• Айылҕа алыбын этигэр-хааныгар иҥэриммит киһи олус ыраас санаалаах буолар.
• Айылҕа сыыспыта суох, оттон киһи сыыспыта элбэх.
• Айылҕа, төһө да баай буоллар, уолбат ойбон, түгэҕэ суох сундуук буолбатах эбээт! Айылҕаны кытта күн аайы сүрэҕинэн сэлэһэр киһи үгүс дьон өйдөөбөттөрүн өйдүүргэ үөрэнэрэ буолаарай?
• Айылҕаны кытта сүрэххинэн силбэһэр кэмҥэр сирдээҕи дьол диэн тугун өйдөөн ыларга дылыгын… Иван Гоголев
• Саха кыһыҥҥытын мин айылҕа өлөр, киһи муҥу көрөр кэмин курдук ыҥырыктаан өйдөөбөппүн. Кини саргылаах саас, самаан сайын кэлэллэрин кэскиллиир, бэйэтэ солбуллубат туспа дьикти кэрэлэрдээх кэм буолар. Төрөөбүт айылҕа көйгөтүйэр кэмэ диэн суох.
• Кыһын, биһиги санаабытыгар, айылҕа дөйөр, уҥар, өлөр. Ол сыыһа. Олох сылааһа кыһын да сойбот. Көтөргө-сүүрэргэ, окко-маска кыһын ойуур ордук наадалаах. Кыһыҥҥы ойуур — халыҥ хахха, күүстээх көмүскэл, сылаас дьиэ-уот. Амма Аччыгыйа
• Киһи уонна айылҕа арахсыспат биир тыыннаахтар. Василий Протодьяконов-Кулантай
• Айылҕаттан наһаа тэйдэххэ, киһи олоҕо огдолуйар эбит, омук быһыытынан кэхтии кэрдииһэ кэлэр эбит.
• Айылҕаттан ананан кэлбит хас биирдии киһи — ураты айылгы, айылҕа сокуонунан илбистээх, алгыстаах, онон да айылҕаны кытта дьүөрэлии буолуохтаах. Эдьиий Дора
• …Бу орто дойдуга кэлбит киһи, төһө кыалларынан, айылҕаттан кыаҕын-күүһүн толору туһанан олоруохтаах, үлэлиэхтээх. Орто дойдуга бэйэҥ кэннигиттэн олох чэлгийэ хааларын туһугар олоруу – бу дьол. Мандар Уус
• Иһит эрэ, эдэр киһи!

Үрдүк очумааска ыттыбыт,

Эдэр-чэгиэн, көҥүл киһи!

Эн айбыт айылҕаттан

Киһи эрэ буолар

Кэрэ аналлааххын.

• …Уйгу сайынтан

итирдим,

Көҥүл санаабын

батыһан

Күн көрүгэр көҕүйдүм.

Семен Данилов

• Киһи уонна айылҕа арахсыспат биир тыыннаахтар. Василий Протодьяконов-Кулантай
• Айылҕа уонна айылгы алтыстаҕына, айар кут уһуктара буолуо.
• Айылҕа өйө – дириҥ. Айылҕа тыла – кистэлэҥ. Киһи аймах ол таһымыгар хаһан эмэ тиийиэ дуо? Төттөрү бардаҕына эстэр буоллаҕа. Ксенофонт Дмитриевич Уткин – Нүһүлгэн
• Айылҕа оҕолоро туох да атын хос санаалара суох, өйдөрө-санаалара чөл. Феодосия Васильевна Габышева
• Айылҕа киһи аймахтан оҥоһуллубут аньыыны иэстэһэр. Саҥата суох үөрэтэр-такайар, этиитэ суох иэстэһэр, ханнык сиргэ олороллорун биллэрэр.
• Ааспыппытын үөҕэн, инникибитин быстабыт, кэлиэхтээх ыччаппытын кэҕиннэрэбит. Куһаҕаны биттэнии бэйэҕэ эргийэн кэлэр. Уруккуну үөҕүү — куһаҕаны бит­тэнии.
• Айылҕаҕа сылдьан эмтэнии эмиэ биир үтүө угэс.
• Биһиги итэҕэлбит — Айылҕа, бастакы дьиэбит — Айылҕабыт, Эбэлэрбит.
• Айылҕа бэйэтэ ситим, сибээс быстаары гыннаҕына, кэмиттэн кэмигэр анаан биэрэр, ол удьуор утума да буолуо.
• Айылҕабыт эрэ биһигини бу күҥҥэ тиэрдэн аҕалбыта, айылҕанан эрэ тыыннахпытына, биһиги өй-санаа, эт-сиин өттүнэн чөл буолуохпут.
• Айылҕа уйан, кыра бааһырыыны тулуйбат, ол иһин бүөбэйдии, харыстыы сылдьыахха.
• Айылҕа барахсан оҕо курдук улаатан, үүнэн-ситэн сириэдийэн, киһи өйун-санаатын тутарын курдук, чээлэй күөх киистэни анньынар, ытарҕатын иилинэр үтүө дьылҕалаах эбит.
• Хас биирдии омук айылҕатыгар төннүөхтээх. Бэйэтин төрдүн-ууһун, аатын-суолун тилиннэрдэҕинэ, онно бигэнэн, силиһигэр-мутугар тайанан эрэ дьиҥнээх киһи, саха омук буолар эбит.
• Айылҕа быһыытынан, киһи бэйэтин айылҕатын уһугуннаран, тулалаан турар эйгэни кытта ситимин олохтуохтаах, күүһүрдүөхтээх. Онуоха чахчы айылҕа оҕотобун дэнэр гына бэрээдэктэниэхтээх, чөл буолуохтаах.
• Айылҕаттан куоппаккын, айылҕа ордук-хоһу туттубат. Эдьиий Дора
• Халлаантан айылҕа сүөгэйэ

Хаар түһэр,

Иннибэр нарыннык күөгэйэ

Кыыс иһэр…

Виталий Власов

• Ааҕыҥ ханнык баҕарар суруйааччы айымньытын. Эһиги булуоххут бэйэҕитигэр анаммыт алгыс тыллары, олох сырдык аартыгар сирдиир ыччат дьону.
• Айымньы суруйааччы хоһуттан тахсаат – норуот бас билиитэ, баайа буолар. Суорун Омоллоон
• Түгэни тутуу, үйэтитии –

Талаан чыпчаала,

Кэрэни булуу, кэрэтитии –

Киһи анала!

Айымньы киһи сүрэҕэр төрүүр –

Дууһанан тахсар,

Айааччы эрэй үөрэҕэр өрүүр –

Кырдьыгын аахсар.

Виталий Власов

 

• Уруй-тускул туттум,

Уруй-айхал эттим.

Былатыан  Ойуунускай

• Эдэр ыччат алгыһы кытта үөрэниэхтин, үүнүөхтүн- үрдүөхтүн, айыахтын, олоруохтун! Суорун Омоллоон
• Эҕэрдэ сиккиэрдээх салгыҥҥа,

Эҕэрдэ үрүмэ долгуҥҥа!

Эҕэрдэ эриэккэс түгэҥҥэ –

Эйиэхэ, эйиэхэ – бүгүҥҥэ!

Петр  Тобуруокап

• Мин алгыыбын күн оҕотун – киһини!.. Сир үрдүгэр туох барыта Алгыһынан саҕаланнын, алгыһынан түмүктэннин! Иван  Гоголев
• Үйэҕит тухары үүт турааннык,

Үчүгэйкээн баҕайытык,

Үлэни-хамнаһы үлүмнэһэн,

Үөрэ-көтө олоруо этигит.

…Күүстээх-уохтаах, бөҕө үөстээх

Үлэһит гиэнэ үтүөкэнэ.

И.  Баишев

  

• Дьиҥэр, тус бэйэ аналыттан ордук астык, минньигэс туох да суох.
• Сирдээҕи олоххо туох да мээнэ ааһан-араҕан суола суох сүтэн хаалбат курдук. Барыта санаа, ахтылҕан буолан, саас-сааһыттан дьапталлан хаалан иһэргэ дылы. Николай Лугинов

  

• Олох очурдарын тулуйбакка киһи аһыы ууга умсар, оччоҕо ийэ кута айманар, муҥур уһукка тиийэ барыан сөп. Биирдэ бэриллэр олох чаҕылхай уоттаах күнүн арыгы күлүгэр күлүгүрдүбэккэ, сырдыгы эрэ ыралаан, үтүөнү эрэ үөтэрэн олордорбут ханнык. Мандар Уус
• Дьахтар уонна арыгы

Дьаллык үһү аныгы

Иһэр дьахтар иэдээнэ

Икки бүктүүр итини.

Уоттаах моҕой алкыйыа

Удьуоргуттан малыйыаҥ.

• Аан дойдуну аймаабыт — арыгы,

Ыал олоҕун алдьаппыт – арыгы,

Кэлэр кэскили кэҕиннэрбит арыгы,

Өйдөөх төбөтүн сүүйбүт арыгы.

• Араас эҥин бэйэлээхтэр

Арыгы утахха ыллараннар,

Иннилэри 11 быһ ыммыттар

Кэскиллэрин кэрбэммиттэр.

• Үлэ-хамнас барыта

Үрүүмкэнэн үөмпэтин,

Иллэҥ киһи бириэмэтин

Иһэн онно атаарбатын.

• Арыгы атаһа — табаах,

Табах доҕоро — арыгы

Булустулар даҕаны

Буккуйаллар киһини.

• Арыгыга атас элбэх

Табахтыырга доҕор үгүс,

Ааттаах атаһыҥ умнуллубут

Дорооболоһор доҕоруҥ тумнуллубут.

• Атаскар туһах иитимэ

Доҕоргор доҕуур тоһуйума,

Арыгы айатыгар анньыма

Иһэр имэҥэр киллэримэ.

• Бастаах бастыҥа Баһылай,

Төбөлөөх үтүөтэ Ньукулай,

Мэйиилээх бэрдэ Миитэрэй

Иһэннэр илиэһэй буолбуттар,

Аһааннар абааһы курдуктар.

• Истиҥ доҕоро «күөх моҕой»

Көрсөр сирэ күөх тоҕой,

Таптыыр балта бытыылка

Хардырҕатара хоруоска.

• «Күөх моҕой» искэ киирбит

Итиилээт үргүлдьү ааспыт,

Иччитин күн аайы сулуйбут

Иһин-үөһүн үлтү булкуйбут.

• Үрүнтэн үлтүрүйбүккэ

Арыгыттан алдьаммыкка,

Олох, дьол-соргу оҥкула

Оҥоһуллубат иккистээн.

• Бытыылка доҕоро Бааска

Баһылайы баска саайбыт,

Үрүүмкэ дьүөгэтэ Өрүүнэ

Эрин үлтү кырбаабыт.

• Бытыылкаҕа кыайтаран

Бадарааҥҥа сыппыт,

Хаһыытаан – ы һ ы ытаан

Халлааны хайыппыт.

• Арыгы иһэҥҥин

Ааккын-суолгун ыытыма,

Аҕа буолар аналгын

Арыгыга анаама.

• Ийэ аатын түһүмэ

Иһэн сиргэ сытыма,

Үрүүмкэҕэ үлүһүйүөҥ

Үйэҥ тухары соһуллуоҥ.

• Атыттарга кутума

Аһыммыта буолума.

Истиҥ киһи аатыран

Иһэрдимэ доҕоргор.

• Иһэрт! — диэҥҥин ииримэ

Аһат! — диэҥҥин айдаарыма,

Үрүүмкэ! — диэҥҥин үөгүлээмэ

Кыһылла! — диэҥҥин кыҥкыйдаама.

• Аҕа буолбут үөрүүгүн

Арыгынан сууйума,

Бытыылкаҕын кыбынан

Балыыһаҕа сүүрүмэ.

• Үрүүмкэни өҥөйөөрү

Төбөҕүнэн түһүмэ,

Түгэҕин көрөөрү

Төннүбэттии умсума.

• Истин^– доҕор аатыран

«Ис» диэн иһэрдимэ,

Атас-доҕор буоларгын

Арыгынан биллэримэ.

• Үрүүмкэҕэ кутуллубут

Үрүҥ арыгы күлүмүрдэс,

Иҥсэ-обот көбүтэн

Искэр киирэн иирдиэҕэ.

• Арыгы иннигэр

Атаһын да атыылыа,

Бытыылка туһугар

Баккытын да биэриэ.

• Ити курдук иһэр киһи

Иирэн хаалар харааччы,

Хаарга хаамар даар ааргы

Сииккэ сиэлэр мөлтөх дааргы.

• Үрүүмкэлиин доҕордоһон

Үйэбитин кылгатабыт,

Арыгылыын аргыстаһан

Амырыын суолланабыт.

• Бытыктара умайан

Бытыылкаҕа суудайбыт,

Аһыы ууну утах гыммыт

Былыр үйэҕэ суох буолбут.

• Арыгы иһиэҥ — бэрт сотору

Аадка начаас тиийиэҥ,

Орто дойдуҥ барахсан

Ордугун хойутаан билиэҥ.

• Үтүөлээх — мөкүлэр

Үрүүмкэ испиттэр,

Үүт-үкчү ини-бии

Илиэһэй буолбуттар.

• Дьаар сыттаах

Дьаабы дьахтар,

Илиэһэй кыыһа

Эн буолбуккун!

• Ураты утах арыгы

Умса уурар барыны,

Алдьархай аргыстаах

Аймалҕан ырыалаах.

• Аатырбыт атаспыт

Арыгыттан алдьаммыт,

Албан аата

Арыгыга сууллубут.

• Ийэ диэн тыл

Истиҥник иһилиннин,

Буор иһээччи диэн

Дьаралык ыйамматын.

• Арыгыһыт ийэ

Оҕото иринньэх,

Иһээччи аҕа

Сүөһүтэ дьүдьэх.

• Киирэн иһэртэн

Кэппиэйкэ көрдүүр,

Ааһан эрэртэн

Харчы умналаһар.

• Маҕаһыыны манаан

Харабыл аатырбыт,

Ытыһын тоһуйан

Хамнаһын көрдөөбүт.

• Хоодуот бөҕөнү хоппута

Тустуук бөҕөнү охторбута,

Ол бэйэтин бу бүгүн

Бытыылката баттаабыт.

Грязнухина Александра Афанасьевна – Хойутаана

  

• Үп-ас, баай диэн –

Көмүөл күүгэнэ буоллаҕа.

• Баай кылааһын саарыстыбатыгар олорор олох, биир тимир күрүө иһигэр хааллыбыт кыыллар – эһэлэр, бөрөлөр олохторугар моһуоннаах.
• Үп, мал баайыгар умсугуйар киһи хаһан да кыайан үөһэ көппөт. Оннук баай киһиэхэ адаҕа, кыаһы эрэ буолар. Суорун Омоллоон
• Харчы да халыҥа

Хамаҕа гынан баран,

Хардыыта хаҥыл эбит. Алампа

• Бастыҥ баай — дьон ытыктабыла, ыраас суобас.

Иван Гоголев-Кындыл

• Ким баай дууһалаах —

Ол бараммат баайдаах! Леонид Попов

• Албан аакка-суолга биитэр харчыга атыыламмыт сүрэх, дууһа хайдах да көҥүл олохтоммот. Иван Мигал­кин
• Элбэх нациялаах буолуу — кыһалҕа буолбатах, биһиги өрөспүүбүлүкэбит туохха да тэҥнэммэт баайа. Егор Афанасьевич Бо­рисов
• Үп-харчы эргийэр киинин оройун тута сылдьар эдэр дьон сэрэхтээх буолаллар эбит. Хас биирдии киһи быйаҥнаах, дьоллоох-соргулаах, хас биирдии киһи ирээттээх, чаастаах.
• Төһө элбэх харчы кини тула эргийэр да, соччонон икки атахтаах көлөһүнэ кини нөҥүө киирэн тахсар. Бу салгына киһи олоҕор араастаан оонньуон сөп. Ону уйбат, киһиргиир, тугу барытын тоҕо кэһэр буоллахха, сахалыы айылҕа итэҕэлин, сиэрин-туомун тутуспат буоллахха, бу салгын кэлин кэтэххэ охсор, буомнары, хаһырыалары оҥорор кэмнэрдээх эбит.
• Харчыга ымсыы буолар аньыы. Харчы быыллаах, ыылаах, дьаардаах, тыаллаах салгынын уйар ыарахан. Биир киһи холумтаныгар наһаа элбэх харчы элиэтээн-эргийэн ааһара охсуулаах.
• Байар-тайар туһугар уорар-талыыр, өлөрөр-өһөрөр буоллахха, ол иэстэбилэ улахан. Эдьиий Дора
• Үчугэй идэ, дьоҕур-талаан, үөрүйэх-сатабыл — ханнык баҕарар киһи бараммат-хороммот баайа-дуола. В.Д. Ми­хайлов
• Баай-дуол,үп-харчы барыта олус дөбөҥнүк ааһымтыа. Михаил Алексеев
• Хармаана халыҥаабыты сүгэ сылдьаллар. Үбэ бүттэҕинэ, үрүө-тараа сырсыахтара.
• Харчылаах киһи күлэрдиин күһүгүрэс, көрөрдүүн кытаанах.
• Харчы баар сириттэн дьол саһар. Аны атыылаан кэбиһиэ диэн. Ксенофонт Дмитриевич Уткин – Нүһулгэн

  

• Умуллубут оһох модьоҕото төһө да үрбүтүҥ иһин күөдьүйэн кэлиэ суоҕа.
• Дьиҥнээх сүрэх-быар сүтүгэ, кут-сүр аһыыта күн- дьыл сүүрүгэр бас бэриммэт быһыылаах. Кэм-кэрдии аастаҕына, мүлүрүйүөхтээҕэр, өссө күүһүрэн, эбии сэтэрэн иһэргэ дылы. Софрон Данилов
• Ааһар кэм байытар

Мин сайдар дууһабын,

Үлэтинэн,

Үөрүүтүнэн,

Эрэйинэн.

Семен Данилов

• Кэм-кэрдии обургу таарыйбатаҕа суох, оһуо да суоҕу оһорбута, ааспыты да аһарбыта баар буолар.
• Киһи барахсан күннээҕи, утарынан үлэ түбүгүн кытары устуһан иһэн, үксү кэмигэр өйдөөбөккө аһараахтыыр ээ. Онтон эмискэ эргиллэн, ол ааспыт сылларын үөһэттэн көрдөҕүнэ, бэйэтэ сөҕөр.
• Маллар… Маллар… Иччилэрин быһыыларын-майгыларын иҥэринэн хаалбыт маллар тулаайахсыйан туралларын көрдөххө урукку дьоллоох кэм чэгиэн тыына «ил» гынарга дылы.             НиколайЛугинов
• Олох — өрүс, улуу өрүс,

Умсугутар сүдү күүс!

Наталья Харлампъева

• Суоҕу баар кэриэтэ саныахха —

Дьолу да оҥорон көрүөххэ.

Бүгүҥҥү түбэһэ түһүүнү

Дьылҕаттан бэлэх дии саныахха.

Ардыгар улуу да ырыаны

Аҥаардас биир этии күүһүрдэр.

Ол курдук чуҥкук да олоҕу

Соҕотох биир түгэн киэргэтэр.

Наталья Михалева-Сайа

• Дьыл, күн – сүүрүк. Уста, ааһа турар. Иккиһин эргиллибэт. К.Д. Уткин-Нүһүлгэн
• Олус да түргэн

Бу үүммүт күн бүтэрэ.

Чыпчылыйыах эрэ түгэн

Бу күлүм иэйии сүтэрэ.

Бириэмэни утаран туһа суох.

Бириэмэни таба туһанар ньыманы

Баһылаабыт быдан ордук.

Бириэмэ алдьатыыта да арыт айымньылаах,

Бириэмэ куотуута да арыт тургутуулаах.

Саргы Куо

• Санаа, саха киһитэ, саҥа кэм кэлбитин,

Ааспыкка төннүү аны мэлийбитин.

Олоҕуҥ төрүтүн хаттаан сөргүтэн

Саҥалыы түһэрин сайдыыҥ түөрэҕин.

Моисей Ефимов

• Өксөкү элиэ –

Өксүөнү тэлиэ,

Өйдөөх тыл биллиэ –

Өлбөт кэм кэлиэ!

Виталий Власов

  

• Киһи истиҥник доҕордоһор киһитэ аҕыйах буолар.
• Ардыгар сорох киһини кытта, төһө да итэҕэстээҕин билэр эрээри, ыкса доҕордоһоҕун.
• Киһи дьиҥнээхтик сөбүлүүр, ытыктыыр, эрэнэр киһитигэр эрэ кичэм санаатын кэпсиэн сөп.
• Аттыгар амарах дууһалаах, үтүө сүрэхтээх, муударай аҕа табаарыһа суох буоллаххына, олох, үлэ күчүмэҕэйинкыайбакка бүдүрүйэн, санааҥ самнан, үйэҥ тухары кэмсинэр гына алҕаһы оҥороруҥ да дөбөҥ быһылаах.
• Тус эрэйгин-соргун өйдүүр, тэҥҥэ үллэстэр, чэпчэтиһэр кэргэнтэн ордук үчүгэй, ама, туох баар үһүө.
• Үчүгэй эрэллээх доҕордоох диэн улахан дьол быһыылаах. Софрон Данилов
• Туманнаахха муннахха –
  Суолдьут сулус буолан кыыһар
  Чулуу доҕор сүрэҕэ,
  Доҕор ыраас сүрэҕэ.
  Иван Гоголев
• Дьиҥнээх доҕору, кэбиһиилээх окко түспүт сулумах иннэни көрдүүр курдук, көрдөөн булуохха сөп. Оччоҕо эрэ кинини олоҕуҥ устата сүтэриэҥ суоҕа. Түбэһиэхчэ киһи доҕор, табаарыс буолбат. Николай Босиков
• Киһи оҕотуттан билэр киһитэ – мэлдьи бигэ. Кини кимин-тугун билэр буоллаҕыҥ дии… Саҥа – сэрэхтээх, сыыстарыылаах.
• Доҕордуу дьоҥҥо
  Үөрүү да үксүүр,
  Үлэ да чэпчиир,
  Ким дьиҥнээх доҕордоох —
  Ол дьоллоох!
  • Ким доҕордоох –
  Ол дьоллоох.
  • Доҕордуу дьоҥҥо
  Үөрүү да үксүүр,
  Үлэ да чэпчиир.
  Петр Тобуруокап
• Доҕор көһүннэ, күүс холбонно да, эн барыны тулуйоҥ, барыны кыайаҥ. Амма Аччыгыйа
• Эдэр киһи кырдьаҕас киһини кытта доҕордоһоро ордук истиҥ уонна долгутуулаах буолар эбит. Иван Гоголев

• Киһиэхэ болҕомто наада. Ким баҕарар кинини истиэхтэрин уонна өйдүөхтэрин баҕарар.
• Киһи чугас, аймах-билэ, доҕор-атас дьонугар тирэнэн эрэ чиҥник, холкутук, туохтан да дьиксиммэккэ, дьааххамакка олох олорор эбит. Николай Лугинов
• Тус-туспа тотуохтааҕар бииргэ аччыктаабыт эмиэ да ордук буолаачы. Амма Аччыгыйа
• Эрэйдээх эрэйдээҕи, кыһалҕалаах кыһалҕалааҕы өйдүүр! Иван Гоголев
• Дьон, икки атах, сыһыана диэн олус да5аны уустук…Далан
• Ким доҕордоох – ол дьоллоох. Бигэ түмсүүлээх, доҕордуу буоллахпытына, сайдан, чэчирээн иһиэ этибит.
• Доҕордоһуу икки кынаттаах буолуохтаах.
• Дьон сыһыаныгар саамай суолталаах – сүрэх. Киһини сүрэххитинэн билэргэ кыһаныҥ. Кини сүрэҕин санаатын сүрэххитинэн өйдөөҥ. Саха киһитин сүрэҕэ кыымнаах, уоттаах. Ону өрүү күөдьүтэ сылдьын. Суорун Омоллоон
• Доҕоор, дьиҥнээх доҕордоһууОттуллубут оһох курдук:
  Умуруоруоҥ ол оһоҕу —
  Иккиһин отторуҥ уустук.
  • Доҕоруҥ махтал саҥата,
  Доҕоруҥ сэмэ да тыла
  Дуорайбакка да туран,
  Этиллибэккэ да туран,
  Эн сүрэххэр күүс угуо,
  Эн аартыккын сырдатыа.
  • Махтанабын мин үйэбэр
  Аргыстаспыт доҕор дьоммор, –
  Кинилэр дьон мин сүрэхпэр
  Иҥэрбит сылаастарыгар.
  Семен Данилов
  • Ойуур үөһүгэр үүммүт мастар
  Орулуур тыалтан охтубаттар —
  Үтүөкэн доҕоттордоох дьоннор
  Өрүү дьулурҕа санаалаахтар.
  • Ойуур үөһүгэр үүммүт мастар
  Орулуур тыалтан охтубаттар –
  Үтүөкэн доҕоттордоох дьоннор
  Өрүү дьулурҕа санаалаахтар.
  Семен Руфов
  • Хаһан да түһэн биэримэҥ — доҕор эрэлин,
  Туһанымаҥ — бэриллибит итэҕэлинэн.
  Иван Мигалкин
• Дьиҥнээх доҕору кэбиһиилээх окко түспүт сулумах иннэни көрдүүр курдук көрдөөн булуохха сөп. Оччоҕо эрэ кинини олоҕуҥ устата сүтэриэҥ суоҕа. Түбэһиэхчэ киһи доҕор, табаарыс буолбат. Николай Босиков
• Киһи туһугар олорор, киһи туһугар охсуһар, киниэхэ дьиҥнээхтик дьулуһар киһи барыны кыайар, ол иһигэр тус бэйэтигэр тосхойор эрэйи-муҥу, ыар сүтүгү тулуй арга дохсун күүһү булунар. Амма Аччыгыйа
• Доҕор… Доҕордоһуу… Ама, эйиэхэ доҕор курдук чугас, наадалаах киһи баар буолуо дуо? Дьиҥнээх, истиҥ, эйэҕэс доҕоро суох киһи, кырдьык даҕаны, суос-соҕотох. Санааҕын эппэккин, былааҥҥын, ситиигин-хотуугун, хомолтоҕун кимниин да үллэстибэккин, дууһаҕын чэпчэппэккин.

• Эрэнии — доҕордоһуу биир суол тутааҕа. Эрэнэргиттэн кистэлэҥ санааҕын, үрдүк үөрүүгүн, бэл диэтэр, хомолтоҕун бииргэ үллэстэҕин. Бэйэҕэр үтүөнү оҥорууттан буолбатах. Киһиэхэ үтүөнү оҥорон чугаһыыгын, эрэллээх буолаҕын.
• Доҕор барахсан — оҕо сааска эрэллээх аргыс, тумаҥҥа муннахха, хараҥаҕа хаайтардахха — суолдьут сулус, кырдьар сааска — күндү баай.
• Хардарыта өйдөһүү — доҕордоһуу биир сүрүн тутааҕ Өйдөһүөх дьон кыраттан да өйдөһөллөр. Борис  Попов
• Доҕор киһигин доҕолоҥнотон баран
  Долгуйдаххына эрэ —
  Дааргы өйгүттэн кэмсинэн
  Дар уҥуох хаҕыҥ хаалар. Семен Маисов
  • Сибэккитэ суох алаас,
  Амараҕа суох атас.
  Кууран-хатан түһэннэр
  Олус да үүт-үкчүлэр.
  • Туохтан да толлума,
  Хоптон эрэ сэрэн,
  Мунаахсыйар буолума –
  Доҕотторгор эрэн.
  • Киэҥи санаа, уһуну өйдөө:
  Куһаҕантан үчүгэйи көрдөө,
  Өстөөххүнүүн иллэс аан бастаан,
  Доҕотторгун өрүү харыстаа.
  Леонид Попов
• Сааһыҥ тухары бар дьону кытары дьолгунан доҕордос, кыайыыгынан кыттыс. Күннүк Уурастыырап
• Үрүҥ күммүт анныгар
  Өлбөөдүйбэт көмүс баар –
  Үтүө доҕор сүбэтэ,
  Өйгөр өйү эбиитэ.
  • Атырдьах салаатыныы
  Атаскыттан арахсыаҥ –
  Умуллар уоттуу сыыгыныы
  Уоҕуҥ-күүһүҥ бараныа.
  • Атас кимин билэр туһугар
  Ууга түспүтэ буолаар:
  Үчүгэй доҕор ураҕас уунуоҕа,
  Куһаҕан туран куруҥҥа куотуоҕа.
  • Өстөөх сыата-арыыта
  Өһөрүүлээх буолуоҕа,
  Атаһыҥ биэрбит уута
  Өлбөт мэҥэҕэ туруоҕа.
  Н. Герасимов – Айталын
  • Кимнээх тугу биэртэрин
  Көрбөккөҕүн уобума.
  Түбэһиэхчэ киһилиин
  Доҕордоһо сатаама.
  • Үчүгэй – кэлгиэ быа уһуна,
  Үөрэтэр тыл өрүү кылгаһа.
  Үчүгэй туттар сэп сытыыта,
  Табаарыс чиҥ-чаҕаан майгыта.
  Е. Васильев – Күүлэт
  • Дьиҥнээх доҕоруҥ эйиэхэ
  Дьиэҕэр кэлиэ сэрэппэккэ,
  Былыттаах күҥҥэ – хоһоонноох,
  Ыйдаҥа киэһэ – хомустаах.
  И. Брызгалов
  • Доҕоруҥ үтүө сүбэтэ
  Дьиҥ сыыһаҕын арыйыа.
  Албын атаһыҥ хайҕала
  Алҕаскын тумна сатыа.
  А. Тарасов
  • Аал луук – модун силиһинэн,
  Киһи – доҕор көмөтүнэн.
  “Алгыстар”
• Үтүө доҕор –
  Улуу баай.

  

• Иитиллибит Ийэ сирбэр

Истиҥ сүрэхтэн махтанабын,

Ол иһин тоҥхой нуоҕайабын,

Ол иһин бокулуон уурабын.

Петр Тобуруокап

• Төрүт буоруттан тэйбит киһи силиһэ быстыбыт тиит кэриэтэ…
• Ытык сирэ суох киһи Ийэ дойдутун туохха олоҕуран таптыай?.. Иван Гоголев
• Төрөөбүт дойду,

Төрүт сир

Төһөҕө даҕаны

Төлкө үескүүрүгэр

Төрүт буолар.

Алампа

• Киһиэхэ төрөөбүт дойдута

Төрөппүт ийэтин кэриэтэ:

Сүрэҕин ытатан, ыллатан,

Норуот кырдьыгар үөрэтэр.

 

Киһиэхэ – төрөөбүт дойдута

Төрөппүт аҕаҕа холонор:

Тоҥорон, буһаран, эрчитэн,

Ньыгыл укулаат оҥорор.

Семен Данилов

• Төрөөбүт сирэ-дойдута киһи майгытыгар-сигилитигэр хайа эрэ өттүнэн хайаан да сабыдыаллыыр диэччилэр.
• Төрөөбүт буорун, төрөөбүт силиһин аанньа ахтыбат, ытыгылаабат оҕоттон үчүгэй киһи тахсыаҕа дии санаабап пын.
• Хайа да бэйэлээх мас силистэрэ куурдаллар-хатталлар эрэ, кэхтэр, өлөр. Киһи эмиэ ол кэриэтэ. Төрөөбүт дьонун-сэргэтин, төрөөбүт норуотун олоҕун кытта сибээһэ быһыннар эрэ, ол киһи үлэтэ-хамнаһа да үөтэлээбэт үгэстээх.
• Төрөөбүт дьонун-сэргэтин, төрөөбүт норуотун олоҕун кытта сибээһэ быһыннар эрэ, ол киһи үлэтэ-хамнаһа да үөтэлээбэт үгэстээх. Софрон Данилов
• Суох, киһиэхэ бар дьонуттан, төрөөбүт дойдутуттан ордук күндү бу күн анныгар туох да баар буолуон сатам мат эбит! Василий Яковлев-Далан
• Төһө да киэҥ сирдэринэн арааһы билэн-көрөн, олоххор төһөнү да ситиспитиҥ иһин өйүҥ-санааҥ син биир төрөөбүт алааскар курдары таттара турар. Айылҕаҥ сыта- сымара кутуҥ түгэҕэр туохха да буккуспакка эрэ сөҥө сылдьар. Николай Лугинов
• Ийэ сири таптыыр таптал

Илгэлээх сайын кэриэтэ:

Үйэлээх сааскар угуттаан,

Өлбөт мэҥэнэн бэлиэтиэ.

Тиит чэлгийэ силис тардар

Тирэнэн турар буоруттан,

Киһи сайдаары күүс ылар

Киинэ түспүт дойдутуттан.

Семен Руфов

• Аҕыннахха барыта да күндү буолар эбит: доҕотторуҥ, сылдьыбыт сириҥ, үөрэммит оскуолаҥ, олорбут олбуоруҥ. Николай Заболоцкай-Чысхаан
• Тиэргэниттэн оҕото тэйдэҕинэ айылҕа кэхтэр, онон киһи киинэ быстыбыт сирин өҥөйө сытыахтаах. Киһи хайаан даҕаны үс сылга биирдэ төрөөбүт сиригэр сыл- дьыахтаах… Терүт буордаах диэн дьол.
• Хас биирдии чыычаах уйалааҕын, кыыл хорооннооҕун кэриэтэ киһи дьиэтэ — кини уйата, сынньанар, угуттанар, эмтэнэр, алгыстанар сирэ, утуйар тэллэҕэ, киирэр-тахсар үөлэһэ-аартыга, эбэтин модьоҕото, холумтана, ампаардаах aha, күрүөтэ-хаһаата, эркинэ-көмүскэлэ эбит.
• Олохтоох омук дойдутун, төрүт сирин кытта ситимин, сибээһин быһыа суохтаах, өйүн-санаатын биллэриэхтээх, төннүөхтээх, көмөлөһүөхтээх.
• Хас биирдии киһи төрдүгэр-төбөтүгэр төннө сатыыр, өтөҕүн, сирин-уотун, аатын-суолун ааттыы сатыыр, онно дугуйданыан баҕарар, онно тиийэн санаа үллэстэн, хам наныан-хаамыан, олохсуйуон, сайылык оҥостуон баҕарар буоллаҕына — бу аата сааһыланыы, бэрээдэктэнии, уһун тыыннаныы, уһун дьылҕаланыы, бу саҥалыы кэлии, саҥалыы үктэл ыллыгы оҥостуу, бу дьол эбит. Эдьиий Дора
• Ийэ итии таптала,
  Эдьиий нарын сүрэҕэ
  Эйиэхэ баар эбээт,
  Ийэ дойду биһиэнэ!
  • Ким бары тус бэйэтин дьоло кини Ийэ дойдутун дьолуттан тутулуктаах. Суорун Омоллоон
  • Махтал эйиэхэ, Сахам сирэ,
  Ийэ буоргар миигин төрөппүккэр,
  Эйэҕэс ийэлии, истэ-көрө
  Иринньэх бэйэбин ииппиккэр,
  Махтал эйиэхэ, Сахам сирэ,
  Утахпын ханнарбыт уйгулаах уугар,
  Аһаппыт-сиэппит көтөр-сүүрэр
  Булкар-аскар, ойуургар, хонуугар.
• Дьон тэпсибит
  Сирэ диэн сиримэ:
  Дьоллоох дойду
  Суоллаах буолар.
  Леонид Попов
  • Төрөөбүт дойдуга төлөннөөх таптал
  Төрөөбүт түөлбэттэн саҕаланар.
  Үчүгэйин көнө сүрүннээх,
  Үтүө дьонноох, сырдык күннээх…
  Доосо
  • Эмиэ да кырдьаҕас, үйэлээх,
  Эмиэ да эдэркээн бэйэлээх,
  Барҕа баай, киэҥ кэскил дойдута,
  Дьол, таптал хотугу кустуга –
  Бу миэнэ, биһиэнэ –
  Сахабыт кыраайа,
  Эҥсиллэр Элиэнэ,
  Муус суора сыдьаайа.
  • Төрөөбүт дойдубут биһиэнэ –
  Төрүт өбүгэлэрбит саҕаттан
  Тэнийбит тэлгэһэбит тэҥэ,
  Үөскээбит уйабыт кэриэтэ,
  Иитиллибит иэримэ дьиэбит!
  Михаил Тимофеев
  • Төрөөбүт төрүт сиргэ
  Силис тарда чэчирээҥ.
  Оҕо-уруу эбиллэ,
  Хаама, үксүү кэккэлээҥ.
  Идэлги
  • Дьиҥ киһи
  Төрөөбүт сиригэр
  Дьиэ-уот туттан олохсуйар,
  Дьиҥ киһи
  Үөскээбит сиригэр
  Көстө кырдьан өр утуйар…
  • Дьиҥ киһи төрөөбүт сиригэр
  Дьиэ-уот туттан олохсуйар,
  Дьиҥ киһи үөскээбит сиригэр
  Кырдьар уонна өр утуйар…
  Виталий Власов

   

• Баайтан эрэ улахан баай

Баар эбит чэбдик эт-хаан.

Биирдэ эмит сыыстар арай

Бүдүрүйэҕин сылы сыллаан.

Ыарыһах, арҕана киһи олоҕо —

Ылламматах ырыа тобоҕо.

Туохха дьулуһаргын сороҕор

Толорботуҥ муҥ — кыһалҕа.

Алмааска, көмүскэ даҕаны

Атыыласпаккын чэбдик эти-хааны,

Доруобуйа курдук сүдү баайы

Харыстыахха күнүн аайы!

Чэбдик киһи булуо тапталы,

Олоххо үгүс кэрэ тылы.

Кини үрдүккэ да көтүөҕэ,

Сир сиксигэр да тиийиэҕэ. Иван Федосеев-Доосо

• Эн саамай улахан баайыҥ – доруобуйаҥ уонна өйүҥ.

Доруобуйа киһиэхэ –

Кыһыл көмүс кылаат.

А. Николаев

• Доруобуйа баар буоллаҕына

Барыта баар буолуо – кэмигэр.

И. Баишев

   

• Дьахтар аһыныгас, амарах быһыы, уйаҕас нарын сүрэх, саргылаах үтүө санаа бэлиэтэ. Дьахтар кыттыспыт, ылсыспыт суола туохха да хотторбот аналлаах. Быһата, дьахтар – өрүү өрөгөйдүүр олох, кэхтэри билбэт кэскил. Софрон Данилов
• Саха таҥарата дьахтар. Аан дойду иччитэ Аан-Алахчын Хотун, Аан-Мичил Хотун – дьахтар. Бары быйаҥы дэлэтээччи Иэйэхсит Хотун – дьахтар. Бары тыыннааҕы ууһатааччы Айыыһыт Хотун – дьахтар. Аан дойдуну арчылыыр күүстэр символлара: ый, күн, чолбон, үргэл иччилэрэ Айыы удаҕаттар кыргыттар, дьахталлар. Суорун Омоллоон
• Куүтүү — дьахтар анала

Былыыр-былыргыттан.

Наталья Харлампьева

• Саха дьахтара уһун-киэҥ санаалаах, алаһа дьиэтин арчылыыр ыраас тыыннаах. Галина Нельбисова
• “…Ыраастыыра эрэ ыралардаах,

нарынныыра эрэ куоластардаах,

намчылыыра эрэ тылларыктаах

Сахам сирин чыычаахтара,

Сахам бастыҥ кыргыттара!”

Ырыа Ылдьаа

 

• Дьахтар амарах сүрэҕэ –
  Дьиэ кэргэн тэбэр сүрэҕэ.

   

• Бар дьон бу аан дойдуга дьол үлэҕэ баар дииллэр. Бэйэҕин дьаһанан үлэлээ да, киһи буолуоҥ.
• Үлэ буолар киһи аймах дьолун тутааҕа.
• Үлэ биһиги аһыыр-таҥнар быйаҥмытын дэлэтэр, сир үрдүгэр туох үчүгэй барытын кини айар.
• Киһиэхэ эйэлээх олохтон, айар үлэттэн ордук дьол туох да суох.
• Үчүгэйтэн үөрбүт киһи сирэйин курдугу өрүү өйдөөбөппүн. Саха үөрүнньэҥ омук. Үөрүү киһини үрдэтэр. Киһи – айылҕа саамай үрдүк мэнньиэһэ.
• Бар дьон бу аан дойдуга дьол үлэҕэ баар дииллэр. Бэйэҕин дьаһанан үлэлээ да, киһи буолуоҥ. Суорун Омоллоон
• Дьиҥнээхтик таптаһар дьонтон төрөөбүт оҕолор эрэ толору дьоллоох буолуохтарын сөп.
• Дьол диэн бэйэ-бэйэни үчүгэйдик санаһан, тиһэҕэр тиийэ эрэнсэн-итэҕэйсэн, биир эт-хаан буолан олоруу. Дьол диэн бар дьону кытта бииргэ үлэлээн, бииргэ эрэйдэнэн, бииргэ үөрсэн, хомойсон, ытыктабыл үөһүгэр сылдьыы. Дьол диэн оҕолор, сиэннэр.
• Дьиҥнээхтик таптаһар дьонтон төрөөбүт оҕолор эрэ толору дьоллоох буолуохтарын сөп. Софрон Данилов
• Үөрүү… Сороҕор кэтэһэ сатаан-сатаан баран кэлэйэн кэтэспэт буолтуҥ кэннэ, кини эмискэ үөмэн кэлэн кууһа түһэр, иннигин-кэннигин араарбат гына омуннаахтык эргичитэр…Эмискэ үөрүү – дэҥҥэ кэлэр дьол. Николай Лугинов
• Кырдьаҕас хараҕа үөрэнэн, эдэр уруккуну көрбөтөх буолан, сороҕор бэйэбит дьолбутун ситэ өйдөөбөппүт. Амма Аччыгыйа
• Дьолу үксүгэр аһаран баран өйдүүбүт эбээт биһиги дьон ортолоро. Чэгиэни – ыалдьа сытан, эдэри – кырдьан иһэн, доҕору – хомотон баран өйдүүбүт. Амма Аччыгыйа
• Дьоннор дьолу булаары төрүүллэр. Дьиҥнээх дьолу хорсун быһыыны оҥорбокко эрэ буолуохха сатаммат.
• Арай тыыннаахтар тыыннаах эрэ буолар дьоллоохпут!
• Оттон дьоло суох – уота суох оһох тэҥэ.
• Дьоллоох эрдэҕинэ киһи дьоллооҕун соччо өйдөөбөт эбит…Дьол сүппүтүн, суох буолбутун эрэ кэннэ кини хайдах курдук күндүтүн, кэрэтин өйдөөн үөһэ тыынабыт эбээт!
• Дьол диэн – көҥүл буолуу. Иван Гоголев
• Көҥүлтэн күндү бу Орто Аан Ийэ дойдуга туох да суох! Далан
• Дьолу үксүгэр аһаран баран өйдүүбүт эбээт биһиги, дьон ортолоро. Чэгиэни — ыалдьа сытан, эдэри — кырдьан иһэн, доҕору — хомотон баран өйдүүбүт. Амма Аччыгыйа
• Киһиэхэ айар үлэттэн, эйэлээх олохтон ордук дьол суох.
• Дьол бэйэтэ тоһуйан
  Дьон дьолломмот. Сымыйа.
  Эрдээх сүрэх уотунан
  Кинини киһи айар.
  Дьол тэһиин табаларын
  Дьон маамыкталаан туталлар,
  Дьол айаас сылгыларын
  Дьаныһан сыһыталлар.
  • Доҕоруом, дьол диэни билэҕин,
  Долгуйар тыыннаах сүрэххинэн,
  Үрүлүйбүт үлүскэн үлэҕин —
  Үчүгэй диэн дьон үөрдэҕинэ.
  Семен Данилов

• Дьоллоох эрдэҕинэ киһи дьоллооҕун соччо өйдөөбөт эбит. Дьол сүппүтүн, суох буолбутун эрэ кэннэ кини хайдах курдук күндүтүн, кэрэтин өйдөөн үөһэ тыынабыт эбээт. Иван Гоголев-Кындыл
• Дьол диэн тугуй? Үксүгэр — көмүс ыраҥ туолуута, кэрэ ааспыты ахтыы эбэтэр кэлэри күүтүү, эрэнии. Нико­лай Габышев
• Дьол… Сирдээҕи киһи санаата араас, оттон дьол эгэлгэтэ, дэгэтэ оннооҕор үгүс. Дьол диэн арыт бэйэ кыаҕынан аан дойдуну аһаҕастык утары көрүү. Дьон иннигэр да, айылҕа күүстэригэр да бүк баттаппакка, дьиксинэри-куттанары билбэккэ аһаҕастык, көҥүллүк олоҕу олоруу…
• Үөрүү… Сороҕор кэтэһэ сатаан-сатаан баран, кэлэйэн, кэтэспэт буолтуҥ кэннэ, кини эмискэ үөмэн кэлэн кууһа түһэр, иннигин-кэннигин араарбат гына омуннаахтык эргичитэр… Эмискэ үөрүү — дэҥҥэ кэлэр дьол. Николай Лугинов
• Дьол…
  Кылгас да тыл!
  Дорҕооно кылгаһын курдук
  Оо, кылгаһыан,
  Дьол…
  Наталья Михалева-Сайа
  • Дьоллонуу хараҕын уута
  (Олус сэдэх, кэмчи
  да буоллаҕа)
  Уонна
  Сордонуу хараҕын уута —
  Амтаннара биирдэр…
  Кэрэҕэ талаһыы — дьоһун күүс,
  Дьолго дьулуһуу — олох олоруу…
  Семен Маисов
  • Хас биирдии киһи бу Орто дойдуга үрүҥ күн анныгар дьоллоохтук-соргулаахтык олорор туһугар кэлэр. ЭдьиийДора
  • Дьолуҥ баар —
  Дьоҕус ытыскар.
  Илииҥ чэринэн
  Эн дьолуҥ кэмнэнэр.
  • Эн дьолуҥ – майгыҥ көнөтүгэр,
  Эн дьолуҥ – сүрэҕиҥ үтүөтүгэр,
  Эн дьолуҥ – илииҥ эрчимигэр,
  Эн дьолуҥ – оҕоҥ кэскилигэр.
  • Дьоллоох дьонноох сылдьааччы,
  Сордоох соҕотох буолааччы.
  Леонид Попов

   

•  Таптаатахха, сөбүлээтэххэ идэ барыта, дьоҥҥо туһалыыр идэ барыта үчүгэй. Кылаабынайа — үчүгэйдик үлэлиэххэ наада. Куһаҕаннык үлэлиир буоллаххына, ханнык да бэйэлээх үтүө идэ быыһыа cyoҕ Софрон Данилов
• Хас биирдии идэҕэ аат-суол, чиэс диэн баар. Эдьиий Дора

 

• Олус кылгас олоххо
  Олус иллээх буолуохха.

   

• Биэспитигэр да, биэс уомммутугар да биирбит эбээт биһиги ийэлэргэ… Амма Аччыгыйа
• Оҕоҕо төрөппүт ийэ эмнэрбит үүтүн, биэбэйдээбит биэбэйин, таптаабыт тапталын киһи кыайан сыаналыар сатаммат. Суорун Омоллоон
• Киһиэхэ бу Орто дойдуга оҕотуттан ордук күндү, ама, туох баар буолуон сөбүй? Далан
• Ийэ — сир уобараһа. Ийэ куолаһа — бу бүгүҥҥү саһарҕа уһуктар ырыата. Аан дойду иилээх — саҕалаах, ол тэҥэ ким барыта төрөппүт ийэлээх. Ийэлэр үйэ саас тухары салҕанан бара турар дьиктилээхтэр. Аан дойду бары чиэһинэй, үлэнэн иитинэр ийэлэрэ бэйэ-бэйэлэрин ситэрсэн биэрэр «Ийэ» диэн улахан талааннаахтар. Сэмэн Тумат
• Билбэппин —

Ийэттэн ураты истиҥи,

Кини баар олохпут тутааҕа,

Кэхтибэт кэскилбит дьылҕата.

Иван Федосеев-Доосо

• Ыарахантан ыарахан

Таас хайаны дабайыы,

Ыарахантан ыарахан

Ийэ хараҕын уута.

Николай Герасимов-Айталын

• Дьахтарга ийэ буолуу дьиҥнээх иэйиитэ, айылҕаттан бэриллиитэ кини киһи буолуоҕуттан олохсуйар. Николай Босиков
• Ийэни хомотуу курдук ыар буруй күн анныгар туох кэлиэй!
• Ийэ — биһиги олохпут тирэҕэ, тыаллаах күҥҥэ — дурдабыт, ардахтаах күҥҥэ — хаххабыт, тымныы күҥҥэ — сылааспыт. Михаил Алексеев
• Ийэ махтаммыт хараҕыттан ордук күндү оҕоҕо суох. Айталина Никифорова

   

• Ааспыт кэм, ааспыт күн,

Сымыйа, ааспаттар.

Кэлэр кэм үүнүүтүн

Кинилэр ыспыттар.

Савва Тарасов

• Ааспыты аанньа ахтыбат киһи силиһэ быстыбыт үүнээйи кэриэтэ. Бэйэтин бириэмэтин охсуһуутуттан туора турар киһи уота өспүт кутааҕа маарынныыр. Инники кэскилинэн өрө күүрбэтэх киһи кыната суох көтөргө холоонноох. Софрон Данилов
• Киһи барахсан күн сирин аан бастаан көрөр, аан бастаан олох олорор курдугун иһин арыт кини хаһан эмит харахтыахтааҕар кулгааҕынан да истибэтэх түҥ былыргы өбүгэлэрин майгытын-сигилитин хатылыы, үтүктэ сылдьара, бэл өйө-санаата, тыла-өһө кытары кинилэр курдуга дьикти. Николай Лугинов
• Оҕо уруккуну билиэхтээх.
• Кэнникитэ суох будун инникитэ эмиэ быстар.
• Орто Аан Ийэ дойдуга айыллыбыт туох барыта суола-ииһэ суох сүтэн хаалыах туһа суох. Айгыр Силик Айылҕа өлбөт-сүппэт Улуу Эргиирин ситэрэн, өлбүт-сүппүт биистэр буору кытта буор буолбуттарын да иһин, инники төрүүр-үөскүүр омуктарга алгыстаах олоҕу айан, аһан биэрдэхтэрэ эбээт!
• Ааспыты билбэт киһи күннээҕи иһэ тоторунан сылдьар сүөһүттэн атына суох. Далан
• Чахчы, бу күн анныгар туох да букатын сүтэн хаалбат. Иван Гоголев
• Ыырбытыттан тахсар ыллыкпыт ыраас, көнө, дьылҕабытыгар дабайар аартыкпыт киэҥ, сирдиир орой сулустаах, сырдык күннээх буоларыгар эрэнэммин сүрэҕим- быарым холку, өйүм-санаам дьэҥкэ. Киһи-аймах өлөртөн өлбөт өйүн булунар үйэтэ дьэ үүннэҕэ буолуо дии саныыбын. Суорун Омоллоон

    

• Киһини итэҕэл хамсатар ээ. Итэҕэл киһиэхэ күүһүгэр күүс эбэр. Оттон саарабыл диэн адаҕа кэриэтэ. Николай Лугинов
• Доҕотторуом,Итэҕэллээх киһи – сүбэһиттээх;Итэҕэллээх киһи – көнө сүрүннээх;Итэҕэллээх киһи – бөҕө тирэхтээх;Итэҕэллээх омук – биир сомоҕо;Итэҕэллээх омук –                       сайдар кэскиллээх;Итэҕэллээх омук – уһун үйэлээх.                                   Мандар Уус
• Киһи итэҕэлэ кини ис туругун көрдөрөр. Туохха эрэ итэҕэйэр киһи эрэллээх, харысхаллаах курдук сананар. Феодосия Васильевна Габышева

    

• Хас биирдии кинигэ – кылаат, өй-санаа, билии, чувство кылаата. Ол туохтан да күндү кылаат.
• Кинигэ — син киһи кэриэтэ. Сорохторун сөбүлүүгүн, таптыыгын, үйэ саас тухары доҕор-атас оҥостоҕун, сорох­торун соччо аахайбаккын, ону ааһан ардыгар абааһы көрө саныырдаах буолаҕын. Сорох кинигэни долбуур түгэҕэр быраҕаҕын, сорох кинигэни сотору-сотору ааҕаҕын. Дьон да оннуктар ээ. Сорох киһини тумна хаамаҕын, сорох киһини кытта көрсүөххүн, сэһэргэһиэххин баҕараҕын.
• Кинигэни дьоннор суруйаллар. Ол дьон сүрэхтэрин сылааһа, өйдөрүн төлөнө ити хордуоҥкалар истэригэр сөҥөн сырыттахтара. Софрон Данилов
• Кинигэлиин доҕордос —

Булуон арахсыспат аргыс.

• Кинигэни таптыаҥ —

Киниттэн элбэҕи ылыаҥ.

• Долбуургун толор кинигэнэн,

Бэйэҕин хаҥат билиигинэн.

• Күндү бэлэх кинигэ,

Тэҥнэспэт көмүскэ.

• Кинигэҕин ыһыма,

Наада буолуо ыччаккар.

• Кинигэни харыстаа,

Атыттары сүбэлээ.

• Кинигэни ааҕар —

Хаһан да хойут буолбатах.

• Туһата cyoҕy мунньума,

Ыскаап бөҕө гыныма.

• Оҕолоргор, сиэннэргэр

Ордор кинигэ баайгыттан.

• Билиилээх киһини биһирээ,

Өйдөөх киһини өйөө.

• Кинигэни куруук харыстаа —

Элбэх киһи үлэтин сыаналаа.

• Бэйэҥ эрэ туһаныма,

Атыттары матарыма.

• Ойуутун эрэ одуулаама,

Киэргэлин эрэ көрүмэ.

• Кинигэ ааҕар —

Хаһан да хойут буолбатах.

• Эргэрбит эрэйдээҕи,

Эбии тырыта тыытыма.

• Алдьаммыт кинигэни

Абырахтаан көмөлөс.

• Элбэҕи аахтым дэтээри,

Элэҥнэччи ааҕыма.

• Аахпыт аҕай дэтээри,

Ааккын илии баттаама.

• Кинигэни тутума —

Атыттары умнума.

• Аахтаххына антах хайыһыма,

Биллэххинэ билбэтэҕэ буолума.

• Библиотека дьиэҕэ

Биэскиттэн атаххын үөрэт.

• Кинигэ ыларгын саараама,

Харчыгын онно харыстаама.

• Аахтым диэҥҥин ыраатыннарыма,

Син биир наада буолуоҕа.

• Кинигэни тутус,

Билиини батыс.

• Олохтоох, кэскиллээх этиилэри

Олоххор мэлдьи туһан.

Александра Грязнухина – Хойутаана

    

Киһи

Киһи анала

Киһи итэҕэһэ

Киһи майгыта

Киһи үтүөтэ

    

• Көлүөнэ ааспыт көлүөнэттэн

Туспа амтаннаах!

Өлүөнэ бээһээ

Өлүөнэттэн

Атын айаннаах!

Виталий Власов

• Эдэр сүрэх аһаҕастык, көнөтүк кэпсэтиини сөбүлээччи.
• Киһи аймах бу орто дойдуга төрөөн хаалларар саамай кэрэттэн кэрэтэ, саамай сүдүттэн сүдү айыыта – оҕо буолар.
• Оҕо кыраҕы хараҕыттан, чуор кулгааҕыттан тугу да кистиэҥ суоҕа.
• Оҕо куһаҕан кэмэлдьилэнэн төрөөбөт.
• Оҕо дууһата кэһиллибэтэх сыа хаар кэриэтэ.
• Үтүөнү өйдүүр, кэрэни кэриэстиир көлүөнэ эрэ үрдүк аналга тиксэр дьылҕалаах.

Софрон Данилов

• Эдэр сылдьан эмэх буолар диэн эмиэ баар,Оҕо сылдьан огдолуйан хаалар диэн эмиэ баар. Тимофей Сметанин
• Эн, ыччат киһи, олор, ай, үөрэн, үлэлээ Ийэ дойду дьолунан.
• Бу тыллары мин саха үүнэн иһэр эдэр ыччатыгар анаан этэбин. Ыллыы охсорго тиэтэйимэҥ, билиигитин-көрүүгүтүн элбэтэргэ, идэҕитин кэҥэтэргэ, дьоҥҥо, олоххо дириҥ иэйиилээхтик сыһыаннаһарга тиэтэйиҥ. Оччоҕо ырыа эһиэхэ бэйэтэ кэлиэҕэ.
• Олох сайдыытын күлүүһүн тутан дьоллоох олох сырдык аанын үйэттэн үйэлэргэ ыччат тэлэйэн иһиэхтээх. Мин төрөөбүт сахам норуотун ыччатын өйүгэр-санаатыгар, дьулууругар, талааныгар, айыы бухатыырыныы кэрэ дьылҕатыгар эрэнэбин. Суорун Омоллоон
• Саха ыччаппын

Субу кубулҕаттаах үйэҕэ

Уруйу тосхойон

Туойдаҕым буоллун…

Алексей Елисеевич Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй

• Саха ыччата төһө да сайдыылааҕын, үөрэхтээҕин иһин олох сонунугар арыт өрүкүйүү баар буолааччы, онно ылларбакка, дьоммор, норуоппар, дойдубар туох туһалаах баар буолуоҕай диэн санаанан сылдьара буоллар үөрэ көрүөм этэ. Оннук ыччаттар баар буолуохтара дии саныыбын. Николай Якутскай
• Эйэнэн-сүбэнэн
  Эстэр иэдээнтэн куотуоҕуҥ:
  Үгүс ыччаттанан
  Үксүү туруоҕуҥ!..
  Рафаэль Баҕатаайыскай
  • Мин, аныгы үйэ киһитэ,
  Итэҕэйэбин син биир
  Сир, халлаан уонна күн
  Алтыһар албастарыгар.
  Икки атахтаах
  Ууттан, уоттан, буортан
  Арахсыбат тутулугар.
  Итэҕэйэбин
  Сахам айыыларыгар,
  Олох устун
  Араҥаччылаан илдьэ сылдьар
  Өбүгэлэрим үҥпүт
  Үтүө күүстэригэр.
  Наталья Харлампьева
  Үтүө ыччаттаах
  Дьон уоһугар сылдьыа.
  Сулумах эрэйдээх
  Сураҕа суох кырдьыа.
  Леонид Попов

    

• Дьиҥ күүстээх уонна дьиҥ кэрэ хаһан да айдаана-дарбаана суох, сэмэй буолааччы. Амма Аччыгыйа
• Күн сирин кэрэтин барытын

Таптыаҕа, таптыаҕа сүрэ5им.

Иван Гоголев

• Кэрэттэн кэрэ диэн, кэрэ кэрэтэ диэн киһи буолуох тустаах. Суорун Омоллоон

Кэрэ — харах саатала,

Санаа, сүрэх үөрүүтэ,

Айылгы алгыс тыла,

Олох, таптал ырыата.

Доҕоор, киһи олоҕo,

Киһи өйө, дууһата

Үөскүүр кэрэ туһугар

Кэрэни айа, тута…

Семен Данилов

• Дьиҥэр, киһи кэрэни кэрэхсиирин, үчүгэйтэн үөрэрин, куһаҕантан хомойорун тухары эрэ тыыннаах ээ. Аан дойдуну тумарыктыйбыт хараҕынан аҥаархайдык анаарар киһи, сөҕөр уонна соһуйар, үөрэр уонна хомойор, таптыыр уонна абааһы көрөр дьоҕурун сүтэрбит киһи, төһө да күн сырдыгын көрөрүн иһин, тыыннаах аатырыан сатаммат. Софрон Данилов
• Тыыннааҕым тухары кэрэни кэрэ дииртэн кыбыстыам суоҕа. Семен Руфов
• Хара санаалаах төһөҕө да кыайтарар, улууну, кэрэни утарбыт төһөҕө да умсар. Тимофей Сметанин
• Кэрэттэн кэлэйбит суох,

Күн сырдыгыныы өрүү күндү.

Кэрэни кэрэхсииргэ соҕотох сүрэх кыра. Өй эбиллиэхтээх.

Кэрэ да кэмнээх ини. Киһиэхэ барытыгар тиксибэтэ буолуо. Ксенофонт Дмитриевич  Уткин – Нүһүлгэн

• Кэрэҕэ кэрэ сыһыан ирдэнэр, онто суох кини кэхтэр. Ангелина Татаринова – Леди Муус

    

• Олох охсуһуутуттан туора турар киһи уота өспүт кутааҕа маарынныыр.
• Олох сороххо аламаҕай сирэйинэн хайыһар, сороххо аһыныгаһа суох көхсүн көрдөрөр.
• Бэл, үөн-көйүүр көннөрү олорон ааспыт тиһэх мүнүүтэтигэр диэри туһалаан дуу, буортулаан дуу өлөр.
• Күн сиригэр төлөммөт иэс диэн суох.
• Бу орто дойдуга ханнык да сыыһа-халты быһыы иэстэбилэ суох хаалбат.
• Киһи аҕыах сөкүүндэ иһигэр олоҕун суолун, инники дьылҕатын быһаарынар түгэннэрэ баар буолаллар.
• Олох төһө да итиинэн-тымныынан хаарыйдар, киһи кэһэйбэт эбит.
• Олох – сырдык хараҥалыын, үчүгэй куһаҕанныын, саҥа эргэлиин күрэстэһиитэ.
• Олоҕу, өлөр күн кэллэҕинэ, кэмсиммэт гына олоруохха наада.
• Олох — сырдык хараҥалыын, үчүгэй куһаҕанныын, саҥа эргэлиин күрэстэһиитэ. Софрон Данилов
• Дьолу төһөҕө да соһуччу көрдөххө,

Үөрүүтэ сүрэххэ биллээччи. Тимофей Сметанин

• Олоххо киһи мунаарара, мөккүһэрэ куруук баар буолааччы. Оннук суолу ыараҥнатан, толкуйдаан көрөр буолуҥ. «Ээҕинэн» муҥурдаммакка, бэйэҕит тус санаалаах, көрүүлээх буоллаххытына, өлөн-охтон биэриэххит суоҕа. Суорун Омоллоон
• Санаа – харса суох. Ханна баҕарар тиийэр. Атах – хадаар. Хаамыан да баҕарбат. Куттанара дуу, хайыыра дуу… Тыл эмиэ тардыас. Этэн-тыынан испэт. Хоргус быһылаах. Оччоҕо сүрэх баҕатын саба баттыырга тиийэр буоллахпыт. Хомолтото – ол баар… К.Д. Уткин -Нүһүлгэн

• Оо, олох, кэрэҕин даҕаны!
• Оҕоҕут улааттар улааттын,

Олоххут тубустар тубустун. Петр Тобуруокап

• Саҥа олох саргыланнын,

Кэлэр олох кэнчээрилэннин

• Ааспыт

Ардах уутун курдук

Ааһан хаалар.

Кэннэки кэлэн

Кэрэгэйин билэн

Кэмсиммитиҥ иһин,

Оҥоһуллубут ончу

Олоҕуттан уларыйбат.

Алампа

• Киһи барахсан бу дойдуга кэлэн да барара кэмнээх, олох да олороро болдьохтоох.
• Киһи олоҕо диэн итинник кылгас, дьоло диэн итинник дьоҕус – көмүс туһахтаҕа күн уота оонньоон күлүм гынан ааһарын курдук түргэн эбит буоллаҕа.
• Олох туһунан киһи сүрүн өйдөбүллэрин кэккэлэрэ олох уларыйыытын сэргэ уларыйан иһэр.
• Олохпут кырдьыга – бэйэтэ поэзия. Далан
• Киһи аймах саас-үйэ тухары сүдү муоралыы бидилийэн, үтүөтэ үөһэ көбөн дьэҥкэрэр, мөкүтэ аллара сөҥөн сытыйар. Амма Аччыгыйа
• Киһи хайдах эрэ үс олохтоох курдук: ис санаатыгар олоҕо, тылынан-өһүнэн олоҕо, дьиҥнээх тугу оҥорорунан олоҕо. Санаабытын иһин, эппэт да баар! Эппитин иһин толорбот да баар… Бүөтүр Тобуруокап
• Өбүгэлэр ситимнэрэ быстыа суохтаах, оҕолор аҕаларын суолларын салгыахтаахтар. Аҕалар ситэ оҥорботохторун кинилэр ситэн оҥоруохтаахтар. Олох диэн оннук. Далан
• Киһи олоҕо – хорсун быһыы.
• Олоххо эрэлин сүтэрбит киһи – тыыннаах өлүк.
• Оҕо биһигин оҥоруу – олоҕу уһаныы тэҥэ.
• …киһи эрэйдээх бэйэтин ситэ өйдөөбөккө өлөн хаалар эбит…
• Олоҕу кытта номох мэлдьи алтыһа, аргыстаһа сылдьар эбээт! Иван Гоголев
• Олоххо да көстөрүнэн куһаҕан өй-санаа, түктэри кэмэлдьи хайаан да содуллаах буолар. Софрон Данилов
• Айахха аһаабыт ас, санныга таҥныбыт таҥас эйиэхэ иҥэн да, сыстан да хаалбакка, уу курдук, утарынан ааһан иһэр. Дьиҥэр, арааһа, олоххо күндү диэн киһи бэйэтэ эрэ быһыылаах. Николай Лугинов
• Кыраттан да дуоһуйа үөрэн, Олорорго үөрэн! Семен Руфов
• Олох олоруу диэн син биир унаара-мэнээрэ биллибэт киэҥ хонууну, бардар бараммат түҥ тайҕаны уҥуордааһын, халлааҥҥа харбаспыт таас хайалары өрө дабайыы, күүстээх сүүрүктээх үрэхтэри, түллэр долгуннаах өрүстэри, кытыастар бааллаах муоралары туорааһын курдук. Олору уҥуордуурга киһи бэрт элбэх эриирдээх-мускуурдаах кир- биилэри көрсүһэр. Ол кирбиилэргэ тиийдэҕин аайы, кини төһө-хачча олорбутун, төһө күчүмэҕэйи көрсүбүтүн өйдөөн- санаан кэлэр. Онтон эмиэ иннин диэки дьулуспутунан барар. Василий Протодьяконов-Кулантай
• Орто дойду

Орто дьону

ордорор.

Ортолорго

Ордук сылаас

Олбохтору оҥорор.

Орто соло,

Орто билэ,

Орто кэрэ,

Орто сэлэ…

Оһох тула

Уһуур киэһэ

Огдолуйбат бэлиэтэ…

• Мал биһигиттэн уһун үйэлэниэ,

Мал кэннибититтэн саҥата суох күлүө…

Олох уонна өлүү…

Өлүү уонна сүтүү.

Бу көстөртөн сүтүү,

Көстүбэккэ умсуу…

Мал быыһыттан сүтүү —

Тыыныҥ быстан көтүү —

Ол буоллаҕа өлүү

Дойдутугар көһүү.

Наталья Михалева-Сайа

• Хара күннэр ардыгар — Эрчим эбэр эбиттэр,

Дьэбир күүстэр сороҕор —

Бойум күүһү бэрсэллэр.

• Биир тымтык умайан бүтэринии – Киһи олоҕо эчи кылгаһын…

Семен Маисов

• Олоҕу олордоххуна эрэ

Олох диэн тугун билэҕин.

Кими эрэ, таптаатаххына эрэ

Тапталынан иэйэҕин.

Олоҕу үөрэтиэҥ суоҕа

Аҥардас кинигэни эрэ ааҕан.

Ыраҕынан эрэ ылыныаҥ суоҕа

Таптал хайдаҕын таайан.

Саргы Куо

• Дьылҕа диэн баар. Күүстээх санаа киһи бэйэтин дьылҕатын үтүө эрэ өттүгэр уларытар кыахтаах. Феодосия Васильевна Габышева
• Олоҕу олорбут эрэ киһи билэр,

Кини умсулҕаннаах ымсыытын,

Кини баҕатын, кини ыар сыанатын.

Олох биэрэрин тухары

Чымаарыстыыр түктэри:

Кини киһиэхэ

Аҕалыы

Амараҕа ааһыар диэри,

Ылан иһиҥ, ылан иһиҥ

Олох биэрэрин барытын:

Мичилитэр минньигэһин,

Абалаах да аһыытын.

Олох диэн — театр арената.

Онно биһиги артистарбыт.

Холобур буолар олоҕу айан

Хаалларарга дьаныардаахпыт.

Күн аайы саҥатык

Олохтон үөрүөххэ,

Күн аайы, сир аайы

Чахчыны көрдүөххэ,

Көрбуту сонуннук,

Дириҥник өйдүөххэ.

Күн аайы салпакка

Олоҕу таптыахха.

Олох суолун осхордордоох,

Охсуулаах диэн омнуолаама:

Охсуулаах буолан ордук

Ымсыылаах ээ олох суола.

Суол диэн олох.

Олох биир силиһэ.

Суолу солууллар тыыннаах сүрэхтэр,

Эрчимнээх атахтар күрэхтэһиилэрэ

Кинилэри кэҥэтэр,

Үктэллэрин чиҥэтэр.

Чуҥкук олох кэриэтин

Олорботох да ордук.

Үрдүк үөрүү, хомолто —

Таптыыр сүрэх талаана.

• Күн аайы саҥатык

Олохтон үөрүөххэ,

Күн аайы,

Сир аайы

Чахчыны көрдүөххэ.

Көрбүтү сонуннук,

Дириҥник өйдүөххэ

Күн аайы салпакка

Олоҕу таптыахха.

Семен Данилов

• Өбүгэлэр ситимнэрэ быстыа суохтаах,оҕолор аҕаларын суолларын салҕыахтаахтар. Аҕалар ситэ оҥорботохторун кинилэр оҥоруохтаахтар. Олох диэн оннук.
• Киһи олоҕо диэн итинник кылгас, дьоло итинник дьоҕус: көмүс туоһахталаах күн уота оонньоон күлүм гынан ааһарын курдук түргэн эбит буоллаҕа. Василий Яковлев-Далан
• Олох олоруу диэн кэтэһии: өрүү саҥаны, сонуну, соһуччу үчүгэйи, кыаллыбаты, cyoҕ Үксүгэр хаһан да туолбакка, сатаммакка тардыһаҕын, баҕараҕын.
• Дьиҥэр, сирдээҕи олох ис хоһоонунан, дириҥинэн- чычааһынан эрэ сыаналанар. Биир минньигэс түгэн сүүһүнэн сыллааҕар ордук дириҥ, уһун, киэҥ, чиҥ ис хоһоонноох уонна ол иһин ордук күндүтүйүөн эмиэ сөп. Хомойуох иһин, ол барыта ааһан, бүтэн хаалбыта ырааппытын кэннэ дьэ эргитэн саныы, сыаналыы сатыыгын. Саамай абалааҕа баар — орто дойду олоҕо күүгэн курдук эбитин тугу да баҕарбат, кыайбат, кэрэхсээбэт буолан эрэ баран биирдэ өйдүүгүн.
• Олохтон эрэйимэ олус элбэҕи,

Оонньуурдаах харыйа курдук кини.

Күлүмүнэн көрсөр көргө кэлэри

Күн сирэ барыта маннык диирдии.

Савва Тарасов

• Ыар мүнүүтэ —

Киһи бэйэтин сэнэниитэ,

Үрдүк ыратын таҥнаран

Кып-кыраҕа ымсыырыыта,

Көтөр ыырын кыччатан

«Бу да сөп», — дэниитэ.

Ыар мүнүүтэ —

Дууһа аргыый уолуута,

Кут-сүр сөллүүтэ!

• Кып-кыраттан, быстахтан,

Туолбатах түөн санааттан,

Соло, түгэн суоҕуттан,

Хардары аасыһыыттан,

Саҥата суох хаалбыттан

Олох уостар,

Олох самнар,

Олох тиһиллэр,

Олох тиллэр.

• Олох диэн амтана биллибэт

Биирдэ аһыы, биирдэ ньулуун,

Биирдэ кэрэ, биирдэ дьулаан

Күн ситимэ, хонук ситимэ,

Сыл ситимэ, үйэ ситимэ…

Наталья Харлампьева

• Талаһар саҕахтаах,

Ыҥырар ыралаах,

Баҕарар баҕалаах;

Кэрэни долгуйа кэтэһэр,

Үтүөнү эрэнэ күүтэр буоллахха —

Олох олорор Олус да судургу…

• Биир тымтык умайан бүтэринии —

Киһи олоҕо эчи кылгаһын… Семен Maucoв

• Өйдөөхтүк олох олоруу —

Быыһыаҕа биһигини алдьархайдартан, алҕастартан.

• Сатарыйбыт өй-санаа

Олоҕу бутуйар

Албаһа араас.

• Олох олоруу —

Сир тыйыс кыһынын тулуйуу,

Сир куйаас сайыныгар буһуу.

Олох олоруу —

Санаа алҕастарыгар

Кыһыылаахтык мунуу,

Таптал татакайыгар

Сүрэхтиин, сүрэллиин

Кулут буолуу… Саргы Куо

• Олох очурдарын тулуйбакка киһи аһыы ууга умсар, оччоҕо ийэ кут айманар, муҥур уһукка тиийэ барыан сөп. Биирдэ бэриллэр олох чаҕылхай уоттаах күнүн арыгы күлүгэр күлүгүрдүбэккэ, сырдыгы эрэ ыралаан, үтүөнү эрэ үөтэрэн олордорбут ханнык. Мандар Уус
• Ааспыт хомолтону, хоргутууну тиһэ сылдьыы — кэскилэ суох дьыала. Айталина Никифорова
• Ырааһы, сырдыгы ыралааһын, олох үтүө, үчүгэй өттүн таба көрүү кыайыылаах буола турарыгар эрэнэрбит тухары барыта үчүгэй буолуо. Галина Нельбисова
• Олох — хамсааһын. Сымара таас курдук сытан эрэ үйэни моҥуохха сөп этэ да, тыыннаах олоххо ол табыллыбат, сатаммат: хамсааһына суох — тыын киирбэт. Мандар Уус
• Күн көрдө, күн үөрдэ!

Күлүмнүү-көрүлүү

Күөх торҕо халлааҥҥа күөрэйдэ.

Быһыыта, ол онтон,

Ол онтон санаатым:

Тыыннаах диэн үчүгэй даҕаны!

Савва Тарасов

• Өлүү диэн түүл –

Онно эн уһуктубаккын,

Олох диэн дьүүл –

Омуккун ыһыктыбаккын…

• Чуумпурабын –

Билээри,

Утуйабын –

Тиллээри.

• Киһи дьүккүөрэ –

Сүппэт,

Олх мөккүөрэ –

Бүппэт…

Виталий Власов

• Оҕонньоттор этэр тыллара –

Олох суола, ыллыктара.

Леонид Попов

 

• Кэккэҕэ киирдиҥ – симэлийэн, сүтэн хааларга дылыгын эрээри, таммах курдук модун сүүрүк кыаҕар кыттыһаҕын… Николай Лугинов
• Мин төрөөбүт норуотум саныыр санаатын ытыктыыр үгэскэ эһэм-эбэм, ийэм-адам саҕаттан үөрэнэн хаалбыппын.
• Мин төрөөбүт норуотум саныыр санаатын ытыктыыр үгэскэ эһэм-эбэм, ийэм-аҕам саҕаттан үөрэнэн хаалбыппын.
• Бар дьоҥҥо, норуокка өҥө – ол буолар дьиҥнээх баай.
• Биһиги норуоппут кэлэр кэскиллээҕэр бигэтик эрэнэбин.
• Бар дьоҥҥо, норуокка өҥө – ол буолар дьиҥнээх баай.
• Киһи сыаната норуокка оҥорор үтүөтүнэн сыаналанар.
• Биир киһи дьон-норуот дьолун тоҕо үктээн, өр олоруон сатаммат.
• Саамай улуу күүс – бар дьон, общественность, норуот. Чөҥөрө чүөмпэ уолбатын, уотурбатын курдук дириҥ төлкөлөөх баар – бар- дьон!
• Норуот үтүөҕэ тардыһыылаах өйө-санаата, кэс тыла-өһө тыын да угарынан, дьикти дьайыылаах эрчими да биэрэринэн, үйэтэ да мунура суоҕунан, суруйааччыга өлбөт мэҥэ уутугар холоонноох.Суорун Омоллоон
• Бары норуоту биир тэҥник ытыктыахха, кини айымньытыгар болҕомтолоохтук сыһыаннаһыахха , кини үөрүүтүнэн үөрүөххэ, кини хомолтотунан хомойуохха.                        Николай Якутскай
• Дьонуҥ-норуотуҥ туһугар

Дьоһун оло5у олоруоҥ.

Илья Баишев

 

Оҕо

Кыыс

Уол

 

“Олоҥхо – былыргы саха олоҕун, айылҕаны, киһи аймаҕы анаарар өйүн кэрэһилиир; түҥ былыргытааҕы кэмин сырдатар айымньы.”

Платон Алексеевич Ойуунускай

“Ийэ Кут, Ийэ Өй, Ийэ Тыл сүдү күүстэрин муҥутуур чыпчаала – Олоҥхо!”

Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус

“Олоҥхо диэн аҥаардас Ийэ Тыл имэҥэ эрэ буолбатах, Ийэ Кут уонна Ийэ  Өй, Ийэ Тыл ис-истэриттэн илбиһирэн, иэйэн туран иэнигийиилэрэ, дьиһийиилэрэ…Бу үс улуу Ийэлэр тэҥинэн бүөбэйдээн, иитиэхтээн өрө көтөхтөхтөрүнэ, көтүттэхтэринэ эрэ урааҥхай оҕото Олоҥхолоох Олоххо олорсуон сөп.”

Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус

“Саха ааттаах барыта дириҥник ытыктыыр, күөн туттар улуулара – бастакы суруйааччылар, бөлүһүөктэр бары Улуу Олоҥхо Үйэтин уһугун баттаһа үөскээбит буолан, бу билиҥҥэ диэри тэҥнээхтэрэ суох…”

Борис Федорович Неустроев-Мандар Уус

“Олоҥхо – саха өркөн өйүн, толкуйун кылаанын, киэҥ анаарыытын, уус-уран тылын сөҥөрдүбүт сүдү айымньы.”

“Олоҥхо баай тыла олох ханнык баҕарар эйгэтиттэн тугу баҕарар ойуулуур, дьүһүннүүр кыаҕы арыйар, санааны толору биэрэр.”

Екатерина Петровна Чехордуна

“Олоҥхо – бу саха норуота үтүмэн үгүс үйэ устатыгар сыыйа сайыннаран, тылы-өһүн чочуйан, байытан, сааһылаан, уҥа-хаҥас охторбокко, халыйбакка, ханна да харгыстаппакка, энчирэппэккэ, бу биһиги кэммитигэр диэри, төһө да элбэҕи мүччү туттарбыт, этэҥҥэ илдьэ кэлбит баайа буолар.”

“Саха олоҥхотун философскай-мифологическай уонна уус-уран да өттүнэн дэгиттэр сөҕүмэр күүстээх айымньы буоларынан, былыр-былыргыттан элбэх үйэ устатыгар огдохой олохтоох саха норуотун инники ыар олохторугар сырдыктан-сырдык эрэл кыымын саҕан, айылҕа араас ыарахаттарын, суту-сутурҕаны, араас элбэх ыарыыны, дьаҥы-дьаһаҕы этэҥҥэ туоратан, бу баччаҕа диэри эспэккэ-быспакка, чууп-чаап дэтэн аҕаллаҕа дии.»

«Олоҥхо – бу саха норуота элбэх үйэни уҥуордаан кэлбит олоҕун аргыһа, сырдык сулуһа уонна остуоруйата.»

«Олоҥхо – бу биһиги бүтүн олохпут, культурабыт, духуобунай баайбыт уонна инники эрэлбит, киэн туттуубут.»

«Оо, олоҥхо барахсан, бу биһиэхэ, сахаларга, Айыы таҥара анаан-минээн, биһирэмнээн бэлэхтээбит, тугунан да сатаан сыаналаммат биир саамай сүдүттэн сүдү бэлэҕэ буолар.»

«Олоҥхону, бу бүгүн саха норуота, түҥ былыргыттан саҕалаан бэрт элбэх үйэ, көлүөнэ устатыгар сайыннаран, кэҥэтэн, чочуйан-тупсаран, уус-уран тылын-өһүн харахтаран уутун курдук харыстаан, оҕолуу бүөбэйдээн биһиги кэммитигэр диэри илдьэ кэлбит, уус-уран тылын айбыт аҕата, төрүттэммит төрдө-ууһа, сөҕүмэр поэтическай, философскай уонна мифологическай күүстээх духуобунай баайа-дуола, олоҕун остуоруйата, инникигэ эрэлэ, омук быһыытынан дьиҥнээх уратыта, киэн туттунуута буолар.»

Егор Дмитриевич Андросов

 “Киһи өйө-санаата төһөнөн сайдан иһэр, төһөнөн үрдүк үктэллэргэ үктэнэр да, соччонон олоҥхо атын өттүнэн арыллан, өссө атын өйү-санааны уһугуннаран иһэр.»

Акулина Серафимовна Попова

«Олоҥхо диэн ийэ өйбүтүгэр, өһүк өйбүтүгэр баартан тахсар, илдьит ис хоһоонноох этитэр айымньы.»

Галина Семеновна Попова – Санаайа

«Олоҥхо диэн саха олоҕу анаарар төрүт ситимин чыпчаала.»

«Олоҥхо саханы арчылыыр үс төрүт күүстэригэр тирэнэр: төрүт буор, айыы аймаҕа уонна итэҕэл »

Ульяна Винокурова

“Олоҥхо – бу быралыйар быраман былыргыттан быста сыһа-сыһа быыһанан, эстэ сыһа-сыһа эбиллэн, сап-саҕаттан салҕанан, удьуор утума буолбут ытык үгэспит. Олоҥхо – үйэлэр улуу кистэлэҥнэрэ… ”

Гаврил Гаврильевич Андросов

«Саллар саас тухары олоххо

Саханы үрдэтиэ Олоҥхо…”

Владимир Михайлович Новиков-Күннүк Уурастыырап

“Саха норуотун олорбут олоҕо, охсуспут охсуһуута, кини өйө-санаата, сырдыкка тардыспыт санааларын баҕата, үчүгэйгэ тардыспыт үрдүк идеала – бука барыта олоҥхоҕо түмүллэллэр. ”

Владимир Михайлович Новиков-Күннүк Уурастыырап

“Итэҕэли ылынарга

Күнү-дьылы тутуһуоҕуҥ,

Олоҥхоҕо сыламныырга

Кутаа уоту оттуһуоҕуҥ!”

Виталий Гаврильевич Власов

«Олоҥхо саха омук үйэлэр тухары үөскэппит культуратын сүмэтэ буолар.»

Авксентий Егорович Мординов

«Олоҥхо бухатыыра үс саха үөскүүрүн, түөрт саха төрүүрүн, Ийэ дойду көмүскэлин туһугар, онуоха утарар хара дьайы абааһы уолунан сирэйдээн, кинини улуу охсуһуунан кыайан-хотон норуотун көмүскүүр, сырдык кэхтибэт кэскиллээх, самныбат саргылаах оҥорор. Итинник саха философията, дириҥ идеята.»

Авксентий Егорович Мординов

«Олоҥхо барахсан тыла баайын, идеята дириҥин сөҕөбүн. Биһиги норуоппут баҕарар баҕата, сырдык ырата, үтүө санаата кэрэҕэ, кырдьыкка тардыһыыта тыыннаах буолар, сайдар, барҕарар туһугар тоҥтон толлубат, ириэнэхтэн иҥнибэт модун дьулуура бүтүннүү улуу олоҥхотугар түмүллүбүт.»

Авксентий Егорович Мординов

“Саха олоҥхото модун бухатыыр курдук күрүлүүр күүһүнэн, балкыырдаах байҕал курдук баламат ис хоһоонунан, аан айылҕа курдук сиэдэрэй кэрэ тылынан-өһүнэн тулуктаһан, былыргы дьыллар былдьаһыктаах мындааларын, урукку дьыллар охсуһуулаах уорҕаларын уҥуордаан, аан дойду бастыҥ айымньыларын кэккэтигэр киирсэр кэмигэр тиийэн кэллэҕэ.”

Т. И. Петрова

«Үс саха өркөн өйүн, талба талаанын, дириҥ философиятын үрдүк өрөгөйө – олоҥхо – аҕыс кырыылаах алмаас курдук, хайа да өттүттэн анааран көрдөххө, өлбөөдүйбэт өҥүнэн арылыйа оонньуур улуу айымньы. Олоҥхо кэрэ килбиэнэ, сүдү күүһэ байҕал уутун курдук баай, муора долгунун курдук модун, тыла-өһө талба.»

“Олоҥхо олоҕу уус-уран, барҕа баай тылынан хомоҕойдук хоһуйарын, хамсааһын диалектикатын, элбэх, эгэлгэ өрүттэрин, иилээн-саҕалаан көрдөрөрүн, аан дойду уонна киһи сыһыанын, сырдык уонна хараҥа күүстэр хапсыһыыларын (дуализм) ойуулуурун быһыытынан дириҥ философиялаах.”

Егор Гаврильевич Винокуров

*****

“Значение олонхо неизмеримо. Олонхо определено мировоззрение древнего якута, оно же освещает нам и весь древний период жизни якута, его доисторию.”

П. А. Ойунский

”Олонхо для якутского народа есть энциклопедия мудрости его искусства и поэзии. Это музей, где собран весь алмазный фонд поэтического гения этого народа, все вершины духовного и материального творения его в прошлом.”

“Олонхо – явление не только чисто литературное, но одновременно и музыкальное творение.”

“В олонхо во всей своей величавой красе воспета радость жизни, радость победы, радость торжества идей человечества – детей Солнца.”

“Олонхо – ценнейший памятник духовной культуры якутского народа. Он выражает мечты и идеалы якутов, отображает их жизнь и борьбу.”

“Воспевание цветущей земли, вечного солнца, свободы и мужества людей легло в основу героического эпоса олонхо. Поэтому он воплотил в себе надежды и чаяния трудовых масс, стремящихся к счастливой жизни.”

“Красота якутского эпоса в его высоком поэтическом дыхании. Язык олонхо образен, богат и служит неистощимым родником для обогащения современного якутского литературного языка.”

Д. К. Сивцев – Суорун Омоллоон

“Олонхо задумано, создано и подается как история всего племени человеческого, в самом  широком значении этого слова – всего человеческого общества.”

Иннокентий Васильевич Пухов

«Олонхо – высокохудожественное эпическое произведение со своим устоявшимся кругом идей и образов, тем и сюжетов, со своим стилем, композицией и изобразительными средствами.»

«Олонхо развивается как народный эпос, художественно отражающий национальные черты быта, выражающий мировоззрение народных масс, обобщающий жизненный опыт народа.»

Георгий Устинович Эргис

«Проповедь любви и защиты родины, высокий дух патриотизма, пронизывающие все содержание олонхо неразрывно связаны с возвеличением труда, его могущества и созидательной силы.»

Авксентий Егорович Мординов

«Олонхо, в образном слове которого представлена высшая форма развития устной поэзии якутов, в особой художественно-эстетической форме отражает форму общественного сознания народа, его мировоззрение, историческую память и богатство духовной культуры.”

“Олонхо – прежде всего искусство слова, живописание словом.”

“Якутский героический эпос  олонхо является основным жанром в устно-поэтическом творчестве народа саха.”

“Олонхо было не только развлечением, но и служило средством эстетического, духовного и нравственного воспитания подрастающего поколения.”

Василий Васильевич Илларионов

“Олонхо неотделимо от этнической истории якутов, будучи высшим художественным выражением их национального самосознания.”

Николай Васильевич Емельянов

“Героический эпос Олонхо – это, прежде всего, слово. И это великое слово Олонхо, делая слышимое видимым, рисует мироздание в образах и сюжетах.”

“Олонхо для якутского народа есть исконный, древнейший способ восполнения внешне несобытийной реальности.”

Андрей Саввич Борисов

“Олонхо – духовный космос народа саха, его своебразный космоногический мир.”

Ксенофонт Дмитриевич Уткин

“Абсолютно священным для каждого якута является великий эпос Олоҥхо-эпос, благодаря которому удерживается связь времен и происходит культурная самоидентификация каждого якута.”

Александр Михайлович Лобок

  

• Санааҕын сайыннар,

Өйгүн үксэт.

Алампа

• Киһи көхсүгэр көстө сылдьар кыната суох. Кини сытыы кыната – өйүн, сүрэҕин дьулуура. Амма Аччыгыйа
  • Ааттаах атыыр – үөрүнэн.
• Киһи бэрдэ – өйүнэн.Бары биири кэпсииллэр,Үйэлэри үөрдэллэр.
  • Киһини киһи – киһи гынар. Киһини кини – өһөрөр. Ону хайдах билэбит? Өйгүн, сүрэххин үлэлэтэн уонна толкуйгун тобулан. Ксенофонт Уткин – Нүһүлгэн
• Эһиги өйгүтүн, дууһаҕытын, сүрэххитин байытыҥ. Ол буолуо чөл олоххо дьин-чахчы дьулуһуугут. Бары чөл туруктаах буоллахпытына, уопсастыбабыт чөллөөх аатырыа, олохпут-дьаһахпыт тупсуо.
• Киһи санаатын ырааһа халлаан өҥүнээҕэр сырдык, киһи өйүн сытыыта күн уотунааҕар сытыы, киһи күүһэ уу күүһүнээҕэр ордук. Суорун Омоллоон
• Киһи киһиэхэ тэҥнэспэт сиэринэн, дьон өйө хаһан да биир буолбат. Татым өйдөөх киһи хараҕа көрөрүн-билэрин алаадьы курдук эргитэ буһаран, илдьиритэн, түгэҕэр тиийэ түөрэн кэскиллээҕи тобулар. Розалия Иннокентьевна Бравина
• Билии-көрүү – муҥура суох,

Өй кыаҕа – уһуга суох.

Илья  Баишев

• Өйүҥ өһүллүбэтин,

Билииҥ бэттибэтин.

Алгыс

• Өй-санаа өрүһүйүөхтээх,
• Өһү-сааһы өһүлүөхтээх.

    

• …Тыл ууһугар умсугуйуута суох, тыл күүһүнэн үлүһүйүүтэ суох – поэзия суох. Поэзия имэҥин, поэзия илбиһин, поэзия иччитин баай тыл, уус тыл, кэрэ тыл үөскэтэр-төрөтөр кыахтаах. Дууһа чуумпутун долгутар тыалы түһэрэр, сүрэх уотун уматар кыымы саҕар айымньылар айыллар биир сүрүн кистэлэҥнэрэ итинник. Күннүк Уурастыырап
• Поэт өй дуораанын курдук олох дуораанын, тыаһын-ууһун, дьалхаанын сүрэххэ-быарга, эккэ-хааҥҥа иҥэрэ сылдьан суруйар, олох ханнык эмэ ирдэбилэ, мөккүөрэ сигналлыы сылдьарын кумааҕыга түһэрэр киһи буоллаҕа. Петр Тобуруокап
• Поэзия омурҕана, уоппуската суох үлэ. Семен Данилов
• Поэзия – бу искусство ураты нарын таайыллыбат кистэлэҥнэрдээх көрүҥэ буоларын умнуо суохтаахпыт. Олох ханна баар да, онно поэзия баар. Моисей Ефимов
• Лирик поэт туох ханнык иннинэ гражданин буолара булгуччулаах. Оччоҕо кини тус олоҕо, таптала, өйө-санаата дьоҥҥо тиийиэ, кинилэр сүрэхтэриниин дьүөрэлэһиэ. Мин диэбитэ эһиги курдук өйдөнүө. Эһиги диэбитэ тус бэйэтин санатыа. Баал Хабырыыс

    

• Сааһырыахха син – ол биһигиттэн тутулуга суох, кырдыьахха сатаммат – ол бэйэттэн тутулухтаах.
• Сааһырдахха, итиигэ буһан, тымныыга хаарыйтаран кэһэйдэххэ эрэ, саараҥныыр, түөрэҥниир, быыһы-арды була сатыыр үгэс үөскүүр.
• Сорохтор, биэс уоннарын саҥардыы атыллаат, “биһиги оҕонньоттор” диэн тылланар үгэстээхтэр уонна ол тылларын кытта сэргэ көхсүлүүн нүксүйэн, атахтыын-илиилиин бакыйан, ыалдьан, айалаан-дьойолоон, өйдүүн-санаалыын умуллан, кэхтэн, эмэҕирэн барааччылар.
• Кырдьары ханнык да бэйэлээх күөх көппө, ханнык да мас акаары сатыыр ини. Киһини бытыгын иһин буолбакка, үлэтин иһин ытыктыах баара.
• Киһи сааһырдаҕына дойдумсах, дьонумсах буолар…
• Эдэр саас сөбүлээтэҕинэ – таптыыр, сөбүлээбэтэҕинэ – абааһы көрөр, киниэхэ ортоку диэн суох.
• Эдэр сүрэх аһаҕастык, көнөтүк кпсэтиини сөбүлээччи. Софрон Данилов
• Киһи бэйэтин айылгытын утарыа суохтаах. Кырдьыы диэн сиэр буоллаҕа дии. Ону утаран-хайаан туһа тахсыбат. Киниттэн куоппаккын. Киһи олоҕун хас биирдии кэмэ туспа кэрэлээҕин өйдүөх кэриҥнээххин. Эдэрдэр ону билбэттэр. Киһи кырыйда да, олоҕо онон бүтэр курдук саныыллар. Биһигини кистээн аһына көрөллөр. Бэйэлэрин кыһалҕаларын үллэстиэхтээҕэр, оннооҕор арыт сүгүн кэпсэппэттэр даҕаны. Өйдүөхтэрэ суоҕа дииллэр быһыылаах. Дьиҥинэн, биһигинэн сирэйдээн, бэйэлэрин тиийиэхтээх кэнэҕискилэрин сэнииллэр.
• Киһи тыыннааҕын тухары олох олорор. Кырдьар саас диэн эмиэ киһи айыы тиксибэт, дьоллоохторго эрэ тиксэр дьылҕа.
• Арааһа, кырдьаҕаһыттан-эдэриттэн тутулуга суох, киһи долгуйарын тухары эдэр буолар, дьиҥнээх толору олоҕу олорор быһыылаах. Николай Лугинов
• Сорох эдэр дьон симиттэллэрин сабынаары ордук дьорҕооттук тутта сатааччылар.
• Эдэр эрдэххэ, өлөр-кырдьар туһунан санаммат эбээт, үксүгэр, чэ, бэйи, хойут диэн иһэҕин. Амма Аччыгыйа
• Төрүт, төрүт кырдьыбат

Күн сиригэр суох буоллаҕа,

Туллар бэл соноҕос ат

Түөрэм көмүс туйаҕа.

Иван Гоголев-Кындыл

• Саха киһитэ өйдөх санаатын сэттэ уон сааһыгар биирдэ ситэр быһыылаах. Суорун Омоллоон
• “Киһи хас сааһыгар тиийэн өйдөнөр эбитий?” диэн ыйытыыга биир кырдьаҕас этэр : “Мин аҕыс уон түөрпэр киирдим. Саҥа өйдөнөн эрэр курдукпун”. – “Эн сааскар киһи барыта тиийбэтэ буолуо”. –  “Чэ, сэттэ уонуттан санаатын сааһылыыр быһыылаах…” К.Д. Уткин – Нүһүлгэн
• Киһи бэйэтин айылгытын утарыа суохтаах. Кырдьыы диэн сиэр буоллаҕа дии. НиколайЛугинов
• Эрэй, ыарыы,

Хаардаах сыллар

Кырытыннарбаттар Киһини.

Дьон кырдьаллар

Быстах алҕастар

Көстүбэт уоттарыгар

Кэриэрэн.

Хас биирдии алҕас —

Ол таҥнарыы.

Бэйэни,

Кэлэр кэскили,

Ыраны

Таҥнарыы.

Хас биирдии алҕас —

Ол кырдьыы.

Бэйэ кынатын

Сарбыныы,

Эдэр, эҥкилэ суох

Буолууттан

Тэйии…

Наталья Харлампъева

• Кырдьаҕас киһи диэн кимий? Кини бэйэтэ — бүтүн айылҕа, бүтүн Эбэ, бүтүн төрүт төбө эбит. Кини төһө саас- тааҕый да, соччонон көлөһүнүн тохпут, үлэтэ-хамнаһа, билиитэ-көрүүтэ, көрбүт кыһалҕата, эрэйэ-муҥа барыта киниэхэ түмүллүбүт энергия, киниэхэ иҥэн сылдьар ин­формация.
• Оҕо, эдэр киһи кырдьаҕаска сыһыана — бу айыылары кытта сибээс, төрдү-ууһу кытта ситим. Киһи оҕо эрдэҕиттэн кырдьаҕаска хайдах сыһыаннаспытыттан олоҕо тутулуктанар эбит. Биһиги кырдьаҕаһы төһө улаханнык салгыны хамсатан убаастыыбыт-ытыктыыбыт да, соччонон бэйэбитин ытыктанар эбиппит, соччонон олохпут инники аартыгын арынарбытын түстэнэр, ыллыкпытын, үктэлбитин чиҥэтинэр эбиппит. Эдьиий Дора
  • Кырдьаҕаспын дэнии –
• Кырдьыыга бэринии.

    

Баҕа санаа

Үтүө санаа

• Ыччат — бу кэскилбит, олохпут тупсарын, сайдыыбыт барҕаран турарын мэктиэтэ. Михаил Ефимович Николаев
• Ханнык баҕарар судаарыстыба туруктаах буолар төрдүн, олоҕун уйгутун бигэ тирэҕэ, туохха да тэҥнэммэт баа­йа-дуола — кини бэйэтин норуотун ис кыаҕар, санаатын күүһүгэр, үтүөҕэ тардыһар өркөн өйүгэр олоҕурара. Ол тэҥэ, хас биирдии киһи олоҕун уйгута, киһи быһыытынан тупсан, сайдан иһиитэ туох ханнык иннинэ бу киһи бэйэ­тин үтүөҕэ-сырдыкка дьулууругар тирэҕирэр. Дьонун-сэргэтин ити дьулуурун күүркэтэн, көмөлөһөн олоҕу тупсарар судаарыстыба, бэйэтэ да сайдар-туругурар аналлаах.
• Дьон-сэргэ бүгүн үчүгэй өттүгэр уларыйыы, сайдыы тохтооботугар, дьулурҕатык салҕанан иһэригэр баҕарар. Олох таһыма үрдээтэҕин аайы саҥаттан-саҥа ирдэбил үөскээн, улаатан иһэр. Ол — олох сокуона. Егор Афанасьевич Борисов
• Билиҥҥи кэм киһитэ олох тэтимиттэн хаалыа суохтаах, чэпчэкитик үктэнэн, барыны бары үчүгэй эрэ өттүнэн ылынан, ыра санаанан салайтаран сылдьыахтаах. Туох баар үтүө-кэрэ бэйэбит илиибитигэр баар. Эдьиий Дора

• Ууһу кытта олорор киһи уус буолар. Өс хоһооно
• Эдьээн иэйиэхситиҥ

Эрбэххин эпчиҥнээтин,

Таалар айыыһытыҥ

Тарбаххын талааннаатын.

Былатыан  Ойуунускай

• Ырыам миэнэ

Сата буоллун,

Ыраах-быдан

Сатараатын!

Талаан идэм

Таптыыр дойдум

Кэрэ дьонун

Кэрэхсэттин!

Күннүк Уурастыырап

• Чинчийээччи дьоҕура, син биир художник, поэт дьоҕурун кэриэтэ, киһи ахсын бэриллибэт.
• Дьиҥ талааннаахтар бэйэлэрин ситиһиилэринэн хаһан да толору дуоһуйбаттар.
• Талаан үрдүккэ-үтүөҕэ ыҥырар, норуокка туһалыыр үрдүк аналлаах. Софрон Данилов
• Талаан үрдүккэ-үтүөҕэ ыҥырар, норуокка туһалыыр тосхолунан эрэ дьиҥнээхтик сайдар, үйэтийэр.
• Дьиҥ талааннаах киһи баҕата, дьулуура кини айар үлэин мэлдьи куотан, инники угуйан иһэр.
• Дьиҥ талааннаахтар бэйэлэрин ситиһиилэринэн хаһан да толору дуоһуйан хаалбаттар.
• Суруйааччы төһө талааннаах да, соччонон ордук кичэйэн, эрэйдэнэн үлэлиир.
• Бэйэҥ долгуйбакка туран, дьону долгутуом, аҥаардас өйүм-билиим ордугунан баһыйан умсугутуом, долгутуом диэн саараама даҕаны. Амма Аччыгыйа
• Талаантан ордук күндү туох баар буолуой ?! Харыстааҥ, көмүскээҥ ол байым баайгытын, талааҥҥытын, дьолгутун.
• Сиртэн-буортан сомоҕо көмүстэр, күндү таастар өрө көбөллөрүн курдук, талааннар норуоттан үөскүүллэр.
• Улахан талаан, улахан кутаа курдук, хараҥаны хайа тыырыыта күүстээх буолуохтаах.
• Төлөн туох баар итиитин, сырдыгын биирдэ эрэ биэрэн баран, эмискэ бүтэн хаалааччы. Кэрэни айааччылар үгүстэрин да айылҕата оннук.
• Талааннар ньүөл кырыстан тахсаллар.
• Сиртэн-буортан сомоҕо көмүстэр, күндү таастар өрө көбөллөрүн курдук, талааннар норуоттан үөскүүллэр.
• Талаан норуоттан үөскүүр. Суорун Омоллоон
• Дьиҥ талааннаах киһи баҕата, дьулуура кини айар үлэтин мэлдьи куотан, инники угуйан иһэр. Амма Аччыгыйа
• Дьиҥнээх талаан хаһан баҕарар сэмэй буолар. Моисей Ефимов
• Ураты талааны айылҕа анаан иитэн, уһуйан, киэргэтэн таһаарар. Бу — дьиэ кэргэн, аймах-билэ дьон, бүтүн норуот духуобунай, интеллектуальнай баайа, киэн тутуута.
• Ураты талааннаах дьон төннөн кэлэллэр. Кинилэр талааннара удьуор утумугар эргиллэн кэлэ туруон сөп. Эдьиий Дора
• Өйдөөх киһи өйүттэн эрэйдэнэр, талааннаах киһи — талааныттан. Ксенофонт Дмитриевич Уткин – Нүһүмгэн
• Бар дьону түмэр дьоҕурдаахтар,

Ылыннарыылаах аҕай тыллаахтар.

Илья  Баишев

• Дьоҕургун сайыннарыаҥ –
  Дьол-соргу быйаҥнаныаҥ.

 

 Омук түмсүүлээх, биир сүрүннээх эрэ буоллаҕына олоҕо сайдар. Өс хоһоон

• Саха – ол аата дэгиттэр сайдыылаах, сатабыллаах, дьүккүөрдээх сүрэхтээх үлэһит буолуохтаах.
• Саха – ол аата элбэх оҕо күйгүөрүнэн эймэнэр, дьоллоох ньир-бааччы ыал ийэтэ, аҕата, эбэтэ, эһэтэ буолуохтаах.
• Государствобытын бөҕөргөтөр суолу көрдүүрбүтүгэр Саха сирэ түөрт үйэ тухары Россия быстыспат сорҕото буолбутун умнарбыт хайдах да сатаммат. Дьылҕабыт, историябыт тэрийбитэ, оҥорбута оннук.
• Саха норуота – кэскиллээх норуот. Үгүс күчүмэҕэй, дьалхааннаах кэмнэри, эрэйинэн-кыһалҕанан да буоллар, этэҥҥэ туораан, бүгүҥҥү күҥҥэ тиийэн кэллэ. Инникитин, омукпут бүтүннүүтэ биир санааланан, эбии ыкса сомоҕолостохпутуна, ханнык да бэйэлээх эриирдэргэ-мускуурдарга өлөн-охтон биэриэхпит суоҕа, өссө эбии өрөйөн-чөрөйөн, өргөйөн, барҕарыы суолунан барыахпыт диэн энчирээбэт эрэллээхпит. Софрон Данилов
  • Мин үҥэр таҥарам –
•             Мин сахам аймаҕа. Авксентий Мординов
• Үс саха үөскүүр үөрүүтэ буолбут,

Түөрт саха төрүүр төлкөтө олорбут,

Урааҥхай буолан

Уһаан-тэнийэн барар

Уураахпыт ууруллубут эбит,

Киһи буолан кэҥээн барар

Кэскилбит кичэллибит эбит…

Былатыан  Ойуунускай

• Сахалыы саҥа,

Саха үөрэҕэ

Салаалалан сайдан

Сандааран таҕыстын.

Алампа

• Саха кута-сүрэ тыыннаах,

Саха сүрэ-кэбэ күүстээх.

• Өбүгэ үөрэҕэ – айыы үөрэҕэ,

Үйэлэргэ сайдан иһиэҕэ.

• Саха кэскилэ – кэрэмэс,

Саха анала – үрдүк.

Илья  Баишев

• Сылаас, сырдык сыдьаайдан,

Саха оһоҕунуу

Баай дууһалан, баай санаалан,

Саха тылыныы.

Хааммар сылдьар итинник

Өбүгэм кэриэһэ.

Өйбөр, сүрэхпэр дириҥник

Иҥпит үгэһэ.

Семен  Данилов

• Саха диэн тылы, саха диэн ааты бука диэн хараардымаҥ! Суорун Омоллоон
• Мин сахабын, мин киһибин.

Дьүкээбил сардаҥатын,

Буурҕа тыаһын сүүмэрдээммин

Олоҥхону айбытым.

Кындыл

• Кырасыабай майгылаах

Кыталыктыыр кыргыттар,

Хотор-кыйар дьоҕурдаах

Хото курдук уолаттар,

Турууй дойдум ыччата,

Дьоруой дьоннуу олоро,

Дьоллоох олоҕу оҥоро,

Дьоһун  соругу толоро

Турууй, дойдум ыччата.

Степан Иванович Тимофеев –  Кустуктаанап

• Саха оло5о –

Чараастан чараас,

Саха холбо5о –

Ыраастан ыраас.

• Өлүү диэн түүл –

Онно эн уһуктубаккын,

Олох диэн дьүүл –

Омуккун ыһыктыбаккын…

• Тыл, итэҕэл, үгэс –

Олоҥхо үс атаҕа,

Күүс, олоҥхо, бэлэс –

Боотур уус үөс утаҕа!

Виталий Власов

• Саха сахатынан кэрэ. Уххан
• Улахан соргулаах

Урааҥхай сахалар,

Уйгубут –

Уолбат ойбон,

Быйаҥмыт –

Быстыбат өрүс,

Үөрүүбүт –

Өлбөөдүйбэт өрөгөй,

Олохпут –

Умсубат түөрэх!

Василий Федотович Гольдеров – Ороһу уола

• Кырасыабай майгылаах

Кыталыктыыр кыргыттар,

Хотор-кыйар дьоҕурдаах

Хото курдук уолаттар,

Турууй дойдум ыччата,

Дьоруой дьоннуу олоро,

Дьоллоох олоҕу оҥоро,

Дьоһун  соругу толоро

Турууй, дойдум ыччата.

Степан Иванович Тимофеев –  Кустуктаанап

• Саха оло5о –

Чараастан чараас,

Саха холбо5о –

Ыраастан ыраас.

• Өлүү диэн түүл –

Онно эн уһуктубаккын,

Олох диэн дьүүл –

Омуккун ыһыктыбаккын…

• Тыл, итэҕэл, үгэс –

Олоҥхо үс атаҕа,

Күүс, олоҥхо, бэлэс –

Боотур уус үөс утаҕа!

Виталий Власов

• Саха сахатынан кэрэ. Уххан
• Улахан соргулаах

Урааҥхай сахалар,

Уйгубут –

Уолбат ойбон,

Быйаҥмыт –

Быстыбат өрүс,

Үөрүүбүт –

Өлбөөдүйбэт өрөгөй,

Олохпут –

Умсубат түөрэх!

Василий Федотович Гольдеров – Ороһу уола

• Саҥа тахсар куну сахалыы айхаллыаҕыҥ!
• Саха төрүт ыччата, саныыр буолаар өрүүтүн саха омук күҥҥэ үҥэр сиэрин-туомун, алгыһын.
• Саха дьонун сиэринэн сибиэһэй салгынынан сайгыччы тыыныаҕыҥ!
• Саҥа үйэ эрэлэ – сайдыы-үүнүү күүһүгэр, саха омук кэскилэ-сайаҕас ыччатыгар
• Киһи буолан килбэй, саха буолан сандаар.
• Сайаҕас санаалаах, саргылаах олохтоох, саханы саха дэтэр ытык мааны ыал буолуҥ!
• Саха сайаҕас аймаҕын сарсыҥҥыта сандаардын, сайдам-дьэллэм, сай олох сааһыланан таҕыстын.

Кырдьык

Сиэр-майгы

Эр сүрэх

 

•    А.Е. Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй

               Үс дойду

  Өйүн түмэн

  Өрөгөйүн үрдэт!

  “Оттоку олук алгыһа”, 1912 с.

   А.И. Софронов – Алампа

               Хара тыа курдук

  Ханыылаһан сылдьаммыт

  Хара дьайы халбарытыахпыт,

  Хаарыан дьоммутун харыстаһыахпыт,

  Күрүгүөмүнэн сылдьаммыт

  Күөмчүнү сүтэриэхпит,

  Көҥүлү көтөҕүөхпүт,

  Күнү көрдөрүөхпүт.

  ***

  Саха дьоно,

  Санаабытын холбоон,

  Саргыта тардыһыаҕыҥ,

  Сарыкпытын ситиэҕиҥ.

  ***

  Көҥүл кэлбиччэ

  Күүспүтүн түмүөҕүҥ,

  Саҥа олох арыллыбычча

  Санаабытын наардыаҕыҥ.

  “Холбоһуу ырыата”, 1917 с.

  Үөрдүһэн, ханыылаһан сылдьан,

  Үрүҥ күн курдук

  Үтүө көҥүлү өйдөтөн,

  Үгүс саха өбүгэтин

  Үөскэтиэҕиҥ, үөлээннээхтэр!..

  ***

  Суон тиит курдук

  Сомоҕолоһон сылдьаммыт

  Сорукпутун ситиэҕиҥ,

  Соргубутун тутуоҕуҥ.

  ***

  Үөл талах курдук

  Үөскээн, үүнэн иһэр

  Үөрэхтээх саха үөрдүстүн!

  Ыарҕа ойуур курдук

  Ыччат-ыраас саха

  Ылбаҕай санаата ыбыстын!

  “Саха норуотугар”, 1922 с.

   

  Өрөгөй-талаан үрдээтин,

  Өлбөт-сүппэт үөскээтин.

  Өй-санаа кэҥээтин,

  Сахалыы саҥа,

  Саха үөрэҕэ

  Салааланан сайдан,

  Сандааран таҕыстын!

  Үлэһит саха

  Үрдээтин-үөскээтин,

  Үөрэҕин үрдэттин!

  Холбостун-холлойдун.

  ***

  Самантан ыла

  Санааны тапсар

  Сайаҕас, дьэҥкэ

  Саргы салалыннын.

  Өйү түмэр

  Өрөгөй үгэс

  Өрө күндээрдин!

  “Маҥнайгы Маайынан эҕэрдэ”, 1929 с.

  Сахалыы саҥаран, саҥалыы олоҕу

  Тупсаран доҕуйан, доргутан туойабын,

  Кыттыгас кыайыытын, холбоһуу хотуутун,

  Үлэһит үөрүүтүн, үөрэх күндүтүн

  Ыллыыбын, ыллыыбын, ыпсаран ыллыыбын!..

  “Ыллыыбын”, 1929 с.

               Туохха да тойон –

  Норуот, норуот!

  Норуоттан тутуһуҥ,

  Норуокка туһалааҥ!..

  “Сүбэ”, 1929 с.

               Үллэр-үүнэр

  Үтүө үйэҕэ

  Кыттыһан, сыстыһан,

  Холбоһон, тутуһан,

  Айхаллаан айаннааҥ!..

  “Билинии”, 1932 с.    

   С.Р. Кулачиков – Эллэй

               Чобоо долгун курдук,

  Туран хаамсар күҥҥэ

  Тэбэр чэгиэн күүспүт

  Чиҥээн, элбээн истин!

  “Эдэр ыччат күнэ“, 1928 с.

   Д.К. Сивцев – Суорун Омоллоон

            Хааппыла хайдах бухатыыр буолуон сөбүй? Холбостоҕуна. Үгүс хааппылалар холбоһон үрүйэ буолаллар, үрүйэлэр холбоһон сүүрүктээх үрэх, үрэхтэр холбоһон улуу өрүс, өрүстэр улуу муора, муоралар улуу акыйаан буолаллар.

  ***

              Ким доҕордоох – ол дьоллоох. Норуокка, омукка эмиэ оннук. Бигэ түмсүүлээх, доҕордуу буоллахпытына, сайдан, чэчирээн иһиэ этибит.

  Б.Ф. Неустроев – Мандар Уус

                   Өйбүтүн-санаабытын, билиибитин-көрүүбүтүн, күүспүтүн-күдэхпитин, баҕа санаабытын барытын бииргэ түмэн, биир хайысханан хамсаннахпытына эрэ аал баһа хоҥнуоҕа…

  ***

              Үлэҕэ-үөрэххэ, Ийэ Тыл көмүскэлигэр норуот култууратын, айылгытын өрө сайыннарыыга, Айыы Итэҕэлин чэчирэтиигэ Ийэ Сир, Аан Айылҕа харыстабылыгар бигэ Түмсүүнү түстэниэхтээхпит.

             ***

                                                 Доҕотторуом,

  итэҕэллээх киһи – сүбэһиттээх;

  итэҕэллээх киһи – көнө сүрүннээх;

  итэҕэллээх киһи – бөҕө тирэхтээх;

  итэҕэллээх омук – биир сомоҕо;

  итэҕэллээх омук – сайдар кэскиллээх;

  итэҕэллээх омук – уһун үйэлээх.

  ***

              Салайар үлэҕэ тахсыбыт бары дьоммор – эдэр буоллун, эмэн буоллун, биир суолу тоһоҕолоон этэбин: эһиги салайар, сирдиир дьоҥҥут бөлөхтөрө, улахан буоллун, кыра буоллун – тыыннаах дууһалар. Онон эһиги тыыннааҕы кытта үлэлиигит, өскө хара ааныттан тапсан биир өйүнэн-санаанан, сомоҕолоһон, кытаанахтык түмсэн үлэлээтэххитинэ, сөҕүмэр ситиһиилэрдэниэххитин сөп.

  ***

              XIX-XX үйэлэр кирбиилэригэр өрөбөлүүссүйэ, гражданскай сэрии уот кутаата суоһаабытыгар Күлүмнүүр, Г.В. Ксенофонтов, Өксөкүлээх Өлөксөй, онтон П.А. Ойуунускай, М.К. Аммосов, И.Н. Барахов, С.В. Васильев, С.М. Аржаков, о.д.а. уһулуччулаах уоглаттарын биир кэмҥэ өрө анньан таһааран, сомоҕолоон, ол уолаттара күөннэринэн тураннар, саха тыыннаах эрэ хаалбатаҕа, өссө автономияны туруорсан ылбыта, өрө сайдар кыахтаммыта.

  ***

              Түмсүү, Сомоҕолоһуу маҥнайгы холобура: XX үйэ саҥатыгар, дойдубут саҥа атаҕар туран эрдэҕинэ, ити үлүгэрдээх өрөбөлүүссүйэ дорҕоонун, гражданскай сэрии будулҕанын, сырдыгы-үөрэҕи тарҕатыы, холкуостааһын-кулаактааһын кэмигэр, репрессия тимир миинньигин анныгар сиппиллэ олорон, оччотооҕу саха салайааччы, сирдьит уолаттара хайдахтаах курдук доҕордуу этилэрэй. Кинилэр биир сомоҕо түмсүүлээх буоланнар, ити аҕыйах сыллар истэригэр саха дьоно хайдахтаах курдук сөҕүмэр ситиһиилэри ситиспиттэрин санаа көрүөҕүҥ дуу?

  ***

              Былаас ханнык баҕарар таһымыгар өйдөһүү, өйөһүү, түмсүү, ол аата күүһү-уоҕу, өйү-санааны, билиини-көрүүнү, үлэлиир-хамсыыр кыаҕы бииргэ түмүү – бу үлэ өр кэмҥэ илиини араарбакка турууластахха эрэ кыайтарыа.

  ***

              Өйдөһөн, бииргэ баран истэргит, үлэ-хамнас быдан сыыдамсыйыа, олохпут тэтимэ түргэтиэ, сайдыы аартыга арыллан барыах этэ…

  ***

              Бу киэҥ нэлэмэн Саха сирин бары дьонун-сэргэтин сайдар суолунан сирдээн иһэр саха чулуу дьоно, кытаатыҥ, биир сомоҕо буолар туһугар күүскүтүн харыстаабакка туруулаһыҥ дуу. Эһиги ыкса түмсүүлээх буоллаххытына, Саха сирин дьоно бүүс-бүтүннүү дьиҥнээхтик сомоҕолоһуу суолугар турунуох этибит.

  Барҕа санаам, сүбэ тылым. – Дьокуускай, 2015.

• Күн анныгар соҕотох киһи тыыннаах олороро олус ыархан. Үгүс киһи күргүөмүнэн, аймах-билэ дьону кытта үөрдүһэн олорортон ордук туох баар буолуой. Далан

  

• Дьулурҕан – чөл олох көстүүтэ,

Дьулурҕан – барыбыт үөрүүтэ

Күүс-күдэх эрчимэр талаһыҥ,

Тус бэйэ ис кыаҕын арыйыҥ.

Степан Юмшанов

• Урааҥхайдар сыдьааннарын

Сүппэт утум удьуора

Үөск;; туруо Саха сирин

Дуулаҕа бухатыыра

Ити саха тустуута

Ыра санаа туолуута.

Петр Свинобоев

• Хапсаҕай, хапсаҕай, халбаспыт «харата»

Күүстээх да, сымса да куотуһар оонньуута.

В. Башарин

• Хапсаҕай тустуубут

Хатыылаах-буһуулаах,

Хабырдык туттуулаах,

Хатыһан туруулаах –

Уол оҕо оонньуута,

Уоламмыт хатыыта.

Николай Корякин – Уран Ньукулай

• Суруйааччы – нация өйө-санаата, культурата, суобаһа буолар, онон айар үлэбит уҕараабатын, литература дьадьайыыта – норуот трагедията буолуон сөп. Далан
• Норуот суруйааччы тылын истэр, суруйааччыттан элбэҕи күүтэр… Ол курдук, норуот ис туругун иитээччи күүс – суруйааччы. Петр Аввакумов

А.Е. Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй

• Алексей Елисеевич Кулаковскай…Саха литературатын саҕалаабыт киһи…Кини историческай өҥөтө уонна суолтата уһулуччу улахан. Ол туһугар киниэхэ биһиги ытыктабылбыт уонна махталбыт муҥура суох буолуох тустаах… Амма Аччыгыйа
• Саха норуотун суругунан айар тылын уотун аан маҥнай оттубут, уус-уран тыл имэҥнээх илбиһин төлөнүн күүдэпчилэтэ күөртээбит Алексей Елисеевич Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй буолар…
• Алексей Кулаковскай ийэ дойдутугар, төрөөбүт норуотугар бүтүн олоҕун биэрэн туран айбыт поэзиятын, научнай-чинчийэр үлэтин географията оччотооҕу кэм кыаҕар холобура суох киэҥ уонна баһархай далааһыннаах.

Алексей Кулаковскай нуучча литературатын дьоһуннаах айымньыларын этигэр-хааныгар, өйүгэр-санаатыгар, сүрэҕэр-быарыгар иҥэриммит сүгүрүйээччи, ытыктааччы, нуучча уонна саха норуоттарын историческай сибээстэрин итиэннэ үтүө үгэстээх тулхадыйбат доҕордоһууларын төлөннөөх пропагандиһа этэ… Василий Протодьяконов – Кулантай

• Суруйааччы норуокка оруолун Кулаковскайдыы толоруохха наада. Норуот олоҕунан олорон, норуот наадатын толкуйдаан, норуот өйдүүр, ылынар тылынан саҥаран, суруйааччы буолар сыччах соҕотох суоллаах. Ол суолу Өксөкүлээх оҕонньор биһиэхэ аспыта, кэрбэҥ анньыбыта… Петр Тобуруокап
• Өксөкүлээх Өлөксөй … Кини мин айар үлэбэр сабыдыала диэн баар буоллаҕына – ол төрөөбүт төрүт норуотум уус тылын умсугуйа таптыырга уруттаан уһуйбута буолар. Леонид Попов
• Өксөкүлээх Өлөксөй – аан маҥнайгы бүтүн Саха сирин үрдүнэн биллибит саха ырыаһыта-хоһоонньута, айар тыл аҕата…Кэнники кэлэр дьылларга саха үөрэҕин, саха тылын үөрэтэр дьоннор Өксөкүлээх Өлөксөй үйэтэ оннук этэ диэн, туспа бэлиэтээн ааһыахтара. Сурукка суруллубут тыл үгэһэ, тыл хоһооно, айар санаа илбиһэ Саха сиригэр Өксөкүлээх үйэтиттэн ыла үөскээбитэ диэн бары этиэхтэрэ. П. Ойуунускай
• …Алексей Елисеевич төрөөбүт норуотун тылынан киэҥ социальнай уонна философскай ис хоһоонноох айымньылара олохтоох саха эрэ норуотугар сыһыаннаах буолбатаҕа. Ити эвенкилэргэ, эвеннэргэ, юкагирдарга уонна чукчаларга барыларыгар сыһыаннаах этэ… Платон Ламутскай
• …А.Е. Кулаковскай – хайа да киһи туохтан да бастатан Ийэ дойдутун, бар-дьонун, норуотун иннигэр бэйэтин олоҕун олорчутун аныах тустаах диэн, тус бэйэтин, кылгас гынан баран, улахан олоҕунан толору бэриниилээхтик холобурдаан, биһиэхэ ытык кэриэһин хаалларбыта… Суорун Омоллоон
• Өксөкүлээх Өлөксөй – саха маҥнайгы национальнай поэта, сүдү ырыаһыта…Күннүк Уурастыырап
• …Төрөөбүт сахабыт

Төлкөлөөх тылын

Төлөннөөх ырыанан

Сүрэхпитигэр түһэр!

Ыччат дьоҥҥо

Ырыаҕын ыс!

Кэнчээри дьоҥҥор

Кэпсээҥҥин кэбис!

Эллэй

П. Ойуунускай

• Ойуунусккай нэһилиэстибэтэ – саха омугун күндүттэн күндү национальнай баайа-дуола. Ону үксэтии, хаҥатыы, үйэтитии бука барыбыт ытык гражданскай иэспит. Софрон Данилов
• Үтүө аат – үйэлэр да тухары өлбөт-сүппэт күндү кылаат. Оннук үтүө аатынан биһиэхэ Ойуунускай аата буолар. Суорун Омоллоон
• Платон Алексеевич дьиҥнээх интернационалист, бэйэтин норуотун дьылҕата нуучча норуотун, биһиги дойдубут бары норуоттарын дьылҕаларын кытта быстыспат биир сомоҕотун кичэйэн бэлиэтиирэ, күүһүн-күдэҕин норуоттар бырааттыы доҕордоһууларын туһугар аныыра. Авксентий Егорович Мординов
• Платон Алексеевич Ойуунускай – чахчы да саха улуу киһитэ, ону ааһан, хайа да омукка дьиҥнээх Киһи дэнэр киһи: киһи анала туоххатын уонна хайдах ьуолуохтааҕын кини бэйэтин олоҕунан бүттүүнүнэн көрдөрбүтэ уонна айымньыларыгар ол туһунан суруйбута. Петр Тобуруокап
• П.А. Ойуунускай литератураны эрэ буолбакка саха өйүн-санаатын тутулун уларыппыт, саҥаттан оҥорбут киһи буолар. Николай Лугинов
• Хайа баҕарар киһи туһунан үгүстэр Бириэмэ кини туһатыгар үлэлээбитэ диир эбит буоллахтарына, мин этиэх этим – Платон Алексеевич Ойуунускай – Бириэмэ туһатыгар үлэлээбит, айбыт, чинчийбит, олохтообут-айбыт киһи этэ диэн. Сэмэн Тумат
• П.А. Ойуунускай – төлөннөөх революционер, бөлүһүөк суруйааччы, поэт, талааннаах тылбаасчыт, бөдөҥ общественнай, государственнай, политическай деятель. Ойуунускай бэйэтин айымньыларынан саха тылын культуратын үрдэппит, тыл күүһүн улаатыннарбыт киһи. П.А. Ойуунускай – норуот уола, төрөөбүт норуотун төлкөтүн туһугар улахан олоҕун анаабыт улуу патриот саха. Ойуунускай олоҕо – аан холорук, революция уот будулҕаныгар сөрөммүт олох. Кини генийэ – норуот генийэ, кини бары сырдык ырата – норуот духуобунай баайа. Кини кэриэһэ: “Саха тыла сайдыан баҕарабын, сайдыа диэн бэркэ эрэнэбин”.     Василий Никитич Протодьяконов
• …Ойуунускай… Кини дьону түмэр, өрө көтөҕөр күүрээннээх үлэтэ-хамнаһа саха республиката государственнай тутул бастакы акылаата охсуллан түһэрин хааччыйбыта. Петр Денисович Аввакумов
• …П. Ойуунускай билиҥҥи кэм суруйааччыта. Кини өлбөт-сүппэт үтүөкэннээх айымньылара, өркөн өйө – бу булкуурдаах олохпут оргуйар үөһүгэр бааллар, охсуһуу уонна олоҕу саҥардан тутуу кыайар-хотор сытыы кылааннаах үҥүүлэрэ-батастара буолаллар… Иван Григорьевич Спиридонов
• П.А. Ойуунускай – биһиэхэ биир. Кини норуотун туһугар сырдык тыына быстыар диэри үлэлээн, айан, охсуһан барбыт норуот чулуу уола. Кини биһиэхэ, кэлэр көлүөнэлэргэ үйэлэргэ өлбөт үтүөлээх.
• Платон Алексеевич хаалларбыт нэһилиэстибэтэ билигин, бириэмэ өссө биир эриирдээх экзаменын ааста, эбии ырааһырда, өссө суолталанна. Дмитрий Васильевич Кустуров

Софрон Данилов

• …Софрон Данилов норуотун характерын бары өртүттэн эргитэн, хабан көрдөрбүт суруйааччы, кини айымньыларын холбуу тутан сыаналаатахха – дэбигис ситтэрэн ааҕыллыбат хойуу дьонноох-сэргэлээх, уустук ис тутуллаах кэрэ аймньылардаах, патриотическай уонна интернациональнай күүрээннээх чаҕылхай талаан… Иван Григорьевич Спиридонов
• …кини ыччат дьону кытта арахсыспат аргыс, истиҥ доҕор, аламаҕай үөрэтээччи буолан, кинилэр сүрэхтэригэр-дууһаларыгар сылдьыаҕа. М.Е. Данилова

Күннүк Уурастыырап

• Уурастыырап – бэйэтин кэмин чаҕылхайдык ойуулаабыт поэт. …Бэйэтин көлүөнэтин, биир дойдулаахтарын, үөлээннээхтэрин үтүө дууһаларын, сырдык санааларын олоххо баарынан, таба көрдөрөн, итэҕэллээхтик ойуулаан. Литература ити саамай сүрүн ирдэбилин, кэскиллээх суолун поэт уһун үйэлээх айар үлэтигэр халбаҥнаабакка тутуспута… Иван Григорьевич Спиридонов
• Күннүк Уурастыырап курдук сүдү, улуу талааннары биэрбит норуот – дьоллоох норуот, онтон төрөөбүт норуотун төлкөлөөх түөрэҕин түстэспит, ону ыллаабыт-туойбут поэт – дьоллоох поэт. Савва Тарасов

Амма Аччыгыйа

• …Амма Аччыгыйа төрөөбүт төрүт литературабыт историята көнө суолунан сайдан барарыгар күүһүн харыстаабакка үлэлээбит киһи. Литература дьиҥ-чахчы ахсаабат үлэһитэ, ыраас суобаһа – кини… Иван Григорьевич Спиридонов

Николай Денисович Неустроев

• Николай Неустроев саха тылын баайын сатаан туһанар дьоҕурдааҕа, дьон ис санаатын, психологиятын таба арыйар кыахтааҕа. Г.К. Боескоров

Суорун Омоллоон

• Суорун Омоллоон араас өҥнөөх, араас кыраасканан сириэдийэр талаанын аттаран көрүҥ. Оччоҕо кини улуутун, сүдүтүн ордук үчүгэйдик өйдүөххүт. Николай Босиков

Николай Якутскай

• Саамай тапталлаах уонна уһулуччу киэҥник биллэр, ааҕыллар суруйаччы… Кини айымньытын аахпатах оҕо да, улахан да киһи сахаҕа хантан кэллэҕэй?! Петр Тобуруокап
• Баай фантазиялаах суруйааччы. Дора Васильева
• Сөҕүрүйбэт талаан. Семен Руфов
• Николай Якутскай – ураты истииллээх суруйааччы, сюжет маастара. Василий Сивцев

Болот Боотур

• …Саха былыргы олоҕун-дьаһаҕын, саха киһитин өйүн-санаатын ымпыктаан-чымпыктаан, уустаан-ураннаан ону сатаан хоһуйар. Феоктист Софронов

Леонид Андреевич Попов

• …Поэт суруйан хаалларбыт үтүө айымньылара биһиги күннээҕи олохпут арахсыбат аргыстара буолан, кэрэҕэ-үрдүккэ угуйа тураллар. Дора Васильевва
• Маннык кэрэ хоһооннор таптал лирикатын чыпчаала буолан, үйэлэр тухары дьон сүрэҕин өрүкүтэ, олоххо, кэрэҕэ угуйа, инникигэ эрэли күүркэтэ туруохтара диэн бигэ эрэллээхпин. Зоя Башарина
• Талба талааннаах поэт сахалыы куттаах-сүрдээх хоһоонноро киһи санаатын сайа көрөр, өйүгэр-сүрэҕэр сөҥөр, үрдүккэ-сырдыкка угуйар алыптаах ырыа буолбуттара. Тамара Петрова

Далан

• “Тыгын Дархан” романынан саха норуотун урукку өттүгэр биллибэтэх-көстүбэтэх историческай балаһатын арыйбыта…ааспыт историяны саҥаттан сыаналыырбытыгар кыаҕы биэрбитэ. Сэмэн Тумат
• Далан, былыргы өбүгэлэрбит олорон ааспыт олохторун халыҥ даҥынан саба хаппахтаммыт бүрүөһүнүн арыйа тардан сырдаппыт, биһиги историябыт сарсыардааҥҥы Чолбон сулуһа. Тумарча

Иван Гоголев – Кындыл

• Иван Гоголев уһулуччулаах поэт эрэ буолбатаҕа, ону тэҥэ кэрэхсэбиллээх драматург, сэһэнньит этэ. Кини сырдык иэйиилээх айар үлэтэ ааҕааччыны кэлэр кэнэҕэс да кэмнэргэ күн сиригэр айыы санаа кыайа, өрөгөйдүү туралларыгар ыҥыра туруохтара. Дора Васильева

Петр Тобуруокап

• Саха народнай поэта Петр Тобуруокап чуор, чаҕаан хоһоонноруттан, алыптаах остуоруйаларыттан оҕо төрөөбүт литературатын кытта билсиһиитэ, литератураҕа умсугуйуута саҕаланар. Кини айымньыларын аахпатах саха оҕото суох диэтэххэ, бука, омун буолуо суоҕа. Наталья Бурцева
• Үҥэр үрдүк Айыыларбыт, үүммүт саҥа үйэҕэ, бу кэлэн турар сылга саха омук саргытын туһугар Бүөтүр Тобуруокабы туйах үктүүр – кини курдук уус тыллаах, кини курдук ийэ талааннаах – уол оҕото анаан айан кулуҥ даа… Тамара Петрова

Савва Иванович Тарасов

• Савва Тарасов билиҥҥи саха литературатын саамай бөдөҥ поэта. Софрон Данилов
• Савва Тарасов төрөөбүт тылын дириҥник билэр, кэмчилээн туттар, санаатын киэҥник этэр, кырдьыгы ойуулуур үрдүк иэйиилээх поэт. Дмитрий Дыдаев

Наталья Ивановна Харлампьева

• Наталья Ивановна Харлампьева талааннаах поэт быһыытынан дьикти эйгэни айда, ааҕааччы билиниитин, тапталын ылла. Варвара Окорокова

Егор Петрович Неймохов

• Е.П. Неймохов саха норуотун олоҕун энциклопедиятын суруйар суруйааччы. Варвара Окорокова
• Тоҕо эрэ үүгүс суруйааччылар наар урукку, быдан дьыллардааҕы кэми ордук хото суруйар буоллахтарына, Егор Неймохов бэйэтин кэмин дьонун ыраас мууска ууран биэрэр. Изабелла Антипина

Михаил Елисеевич Тимофеев

• Михаил Тимофеев саха поэзиятыгар бэйэтэ туспа суоллаах-иистээх, ураты буочардаах киһи буоларын ааҕааччы үчүгэйдик билэр. Наталья Харлампьева
• Имигэс тыллаах поэт. Василий Сивцев

Алексей Андреевич Иванов – Күндэ

• Күндэ хаалларбыт нэһилиэстибэтэ биһиги бука бары киэн туттар күндү баайбыт. Софрон Данилов

Герасим Дмитриевич Бястинов – Бэс Дьарааһын

• Саха биир талааннаах суруйааччытын Бэс Дьарааһын айымньыларын билиҥҥи ыччат эмиэ билиэхтээх, кини сырдык аатын ытыктыахтаах. Николай Габышев

Семен Степанович Яковлев – Эрилик Эристиин

• Эрилик Эристиин суруйааччы быһыытынан адьас норуоттан тахсыбыт дьиҥнээх талаан… Болот Боотур
• Эрилик Эристиин аатын-суолун саха норуота үйэ-саас тухары көлүөнэттэн көлүөнэҕэ илдьэ бара туруоҕа, кини тылыгар-өһүгэр наадыйыы өссө улаатыаҕа. Сэмэн Тумат
• Эрилик Эристиин кэнчээри ыччаттарыгар букатын атын, сонун өртүттэн эргиллибитэ өссө ордук үчүгэйгэ, астыкка дылы. Ити кини уус тыл улахан маастарын быһыытынан элбэх өрүттээҕин, сүдүтүн туоһута. Эрчимэн

Егор Петрович Шестаков – Эрчимэн 

• Эрчимэн – лирик поэт. Санаа поэта. Оҕо аймаҕы олус сөбүлүүр. Сэмэн Тумат
• Кырдьыксыт, критик иэйиилээх поэт. Татьяна Маркова

Михаил Федосеевич Доҕордуурап

• Күн-дьыл аастаҕын аайытын айымньылара дьэ суолтата дириҥээн иһэр суруйааччылар баар буолаллар. Арааһа, кинилэр уһун үйэлэниилэрин кистэлэҥэ ситиниэхэ сытар быһыылаах. Биир оннук киһинэн мин суруйааччы Михаил Федосеевич Доҕордуурабы ааттыыбын. Сэмэн Тумат
• Кини саха литратуратыгар уус-ураннарын сүтэрбэт, актуальностарын намтаппат айымньылара суруйааччы олорбут олоҕун салҕааннар төрөөбүт норуотугар кытыастар кыым буолан умайа сылдьаллар. Петр Аввакумов

Степан Феоктистович Софронов – Феоктист Софронов

• Аһаҕас дууһалаах кэрэ киһи. Сэмэн Тумат
• Кини улахан тылбаасчыт, ол чааһыгар дьиҥнээх маастар диэххэ сөптөөх киһи этэ. Степан Тимофеев

Иван Егорович Федосеев – Доосо

• Эдэр ыччаты “кырдьыгы кытаанахтык тутуһар”, “көнө чиэһинэй майгылаах” буоларга ыҥырар. Дора Васильева

Макар Иванович Кузьмин – Макар Хара

• Макар Хара дьикти сайаҕас майгылаах, улахан талааннаах киһи этэ. Савва Тарасов

Алексей Спиридонович Бродников

• Алексей Бродников сүрэхтэри сүүдүтэр тыллары булан этэрэ. Моисей Ефимов
• Чурапчы дьоллоох тумулун туйгун ырыаһыта. Суруйааччы бэйэтин айымньыларынан өлбөт үйэлэнэр. Иван Федотов
• …Алексей Бродников кэрэ поэзияны, үтүөкэннээх аймньылары биэрбит киһинэн буолар… Ис сүрэҕиттэн поэт киһи үөрэн-көтөн күлэрэ-салара истиҥэ, эйэҕэһэ. Сэмэн Тумат

Никифор Кирикович Седалищев – Дьүөгэ Ааныстыырап

• Таттаран-ылларан суруйар, мүөттээх минньигэс тылы-өһү туттан ойуулуур дьоно – оҕолор этэ. Г. Нынныров

Архип Георгиевич Кудрин – Абаҕыыныскай

• Абаҕыыныскай – этигэн хомус курдук…соруктар суолталарын туойар, бу соруктара дьон санаатын түмэр… Былатыан Ойуунускай
• А.Абаҕыыныскай…бастыҥ айымньылара ааҕааччыларга биһирэтэллэр, биһиги национальнай литературабыт кылаатыгар киирдилэр. Софрон Данилов
• Абаҕыыныскай… үгүс айымньыларыгар сүрдээх нарын, уйан сүрэхтээх, тупсаҕай тыллаах лирик… Николай Туобулаахап

Гавриил Григорьевич Вешников – Баал Хабырыыс

• Поэт ханнык баҕарар айымньытыгар киһи дууһатын араас эймэниитин, үөрүүтүн, хомолтотун, сөҕүүтүн-махтайыытын бэргэнник биэрэн туран дириҥ өйү-санааны этэр. Дора Васильева

Константин Николаевич Дьячковскай – Константин Туйаарыскай

• Кини ити кырачаан дьоҥҥо анаабыт айымньылара тыллара-өстөрө судургу, өйдөнүмтүө, ис хоһоонноро тиийимтиэ, оҕо өйүттэн-санаатыттан тахсыбат чопчу поэтическай идеялаах, киһини сэргэхситэр, муодарҕатар, күллэрэр туох эмэ көрүдьүөстээх буолааччылар. Күннүк Уурастыырап
• Константин Туйаарыскай суруйар ньыматын сүрүн уратыта – оҕо бэйэтин тылынан, оҕо бэйэтэ өйдүүрүнэн олох араас түгэннэрин сатабыллаахтык уонна арылхайдык ойуулууругар буолар. Дора Васильева

Иван Васильевич Мигалкин

• Дьиҥнээх поэтическай талаан – айылҕаттан дэҥҥэ бэриллэр көстүү. Ол иһин поэттары былыргы гректэр үөһээ айыыттан айдарыылаах дьонунан ааҕаллара. Мин Иван Мигалкины дьиҥ-чахчы оннук поэтынан билинэбин. Иван Гоголев

• Аналлаах суолгуттан арахсыма,
  Туһааннаах суолгуттан туораама.
  • Суон тиит курдук
  Сомоҕолоһон сылдьан
  Сорукпутун ситиэҕиҥ,
  Соргубутун тутуоҕуҥ!
  • Сөбүлүүргүн сүһүөҕэр туруорар
  Сүдү сөҥ санаалан.
  Баҕарар бадаххын барҕардар
  Бардар байҕал майгылан.
  Алампа
  • Бэйэ саныыр санаатын утарылаһар дохсун сүүрүгү өксөйөр кэриэтэ. Софрон Данилов
  • Тугу оҥороруҥ – барыта
  Төбөҕүттэн төрүөттээх.
  Тимофей Сметанин
  • Санаабытыҥ хоту
  Саталлаахтык сайын.
  Дмитрий Дыдаев
  • Киэҥи санаа, уһуну өйдөө. Леонид Попов
  Эр санаалаах – ол тулуурдаах,
  Эр санаалаах – ол кыайыылаах!
  Петр Тобуруокап
  • Алҕаһыыртан куттаныма,
  Алҕаскыттан өрүү үөрэн,
  Арай, ыттыа суохха ыттыма,
  Үлтү түһэн өлүөҥ, үөдэн.
  • Иннин диэки баран иһээччи –
  Ханна эмэ тиийиэ экчи.
  • Бэйэҕэр баҕарбаккын
  Атын дьоҥҥо оҥор.
  Тугу санаабыккын
  Эн хайаан да толор.
  Леонид Попов
  • Оҕус тардыах тааһыгар
  Илиигинэн киирсимэ, –
  Кыаҕыҥ тиийбэт суолугар
  Сыраҕын эһимэ.
  Н. Герасимов – Айталын
  • Көтөр күүһэ – кынатыгар,
  Киһи күүһэ – дьулууругар.
  Өс хоһооно
  • Уталыппакка,
  Уостубакка,
  Ахсаабакка,
  Арахпакка
  Үрүлүйэн туруҥ,
  Үлэлээн барыҥ.
  • Өрүү талас, тохтообокко,
  Уоскуйбакка, толлубакка,
  Хаардаах чымаан чыпчаалларга,
  Кыраман саҕахтарга.
  • Эн миэхэ биэрбит тэтимиҥ
  Ыардары кыайарга кынаттыыр,
  Миэхэ иҥэрбит эрчимиҥ
  Эрэйтэн-муҥтан арчылыыр.
  Семен Данилов
  • Дьаныһан эрэ сыралаһыахха,
  Тулуйан эрэ туруулаһыахха –
  Дьон кыайбатын кыайар
  Дуулаҕа бухатыыр эҥ буолуоҥ.
  Илья Баишев

• Киһи – олох олорорун тухары санаа кулута. Киһини санаа курдук бас билэр, үөһэ-аллара тутар, ама, туох кэлиэй? Николай Босиков
• Күүстээх санаа, аҕыраабат дьулуур эрэ киһини киһи гынар быһыылаах… Иван Гоголев
• Ханнык даҕаны сырыыга куһаҕан өттүн чорботон саныыр баҕайыта.
• Тугун барытын эрдэттэн көрөн, бары түбэлтэҕэ бэлэм тиийэр куолу. Далан
• Киһи барахсан диэн санаа хаата хааһах буоллаҕа дии. Ол да иһин кыраттан да көтүөх айылаах кынаттанан, арыт быстах ыар санааҕа таҥнары баттатан, дьүһүннүүн кубулуйан эрдэҕэ.
• Киһи санаабытын барытын ситиэхтээх. Хайаан да! Булгу! Ол-бу сүрэх, дууһа, уйан санаалар улахан дьыалаҕа мэһэй буолбакка, булгуччулаахтык киэр хаһыйыллыахтаахтар. Киэр! Ол инниттэн бэйэ мөлтөҕөр, мэһэйгэ барытыгар чиҥ-чаҥ, кытаанах буолуохха наада.
• Санаа… Киһи санааны төһө баҕарар уһуннук илдьэ сылдьыан сөп, өскө иһиттэн таһаарбатаҕына. Оттон ол таска тахсан, туора кулгаахха иһилиннэ – көтөр курдук көтөн, сири-дойдуну толорон кэбиһэр. Николай Лугинов
• Өскөтүн сатаабат буолларгын
  Сатаары өһөстүк чирэстэс,
  Биитэр дуол билбэтэх суолларгын
  Билээри үөрэхтиин күрэстэс.
  Ол үлэҥ түмүгүн астына
  Барытын үллэһин бар дьоннуун —
  Көлөһүн буолбуккун соттуна:
  Миэнэ бу, көрүҥ! — диэт, өрө уун!
  Семен Руфов
  • Биирдэ сыыһыам, сүүстэ табыам.
  Мин көрүөм үйэ дьиктитин.
  Олох очуоһун дабайыам
  Охтон түһүөхпэр диэритин.
  Феоктист Софронов

• Бойобуой саллаат хаһан да архыыбаҕа тахсар бырааба суох. Софрон Данилов
• Тыыннааххын охсуспут дьыалаҕар

Тыа, алаас дойдулаах хотойбут.

Макар Хара

• Таптыыр харах көрбөтүн көннөрү харах көрөр диэччилэр.
• Таптал сүрэххитигэр тыыннааҕын тухары эһиги модун күүстээх самныбат санаалаах буолуоххут, ханнык баҕарар ыарахаттары кыайыаххыт.
• Киһи дьиҥнээхтик сөбүлүүр, ытыктыыр киһитигэр эрэ кичэл санаатын кэпсиэн сөп.
• Тапталы киһи, үп-харчы кэриэтэ үлүмнэһэн, былдьасыһан ылбат.
• Тус эрэйгин-соргун өйдүүр, тэҥҥэ үллэстиһэр, чэпчэтиһэр кэргэнтэн ордук үчүгэй, ама, туох баар үһүө.
• Киһини таптыыр, ытыктыыр, киһини итэҕэйэр, эрэнэр ытык иэйиини күлүү-элэк оҥостуу сирэйгэ силлээбиттээҕэр ордук ыарахан. Софрон Данилов
• Сөбүлээбэт сүрэҕи
  Сүгүрүйэн да манньытыллыбат.
  Таптаабат киһини
  Ааттаан да ылыннарыллыбат.
  Тимофей Сметанин
  • Олус күүскэ битийэн
  Мин сүрэҕим тэппитэ,
  Ис иһиттэн итийэн,
  Иэйим тылын эппитэ.
  Иннокентий Сосин

• Таптаһар дьоҥҥо таптал хаһан даҕаны бараммат. Далан
• Таптал туһугар хорсуннук охсуһан өлөр үрдүк чиэс кимиэхэ баҕарар тиксибэт! Иван Гоголев
• Кыыһы таҥара оҥостуу, киниэхэ үҥүү-сүктүү былыр-былыргыттан ордук үйэлээх, кини ордук күүстээх, кини ордук кэрэ! Далан
• Таптал – айылҕа анала. Күүстээх иэйииттэн үөскээбит ыал үйэлээх буолар. Дьон “үчүгэй ыал” диэн ааттыыр дипломун ыларга дьулуһуохтаахпыт. Суорун Омоллоон
• Мин саныырым: бар дьонун
  Таптыыр сүрэҕэ суох киһи
  Атын сири, атын дьону
  Хайдах сатаан таптыа үһү.
  • Ханнык да тымныыттан
  Уорааннаах быһыылаах
  Доҕоруҥ хаҕыс тыла,
  Таптыыр киһиҥ тымныйыыта.
  Таптыыр сүрэх араарар
  Куһаҕантан күндүнү,
  Кини эрэ бас билэр
  Сибэккини,
  Дьолу,
  Күнү.
  Таптаабатах сүрэххэ
  Дьон,
  Сир,
  Олох барыта
  Бороҥ буолан көстүөҕэ,
  Чуҥкук буолуо барыта.
  Хаһан даҕаны кырдьыбат,
  Хаһан даҕаны өлөн сүппэт,
  Хаһан даҕаны баттаҕа аастыйбат
  Арай дьиҥнээх таптал эбит.
  • Таптал диэн сүрэх күн талаана,
  Сүрэхпит үөрүүлээх ыарыыта.
  Семен Данилов
  • Таптал диэн
  Тоҥ буору
  Тобулу үүнэн тахсар
  Ньургуһун!
  Ол эрээри
  Ураты баар:
  Онно эһиил
  Тоҥ буору
  Тобулу үүнэн тахсаары
  Ньургуһун хагдарыйар.
  Хата, таптал
  Хагдарыйыан кэриэтэ
  Хампарыйар!
  Хампарыйда да бүтэр,
  Хаттаан эргиллибэт.
  Хамсыыр сүрэх, итини
  Хайаан да өйдөө!
  Леонид Попов
  • Баҕар, өрүс да кууруоҕа,
  Баҕар, муора да уолуоҕа,
  Хайа кытта сууллуоҕа,
  Халлаан сулуһа туллуоҕа.
  Арай халыан таптал
  Хагдарыйыа суоҕа,
  Сибэккилэнэн өрүү
  Сириэдийэ туруоҕа.
  Күн сиригэр кини күүстээх,
  Күүрдэр, үөрдэр кини аптаах!
  Кини —
  Көмүс чаҕыл кынатынан
  Күн сирин бүтүннүү кууһар.
  Кини —
  Күннэтэ саҥаттан саҥа тыллан,
  Көҕөрө-чэлгийэ турар.
  Күн сиригэр кини дьоллоох!
  Күүрдэр, үөрдэр кини аптаах!
  • Тапталы көрсүбэтэх эдэр саас —
  Таһырдьа умнуллубут тымныы таас.
  Сергей Васильев-Борогонскай
• Ис сүрэхтэн таптыыры
  Этиллибэт баҕайы. Леонид Попов

• Таптал киһиэхэ саҥа, атын дойдуну арыйар, ол дойду кунэ — тапталлааҕыҥ. Николай Габышев
• Оо, таптал! Эн мөлтөҕү бухатыыр, сыылбаны сыыдам, бүрэни кэрэ оҥорор дьикти күүстээххин. Эн аптаах сыралҕаҥҥар уйдаран, аан дойдуга баар барыта төрүүр-үөскүүр, үүнэр-сайдар, чэлгийэр-чэчириир. Егор Неймохов
• Таптал син биир
  Уоту оттор курдук:
  Арыт сөҕүрүйэр, арыт сирдьигиниир,
  Умайар бытааннык, биитэр дохсуннук…
  Киһини кэрэтитэр
  Дьиҥнээх таптал,
  Үлэҕэ, дьолго өрүкүтэр
  Үрдүк анал.
  • Тапталы табатык тайаныы —
  Таас үрэх уутугар харбатыы,
  Байҕалга эрдээхтик тыыланыы,
  Буурҕаны, силлиэни сыһытыы.
  Иван Федосеев-Доосо
  • Хаһан да таптаабатах буоллаххына,
  Хаһан да ытаабатах буоллаххына,
  Ол аата Олоҕу билбэккин,
  Олорботох да курдуккун…
  Наталья Харлампьева

• Ыраас санааттан Улахан Таптал саҕыллар. Иван Мигалкин
• Таптал диэн дьаралык буоллаҕа. Аастар эрэ ааһар майгылаах. Баҕар, хаҕыланан, хастанан да хаалыаҕа… К.Д. Уткин -Нүһүлгэн
• Таптыыр харах омсону тумнар, сөбүлүүр сүрэх дьиэги мэлдьэһэр. Ангелина Татаринова-Леди Муус
• Үөрэхтэр ыккардыларыгар
  Далаһаны уурары сатаа,
  Сүрэхтэр таптаһыыларыгар
  Далаһаны ааһары ааттаа!
  Виталий Власов
• Сулустар да сууллаллар,
  Киэҥ далайдар уолаллар,
  Өлбөт тыыннаах, мин санаабар,
  Арай дьиҥнээх таптал баар.
  Н. Герасимов – Айталын

• Тыа сирин киһитэ саҥаны, сонуну илиитинэн тутан, этинэн-хаанынан билэ илигинэ ылына охсубат үгэстээх. Михаил Ефимович Николаев
• Тыа сирэ — омук олоҕун силиһэ-мутуга, омук олох олорор, тыыннаах хаалар күүһүн, симэһиннээх чөчөгөйүн уолбат ойбоно. Мандар Уус
• Өйү, кэрэни, үтүө санааны куоракка көрдөһөн эрэйдэнэриҥ буолуо. Тыаҕа, дьоҥҥо, айылҕаҕа таҕыстаххына, кордүүр да наадата суох — барыта баар. Ксенофонт Дмитриевич Уткин- Нуһүлгэн

• Тыйаатыр киһи үчүгэй санаатын уһугуннаран сайыннарар оскуола. Тыйаатыр — киһи куннээҕи эрэйин-буруйун умуннаран, сүрэҕин-быарын сымнатар. Тыйаатыр киһи хараҕынан көрбөт олох-дьаһах кистэлэҥин көрдөрөн үерэтэр, өйү-санааны кэҥэтэр, дириҥэтэр. Алампа

• Ханнык тыл этиллибитэ суолтата суох, ол тыл хайдах этиллибитэ суолталааҕа кырдьык эбит.
• Бэл диэтэр, туох да кэтэх санаата суох алҕас төлө ыһыктыллыбыт тыл саҕа сытыы, ыарыылаах туох баар үһүө.
• Оо, дьон киһи сүрэҕин саамай уйан бааһын холуон тылынан таарыйаргытыттан тоҕо сэрэммэккит буолуой?
• Дарбааннаах тыл бэрт дөбөҥнүк этиллэр даҕаны, ол курдук бэрт дөбөҥнүк күдэн кэриэтэ көтөр даҕаны.
• Ардах уута хотоол сиргэ мустарын кэриэтэ, тыл хонноҕуна хонон барааччы.
• Өйдөммүт өй, этиллибит тыл барыта туолан истэр, орто дойду олоҕо олус да судургу буолуох этэ. Софрон Данилов
• Уу устар, уларыйар,

Үрэх сүүрүгүрэр, сүүдүйэр,

Киһи кэхтэр, кэбэлийэр,

Тыл сытыйбат, сыттаммат,

Сурук сууйуллубат, суодуйбат.

Алампа

• Төрөөбүт тылы таптааһын төрөөбүт норуоту таптааһыны, киниэхэ ис сүрэхтэн бэриниилээх буолууну кытта быстыспат ситимнээх.

А.Е. Мординов

• Ийэ тылгыттан абыралы булуоҥ,

Кини баай байҕалыгар тиксэҥҥин

Баай дууһаланыаҥ,

Өлбөт өйдөнүөҥ.

Семен Данилов

• Күндү тыл сэдэхтик этиллэр эрэ буоллаҕына күндүтүк иһиллэр баҕайыта.
• Саха тыла муора курдук баай. Саха омук тыла үрүйэ уутун курдук сэргэх, сир симэҕин курдук сиэдэрэй.
• Тыл тылга мэһэйдээбэт, хата, тыл тылга көмөлөһөр. Тыллар киһиэхэ ыар ындыы буолбаттар, хата, сырдыкка көтөҕөр сытыы кынат хотоҕойдоро буолаллар. Сүрэххэ үтүө дьулуур, төбөҕө дириҥ санаа тылынан өтөн киирэн киһиэхэ иҥэллэр. Амма Аччыгыйа
• Күөн туттабын сахабынан

Түҥ былыргы саҥабынан:

Олоҥхолоон доллоһутар,

Кылыһахтаан дьириһитэр,

Хайҕаан сүрэҕи уматар,

Алҕаан халлааны ардатар,

Кыраан өһүн:сааһын ситэр

Кылааннаах ийэ тылбынан!

• Өскө төрүт тылгын умнуоҥ –

Өнүйбэккэ ииниэҥ – хатыаҥ,

Силис тардыах сиргин тумнуоҥ –

Симэлийэн сүтэн барыаҥ. Семен Руфов

• Саха тыла сайдыан баҕарабын, сайдыа диэн бэркэ эрэнэбин.
• Мин тылым – мин тохтор тойугум,

Мин тылым – мин туойар хомуһум,

Кэриэһим – кэннибэр хааларым

Кэхтибэт кэрэкэ тылларым.

Былатыан  Ойуунускай

• Устар ууну сомоҕолуур

Улахан уус-уран тыллаах,

Ыллыбыт суолу ыпсарар

Ыллыктаах ыраас тыллаах,

Арааттаммыт санааны самсыыр

Алыптаах айахтаах.

Өксөкүлээх Өлөксөй

• Саха омук тыл үрүйэ уутун курдук сэргэх, сир симэҕин курдук сиэдэрэй.
• Этэр тыл эриэккэһэ уонна сүрэх иэйиитин эрчимэ тус-туспа төрүттээх буолуохтарын сатаммат.
• Күүстээх, көдьүүстээх тыл кэмигэр, сөпкө, ис сүрэхтэн этиллиэн наада. Оннук тыл кулгаахха иһиллибэт, сүрэххэ иҥмэт буолуон сатаммат. Кини судургу, туруору буолааччы. Амма Аччыгыйа
• Төрөөбүт төрүт тылым…

Иитиллибит тйэ тылым.

Күндэ

• Кини миэнэ –

Барҕа баайым,

Өлбөт мэҥэм –

Мин дьолум…

Кустук өҥнөөх,

Кымыс сыттаах

Сахам аптаах саҥата.

Семен  Данилов

• Биһиги ийэ тылбыт – …дууһаны долгутар, өйү үлүһүтэр күүстээх-кыахтаах, имэҥнээх-илбистээх кэрэ, дьикти тыл.

Күннүк Уурастыырап

• Аптаах тыл аттаах,

Охтоох тыл оҕустаах,

Өйдөөх тыл үптээх,

Мааны тыл баайдаах…

Нарын-намчы ача тыллар…

Күн сылама сылаас тыллар…

Сэмэй сипсиэр симик тыллар…

Намыын-намыын таптал тыллар…

Петр Тобуруокап

• Төрүт сахабыт

Төлкөлөөх тылын

Төлөннөөх ырыанан

Сүрэхпитигэр түһэр.

Ыччат дьоҥҥор

Ырыаҕын ыс.

Кэнчээри дьоҥҥор

Кэпсээҥҥин кэбис.

Эллэй

• Тыл сахалыы дорҕооно,

Сахалыы өйө,

Барҕа баайа,

Өҥө-дьүһүнэ,

Минньигэһэ,

Ууһа,

Кэрэтэ,

Күүһэ,

Хомуһуна –

Бары баар буоллахтарына биирдэ

Тылбыт өлүөр туруктанар,

Саха бүтүн куттанар,

Сүдү күүстээх сүрдэнэр –

Өлбөт-өспөт үөстэнэр,

Өрөгөйдөөх тирэхтэнэр!…

Өҥ үктэллэнэр.

Дапсы

• Этэр тыл иччилээх,

Саҥарар саҥа салалталаах.

И. Баишев

• Киһи тылын ылыннарыан олус баҕардаҕына, ардыгар, тыла-өһө мөлтөөн-сыппаан хаалааччы. Софрон Данилов
• Туора киһи баарыгар кэпсэтии атын, итэҕэйсэр бэйэ дьонун ыккардыгар атын. Николай Лугинов
• Дьиҥнээх бэйэ сүрэҕинэн этии бэлэм тылларынан кыаллан этиллиэ суохтаах. Киһи-киһи тус-туспа, түбэлтэ да атын-атын, ол барыта хайдах ханнык эрэ бэлэм халыыпка дьоп гына угуллан истэҕэй? Петр Тобуруокап
• Саха тыла! Саха омук тылын сүмэтэ – Кулаковскай, Ойуунускай тыллара! Түҥ былыргы соҕурууҥҥу уордаах сахтары уонна хоту тымныы-тыйыс дьыбарын бииргэ ыпсаран сатаан холбообут, ону ойуулаан-оһуордаан, уустаан-ураннаан хомоҕой хоһоон, ыллам ырыа, кэрэ кэпсээн гыммыт мин төрөөбүт сахам тыла кэнэҕэһин-кэнэҕэс кэхтэн-эстэн хаалбакка, аан дойду норуоттарын муудараһыгар кыттыстар, киһи аймах культуратын фондатыгар аналлаах миэстэтин буллар…Далан
• Ийэ тыл
  тыыннааҕын тухары –
  Ол омук чөл тыыннаах,
  Төрүт хаан
  Ааттааҕын тухары –
  Алгыс диэн санаалаах!
  Виталий Власов
  • Өксөкү элиэ –
  Өксүөнү тэлиэ,
  Өйдөөх тыл биллиэ –
  Өлбөт кэм кэлиэ!
  Виталий Власов
  • Уҥуоҕа суох эт суох буолуохтаах,
  Бэл, тылыҥ эйиэнэ уҥуохтаах.
  • Эйэҕэс, истиҥ тыл барахсан
  Саас буолан сандаарар сүрэх ахсын.
  Леонид Попов

•Омук – Тыл, Тыл – Омук! Мандар Уус

• Тимиртэн баас ылыаҥ –
  Түргэнник ол оһуоҕа,
  Оттон тылтан бааһырыаҥ –
  Үйэҥ тухары сордонуоҥ.
  И. Брызгалов
• Өбүгэттэн кэриэс хаалбыт
  Өлбөт-сүппэт ийэ тылбыт.
  Өрүү кинини Эн үөрэт,
  Өрөгөйүн өссө үрдэт.
  А. Тарасов
  • Төлө туппат төрүт баайыҥ –
  Төрөөбүт ийэ тылыҥ.
  Т. Аммосова – Ахсаана Сонтуой
  • Үтүө тыл өлүөҕү үтүөрдэр,
  Өргө тыл төннөрөр төрүөҕү.
  • Тылгын сатаан туттуоҕуҥ –
  Эрэл доҕоргун булуоҕуҥ.
  “Алгыстар”Мин бэйэ норуотун тыыннаах тыл аптаах күүһүнэн үйэтитииттэн ордук үрдүк, сыаналаах, үчүгэй өссө туох баарын билбэппин. Андрей Кривошапкин
• Тыл – киһи ис дууһатын кэрэһитэ. Саха өһүн хоһооно
• Саха тыла – саха тыына
• Оҕо төрөөбүт тылынан майгыта олохсуйар, өйө тобуллар, айар дьоҕура сайдар.
• Тыл – норуот сайдыытын кэрэһитэ
• Саха тыла алыптаах, сарыал тыкпыт сылаастаах.
• «Тыл баар буолан – сайдыы баар», «Тыл баар буолан – омук баар», «Тыл сүттэҕинэ, омук эмиэ симэлийэр», «Саха тыла – саха тыына, дьылҕата»
• Тылгын биэрэр эрэ тутах,
  Тылгын толороруҥ туйгун.
  • Сааһылаан саҥарыы

  Саанан кыҥаан ытыы

• Хараҕыҥ көрбөт буоллаҕына –

Сүрэххинэн бил, сэрэй.

Леонид Попов

Өбүгэҥ үгэһин сириэҕиҥ,

Олорор мутуккун кэрдиэҕиҥ.

“Алгыстар”

• Ким күнэ тахсыбыт,

Ким кэриэс хаалларбыт –

Сааскы күн буолуохтаах,

Саргылыы туруохтаах…

• Туспа дойду

Туйгуна дэтэн,

Атын алаас

Ааттааҕа дэтэн

Аатырыаххын аатырбыт эбиккин.

Былатыан Ойуунускай

• Биир даҕаны пааматынньык киһи үтүө аатын сөргүтэр кыаҕа суох, өскөтүн саҥа көлүөнэ кини үлэлэригэр наадыйбат буоллаҕына. Суорун Омоллоон
• “Өлөн биэрбэт үөстээх үөдэттэр этибит!”

Ырааҕы ырыҥалаан Өксөкүлээх ити эппит.

“Ыар кэм ыкта”, – дэһэбит. Дьэ оччоҕо

Бэйэ бодотун тардынан эрдэхпит.

Савва Тарасов.

• Үгүс үйэлэртэн хаалбыт үгэс күүстээх. Далан

Өлүөм, от үүнүө –

Олоҕум салҕаныа,

Тиллиэм, тиит үүнүө –

Кэриэһим алҕаныа…

Виталий Власов

• Үтүөнү өйдүүр, кэрэни кэриэстиир көлүөнэ эрэ үрдүк аналга тиксэр дьылҕалаах. Софрон Данилов
• Ааспыты аанньа ахтыбат киһи силиһэ быстыбыт үүнээйи кэриэтэ. Софрон Данилов
• Туох үчүгэй баара барыта дьоҥҥо хаалыахтаах. Киһи бэйэтин кытта кыра да үчүгэйи илдьэ барар бырааба суох. Софрон Данилов
• Норуот сүрэҕэр кэриэс буолан хаалыы – бу саамай уһунтан уһун, өлбөт үйэ буолуохтаах. С. Омоллоон
• Үтүө киһи үтүөтэ үс үйэ сүппэт. Өс хоһооно
• Албан ааттара туругурбут,

Суон сурахтара дуораһыйбыт.

Моисей Ефимов

• Өбүгэлэргин кэриэстээбит эбит буоллаххына,

Кэлэр кэнчээри ыччаккар кэрэтик ахтыллыаҥ,

Бар дьонуҥ туһугар олорбут эбит буоллаххына,

Бар дьон кэхтибэт кэс тылыгар дуораһыйыаҥ. Семен Данилов

• Өйдөөх тыл биллиэ – өлбөт кэм кэлиэ. Виталий Власов

• Күлэн-салан күлүмүрдүөҥ-

Күүстээх да ыарыыны үүрүөҥ.

• Сатаан үөрэр идэлээх –

Саамай уһун үйэлээх

 

• Үтүө, үчүгэй сураҕа суох сүтүөх, умнуллуох туһа суох.
• Дьоҥҥо төһө элбэх туһаны оҥороҕун да, соччонон дьоллоноҕун.
• Бар дьон, норуот дьолун туһугар охсуспут киһи эрэ үчүгэй олоҕу олордум диэн сөп.
• Дьон үтүө санаатын итэҕэйэн сырыттаххына, эн тоҕус уон тоҕуста табыаҥ, биирдэ эрэ алҕаһыаҥ. Софрон Данилов
• Олоҕуҥ саамай улахан бэлэҕэ – үтүө санааҥ.
• Сааһыҥ тухары бар дьону кытары дьолгунан доҕордос, кыайыыгынан кыттыс. Күннүк Уурастыырап
• Духуобунай баай уһун үйэлээх буолуохтаах. Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн муҥура суох хаҥыы, байа, сайда турар. Суорун Омоллоон
• Миэхэ ийэм этэр этэ: “Ситиһииҥ туһунан кэпсииргэ тиэтэйимэ. Үчүгэй үлэ, өйдөөх таба курдук, дьоҥҥо тиийэр суолу бэйэтэ булуоҕа”. Андрей Кривошапкин
• Дьону дьоҥҥо атыылыаҥ –
  Бэйэҥ олоххун сарбыныаҥ.
  Дьоҥҥо куруук туһалыаҥ –
  Өллөргүн да өлбөт ааттаныаҥ.
  Леонид Попов
  • Ууга түспүт киһиэхэ
  Ураҕас уунан биэрбитиҥ
  Хаһан эрэ эйиэхэ
  Хараап буолан эргиллиэ.
  • Соҕотох кылы бэл диэтэр
  Туллукчаан быһа көтөр.
  Сүүс кылтан сылгы үтүөтэ
  Быспат өтүүтүн өрөллөр.
  Н. Герасимов – Айталын
  • Өйөл-тирэх гыммытын
  Үтүө киһи өйдүөҕэ –
  Туорах саҕа туһаҕын
  Тумул тыаҕа тэҥниэҕэ.
  • Сибэкки Күн диэки хайыһар,
  Дьон-сэргэ үтүөҕэ тардыһар,
  Бил балык былдьаһар дириҥҥэ,
  Мохсоҕол – көҕөрөр мөҥүөҥҥэ.
  “Алгыстар”

 

Айар үлэ

• Атыттары үөрдэр, дьоллуур айымньы тустаахха бэйэтигэр улахан эрэйинэн, илистиинэн айыллар. Амма Аччыгыйа
• Сонуну, урут суоҕу айыы, толкуйдааһын, суруйуу мэлдьитин да эндиэлээх – дьон ону өйдүү охсубаттар. Далан
• Айымньылаах үлэ диэн – үксүгэр бэйэни, бэйэ мөлтөөһүннэрин кытары күрэс былдьаһыы. Үлэттэн илиһиннэххинэ эбэтэр маннык көннөрү салтаххына, сынньалаҥ, аралдьыйыы диэки тардыһаҕын, ону хайаатар да кыайан, өйгүн-санааҕын наадалаах сир диэки туһулуохтааххын. Киһи былыр үөскүөҕүттэн наар бэйэтин быстах баҕаларын эккирэтиспитэ эбитэ буоллар, аҥаардас эт-хаан көрдөбүлүнэн олорор харамайга кубулуйуох этэ. Киһи күүстээх буолуохтаах. Наадалааҕы оҥоруохтаах. Николай Лугинов
• Төлөн туох баар итиитин, сырдыгын биирдэ өрө биэрэн баран, эмискэ бүтэн хаалааччы. Кэрэни айааччылар үгүстэрин да айылҕата оннук.
• Ырыа норуот дууһатын көрдөрөр. Суорун Омоллоон
• Норуот сүрэҕин таарыйбыт ырыа, тустаах кэмэ да аастар, сүппэт аналлаах. Софрон Данилов
• Мин үлэлэрбин

Бэлэмнээх киһи өйдүүр,

Мин бэлиэлэрбин

Илгэлээх киһи өйүүр.

Виталий Власов

 Үлэ

• Сир үүнүүтүнэн, киһи үлэтинэн биллэр.
• Кэккэҕэ киирдиҥ – симэлийэн, сүтэн хааларга дылыгын эрээри, таммах курдук модун сүүрүк кыаҕар кыттыһаҕын… Николай Лугинов
• Үлэлээн, эрэйдэнэн киһи үчүгэй үлэһит буолар.
• Уопсай дьыалаҕа кыырпах да саҕа кэтэх, хос санаа буккуһара сатаммат.
• Киһини бытыгын иһин буолбакка, үлэтин иһин ытыктыах баара.
• Төрөөбүт дьонун-сэргэтин, төрөөбүт норуотун олоҕун кытта сибээһэ быһыннар эрэ, киһи үлэтэ-хамнаһа да үөтэлээбэт үгэстээх. Софрон Данилов
• Таптыыр идэ туһунан анаан кэпсэтии ыраахтан ыалдьыттаһар, сэдэхтик көрсүһэр дьоҥҥо ордук табыллан тахсар.
• Эйэлээхтик, көрдөөхтүк үлэлээтэххэ, киһи сылайбат, салгыбат…
• Таптыыр үлэҥ ырыа курдук эбээт, тахсардаах-тахсыбаттаах. Таҕыстар эрэ, тохтуоххун баҕарбаккын. Амма Аччыгыйа
• Эрэйдэнэн бултаабыт булт минньигэс. Иван Гоголев
• Киһи норуотугар туһата үйэ уһунунан буолбакка, үлэ үйэлээҕинэн кэмнэнэр-кээмэйдэнэр.
• Бу орто дойдуга киһи көлөһүнүн таһаарбакка олорбот дойдута.
• Үйэ-саас тухары – норуот, эйэ уонна үлэ үһүөн арахсыспат биирдэр. Киһи-аймахха илиинэн оҥоһуллубут, биитэр өйтөн булуллубут күндүттэн күндү туох баарын барытын үлэһит норуот, соҕотох кини эрэ айбыта уонна айар.
• Үлэһит киһи эстэр, өлөр тускула суох. Киһини үлэ киһи онорбута. Үлэ киһиэхэ кини тыыннаах буоларыгар быйаҥы эрэ биэрбэтэҕэ, өссө кини киһи өйө-санаата сайдыытын, прогрессивнай буолуутун эмиэ айбыта.
• Үлэһит киһи эстэр, өһөр тускута суох. Суорун Омоллоон
• Үгүс үчүгэйгэ көҕүйбэккэ

Үлэлээтэххинэ үссэниэҥ,

Алыс аймааһыҥҥа аралдьыйбакка

Аһыыргын санаатаххына абыраныаҥ,

Кэлтэччи киһиэхэ кэнтэйбэккэ

Кэскилгин тэриннэххинэ

Киһи-хара буолуоҥ.

Алампа

• Улахан үлэтэ суох, улахан патриотизма суох, цивилизация суох. Алексей Елисеевич Кулаковскай – Өксөкүлээх Өлөксөй
• Үлэ — олох ис хоһооно,

Үлэтэ суох олох суох.

Үлэ диэн дьол доҕуһуола,

Үлэтэ суох дьол да суох.

• Оһох оттуллар аналлаах:

Оттуллубатаҕына — тымныйар.

Өрүс сүүрүгүрэр аналлаах:

Сүүрүгүрбэтэҕинэ — сытыйар.

Хатыҥ көҕөрөр аналлаах:

Көҕөрбөтөҕүнэ хатар, өлөр.

Кынаттаах көтөр аналлаах:

Көппөтөҕүнэ — сорсуйар.

Хомус хоһуйар аналлаах:

Хоһуйбатаҕына — дьэбиннирэр.

Киһи үлэлиир аналлаах:

Үлэлээбэтэҕинэ — өлүктүйэр.

• Үлэ диэн дьол доҕуһуола,

Үлэтэ суох дьол да суох…

Үлэ диэн үтүө киһи

Үйэлэргэ өлбөт мэҥэ…

Үлэ диэн дьон аргыһа,

Олох үрдүк муудараһа.

Семен  Данилов

• Киһи сүөһүттэн уратыта диэн үлэ үрдүк ис хоһоонун өйдөөһүнүгэр сытар. Николай Лугинов
• Күн анныгар үлэтэ суох туох да айыллыбат, оҥоһуллубат, туох баар киһиэхэ, тыыннаахха сыһыаннаах ийэтэ — үлэ. Бүөтүр Тобуруокап
• Үлэһит киһи үлэлээтэҕинэ эрэ дуоһуйар, үөрэр-көтөр, дьоллонор. Үлэ киһини кынаттыыр, халлааҥҥа өрө көтөҕөр. Иван Данилов
• Үлэ киһититтэн ордук чиэстээх, ытыктабыллаах бу күн анныгар ким баар буолуой? Үлэ үөрүүтүттэн ордук үрдүк, ыраас үөрүү туох баарый? Иван Гоголев-Кындыл
• Үлэни саҕалыах эрэ иннинэ ыарахан. Үлэлээн бардахха, киһи үлэ иһигэр киирэн, улам сыстан, таттаран барар, кыаллыа да суох курдук кыаллан иһээччи. Василий Яков­лев-Далан
• Үлэнэн туох бары кэмнэнэр,

Үлэттэн дьол-соргу тарҕанар.

В. Ксенофонтов

• Үлэ бөҕөнү үлэлиэҥ,

Үп-ас бөҕөнү өлөрүөҥ.

Илья  Баишев

• Үлэ, үлэ барахсан буоллаҕа дии, олох туллар тутааҕа: дьону дьоллуур, киһини кэскиллиир.             Леонид  Попов
• Киһи олох олорорун устата үлэлиир

Тус бэйэтигэр, тулалыыр эйгэтигэр,

Үлэ иилии эргийэр эн, күҥҥүн,

Үлэ, үлэ эрэ арыйар эн, кимҥин.

Үлэнэн оҥоһуллар уйгу,

Үлэнэн салаллар саргы.

Саргы Куо

• Үлэ көҕө диэн бу улуу күүс. Михаил Ефимович Николаев
• Норуоту норуот, өрөспүүбүлүкэни өрөспүүбүлүкэ оҥоруохпутун баҕарар буоллахпытына, үлэҕэ сыһыаннаах, үлэни өйдүүр, билэр, төрөөбүт дойдутун, дьонун-сэргэтин таптыыр, ытыктыыр ыччаты иитэн таһаарыахтаахпыт.
• Биһиэхэ барыта баар: баай сир-уот, билиигэ-көрүүгэ, үлэҕэ-хамнаска тардыһыылаах нэһилиэнньэ. Онон, бары биир киһи курдук турунан, үлэлиэххэ-хамсыахха эрэ наада. Егор Афанасьевич Борисов
• Саха киһитэ куруутун аччык буолуохтаах, аһаабакка буолбатах, үлэнэн түбүгүрэ сылдьыахтаах. Эдьиий Дора
• Дьиҥ чахчыта үчүгэй үлэһит үлэлии сылдьан аатырыы, албан аат, наҕараада тустарынан хаһан да санаабат. Михаил Алексеев
• Сиргэ түспүт туорах сиэмэ
  Силис тардан өрө үтэр,
  Дьонтон үүммүт киһи киһитэ
  Үлэтинэн үйэлэнэр.
  Н. Литвинцев
  • Бүгүҥҥү үлэҕин бүтэрбэккэ
  Сарсыҥҥы түбүккүн санаама,
  Оттор маскын бэлэмнэммэккэ
  Оһох диэки одуулаама.
• Үчүгэйи үлэ-хамнас үөскэтэр,
  Үлүгэри үлэлээбэт үксэтэр.
• Көлөһүнү тохпокко эрэ,
  Олоххо тугу да ситиспэккин.
• Үлэҕэ үлүһүйүү
  Үчүгэйгэ өксөйүү.
• Ийэ дойдум баайын-дуолун

           Үлэ дьоно үүннэрбитэ.

           Ийэ дойдум аатын-суолун

           Үлэ дьоно үрдэппитэ

                                    Леонид Попов

• Үлэ-олох ис хоһооно,

Үлэтэ суох – олох суох.

Үлэ диэн дьол доҕуһуола,

Үлэтэ суох дьол суох…

Семен Данилов

 

• Эн туох эмит дьоҕурдаах,

Эн туох эмэ туһалаах

Буолар да буоллаххына,

Махталы ыллаххына, —

Учуутал үтүөтэ,

Учуутал өҥөтө!

Леонид Попов

• Ким баҕарар бэйэтин үйэтигэр элбэх киһини кытта билсэр-көрсөр, кинилэртэн элбэххэ үөрэнэр, ол эрээри кини дьылҕатыгар, билиинэн сэбилэниитигэр, олоххо суолун-ииһин булунарыгар учуутал эрэ быһаарыылаах сабыдыалы оҥорор. Иван Данилов
• Учуутал — оҕо аймаҕы улуу сыалга хайыһыннаран, үөрэтэн, иитэн иһээччи, оҕо дууһатын инженера. Михаил Алексеев
• Төһө да киэҥ билиилээх, мааны учуутал оҕоҕо куһаҕаннык сыһыаннаһар буоллаҕына, оҕо син биир кинини ылыммат. Оҕону хайдах да албыннаабаккын. Ф.В. Габышева

 

• Чинчийээччи дьоҕура, син биир художник, поэт дьоҕурун еэриэтэ, киһи ахсын бэриллибэт.
• Оҕону төһө элбэхтик солуута суохтук буойаҕын-мөҕөҕүн да, соччонон буойууга-мөҕүүгэ үөрэнэн хаалар.
• Оскуола хас биирдии үлэтэ, учуутал хас биирдии тыла кырдьык кыайтарбатын бигэргэтэр.
• Учуутал түөһүгэр хайа да киһи киэнинээҕэр уйан уонна тыйыс, үтүө уонна дьэбир, чуор уонна аһаҕас сүрэх тэбэр.
• Учуутал үлэтэ үөрэх, өй үлэтэ эрэ буолбатах; бу үлэҕэ ыраас сүрэхтээх эрэ киһи үлэлиэхтээх.
• Куһаҕан архитектор буорту гыммыт дьиэтин акылаатын көтүрэн көннөрүөххэ сөп. Оттон куһаҕан учуутал буорту гыммыт дууһатын көннөрөр күчүмэҕэй.
• Учуутал үөрэппит оҕотун, төһө да сааһырдар, мэлдьи оҕо курдук минньигэстик саныыр идэлээх. Софрон Данилов
• Эрэнэбин, итэҕэйэбин икки атахтаах өлөртөн өлбөт өйүн, өйүнэн өлбөт бэйэтин. Былатыан Ойуунускай
• Уһуйан үөрэппит

Учуутал убайбар –

Эдэрдиир бэйэккэм

Эрчимнээх сүрэхтэн

Эрэйи чэпчэтэр

Эҕэрдэ ыытабын.

Николай Мординов – Амма Аччыгыйа

• Үөрэх үксүүрүгэр

Өйгүт кыайарынан

Үлэлэһиҥ!

Алампа

• Оҕо хараҕа кыраҕы, ону хайдах да албаһыран албынныаҥ суоҕа.
• Киһи тугу барытын билэр буоллаҕына, айылҕа бары кистэлэҥнэрин барытын баһылаатаҕына — оччоҕо киһи күүһэ өссө дьиктитийиэ, кини дьоло өссө толору барҕарыа. Софрон Данилов
• Үөрэх, билии суоҕуттан ордук икки атахтаахха туох ночоот, сор, түҥнэри кыраныы баар буолуой?
• Күүһү – билии, үөрэх биэрэр. Онон үөрэҕи, кинигэни ааҕыыны кытаатыҥ ! Оччоҕо эһиги, олоҥхо бухатыырын курдук, муҥура биллибэт күүстээх, кыахтаах дьон буолуоххут.
• Үөрэх, билии суоҕуттан ордук икки атахтаахха туох ночоот, cop, түҥнэри кыраныы баар буолуой? Суорун Омоллоон
• Эрэй үөрэттэҕинэ киһи хараҕа аһыллар. Николай Лугинов
• Бэйэбиттэн ордук, ордук киэҥ өйдөөх, ыраас сүрэхтээх буолуохпун баҕардым. Үүнэриҥ төрдө ол ээ. Бэйэҕин астыммат, бэйэҕинэн дуоһуйбат буолуу. Бэйэҕин таптаа, харыстаа, ол эрээри бэйэҕинэн муҥурданыма, инниҥ диэки дьулуруйан, өрө дабайдар-дабайан ис…
• Күүстээх дьон буоларга тардыһыҥ, күүһү билии, үөрэх биэрэрин умнумаҥ. Амма Аччыгыйа
• Киһи өйүнэн эрэ үөрэммэт. Дьон муҥун-сорун тэҥҥэ үллэстэн киһи сүрэҕинэн үгүскэ үөрэнэр!
• Эрэйдэнэн-эрэйдэнэн сүүс үчүгэй оҕону ииппитиҥ – сүүс сылы олорбутуҥ тэҥэ. Иван Гоголев
• Симээ сэмэй дууһаҕын
• Сир симэҕинэн,
• Байыт үтүө, улахан
• Өй мичилинэн.Семен Данилов
• Үөрэнэр — үрдүк дьол күндэлэс көҥүлэ, үөрэнэр — бу герой айанныыр аартыга, үөрэнэр — үйэбит сүрэҕин сырдыга, үөрэнэр — үөрэнэр кэрэтиэн! Тимофей Сметанин
• Бэйэтэ дьулуспат, иҥэн-тоҥон, үөрэнэ-үүнэ сатаабат, ол эрэйин улахаҥҥа уурар киһи сайдыбат. НиколайЛугинов
• Сахаларга өтүү өрүллүбүтүнэн бөҕө, баайыыттан саамай үчүгэй туомтааһын баайыы буоларын кэриэтэ, киһиэхэ билии-көрүү буоллаҕа дии. Василий Протодъяконов-Ку лантай
• Киһи үөрэҕи-билиини үйэтин тухары мунньунар. Ол эрэн үөрэҕи ылынар кэмэ — эдэр-сэнэх эрдэҕинэ. Мандар Уус
• Ыйытартан кыбыстыма,

Билбэккиттэн кыбыһын.

Леонид Попов

 

•  Мин суруйар үлэҕэ куппун-сүрбүн туттарыыбар улахан сабыдыалы төрөөбүт сахам норуотун бары айымньылара, фольк­лора – ырыата-тойуга, остуоруйата, олоҥхото, сэһэнэ-сэппэнэ, араас уус-уран, мындыр оноһуктара сабыдыаллаабыта эмиэ чахчы.
• Олонхо саха норуотугар кини искусствотын, поэзиятын муудараһын энциклопедията буолар. Бу биһиги норуоппут ырыаны- хоһоону, бары күндүнү, үйэлээҕи айар алмаас тааска тэҥнээх дьоҕура сөҥмүт музейа. Суорун Омоллоон
• … Хайа да омук сайдарыгар, үрдээн-үүнэн тахсарыгар, ханна даҕаны, кирилиэһин маҥнайгы үктэлэ буолара – норуот ырыата, норуот олоҥхото. Саха олоҥхото киэҥ, дириҥ, тыла уус.

Былатыан  Ойуунускай

  

• Таптыыр харах көннөрү харах көрбөтүн көрөр дииллэр.
• Харах – киһи дууһатын сиэркилэтэ. Куһаҕан, кирдээх, кэтэх санаалаах киһи хараҕа сырдыы оонньуу сылдьарын хаһан да көрүөҥ суоҕа.
• Сонун харах ордук кыраҕы, көрө үөрэммит киһи көрбөтүн көрөр дииллэрэ кырдьык.
• …киһи хараҕа эмискэ арылла түһэр, урут аахайбатах ла суолларгын саҥалыы көрөр түгэннэриҥ баар буолаллар. Софрон Данилов
• Харах уута арыт үөрүүнү кытта эмиэ аргыстаһар.
• Ытыыр киһини “уйан киһи” дииллэр. Суох, сымыйа, харах уута үксүгэр, хатан санаа ыраас сүрэҕи саҕан таһаарар тыыннаах уота буолар. Харах уута – уот! Төлөннүү салыыр ээ, дууһаны ыраастытар, көхсүн дьэгдьитэр. Хомолтоттон, үөрүүттэн ытаабат сүрэх диэн – умайбат сытыньаҥ, ыалдьыбат искэн буоллаҕа дии. Амма Аччыгыйа
• Киһи өһүөннээх хараҕыттан куһаҕан бу аан дойдуга туох да суох… Иван Гоголев

  

Ким да үбүн-аһын анараа дойдуга илдьэ барбат: барыта бу орто дойдуга хаалар, күдэҥҥэ көтөр. Арай духовнай баай уһун үйэлээх, өлбөт аналлаах. Көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн муҥура суох хаҥыы, байа, сайда турар. Эһиги өйгүтүн, дууһаҕытын, сүрэххитин байытыҥ. Ол буолуо чөл олоххо дьиҥ-чахчы дьулуһуугут. Бары чөл туруктаах буоллахпытына, уопсастыбабыт чөллөх аатырыа, олохпут-дьаһахпыт тупсуо. Суорун Омоллоон

  

• Киһи айылҕа да айбытынан, олох да сиэринэн биир сүдү анала – ыал буолуу. Кыыс дьоло – оҕолонуу. Ийэ – улуу чиэс! Уол оҕо дьоло – aҕa буолуу. Кыыс оҕо – омук кэскилэ. Кинини харах харатын курдук харыстыахха!
• Оҕоҕо төрөппүт ийэ эмнэрбит үүтун, биэбэйдээбит биэбэйин, таптаабыт тапталын киһи кыайан сыаналыар сатаммат. Суорун Омоллоон
• Оҕоломмотох ыал дьиэтэ

Тыла суох чуораан кэриэтэ:

Ким да кинини чугдаарпат,

Үөрдүбэт-көтүппэт, чаҕаарпат. Семен Данилов

• Киһи саҕаланар бэйэтин дьиҥ олоҕуттан, саҕаланар дьиэ кэргэниттэн. Олоххор сыалгын-соруккун ситиспэтэх буоллаххына, эн уопсастыбаҕа да, дьиэ кэргэҥҥэр да туһаны оҥорботуҥ. Онон эн санааҥ быһаҕас. Оттон киһи санаатынан дуоһуйа сылдьыахтаах.
• Истиҥ тапталынан, аналынан үөскээбит oҕo дьоллоох буолар. Ийэлээх aҕa хардарыта сыһыаннарыттан, олох олороллоруттан, оннооҕор ханнык тэрилтэҕэ үлэлииллэриттэн oҕo туруга, уйулҕата иитиллэн, баайыллан түһэр.Эдьиий Дора
• Оҕо син үүнээйи кэриэтэ эбээт. Киһи кэрэхсии көрөр буола силигилии чэчирээһинэ, эбэтэр буортутуйан, тоһута хатан сир бөҕө буолуута бүөбэйдээччититтэн тутулуктаах. Ол тэҥэ оҕо туох-ханнык иитиини ылара төрөппүтүттэн. Анна Вармамова-Айысхаана
• Ийэни, аҕаны бүөбэйдиир,
  Көрөр-истэр, харайар —
  Oҕo ытык иэһэ эрэ буолбатах,
  Оҕо — дьоло!.. Семен Маисов
  • Ыалыҥ дьоро киэһэтигэр
  Ыһыырынньык буолуохтааҕар,
  Алдьархайдаах күннэригэр
  Аал уот буола саатаар.
  Н. Герасимов – Айталын
• Балыктаах күөлгэ кус бултуур,

Дьон таптыыр ыалыгар дьон тохтуур.

“Алгыстар”

• Бигэ туруктаах, чэбдик олохтоох, айыы сиэрдээх дьиэ кэргэн – омук кэскилэ.
• Дьиэ кэргэн – общество туллаҥнаабат тулааһына.
• Дьиэ-кэргэн уйгута – норуот барҕарыыта.
• Дьиэ кэргэн – олохпут кэскилэ.
• Омук көмүскэлэ, эрэлэ –дьиэ кэргэн.
• Ыал – төрүт тэрилтэ.
• Ыал – олохпут төрдө.
• Үс саханы үөскэтиҥ, төрүт саханы төрүттээҥ.
• Дьиэ кэргэн – норуот кэскилэ.
• Дьиэ кэргэн – оҕо туруктаах уйулҕатын биһигэ.
• Ыал – омук төрдө, төрүт силиһэ.
• Дьиэ кэргэн тыына оҕоҕо бэриллэр.
• Омукпутун тыынныыр, кэскилбитин түстүүр – дьиэ кэргэн.
• Олох төрдө – дьиэ кэргэн.
• Дьахтар, ийэ – ыал тэбэр сүрэҕэ.
• Ыал буолуу, кэскил тэринии – сиргэ кэлбит ытык иэс.

   

• Үгүс үйэлэри уҥуордаан кэлбит сахабыт төрүт үгэһэ Ыһыах — Айылҕа уһуктуутун уонна силигилии ситиитин, дьон-сэргэ олоххо тардыһыытын уонна кэрэҕэ дьулуһуутун кэрэһилиир, көлүөнэлэр алтыһыыларын түстүүр ытык бэлиэ кэминэн буолар. Өрөгөйдөөх тэрээһиҥҥэ норуот ис кэрэтэ, ураты талаана, дьоҕура арылхайдык көстөр.
• Ыһыах норуоттар доҕордоһууларын бөҕөргөтөр, республикабыт сайдарын, туругурарын туһугар күргүөмнээх үлэҕэ көҕүлүүр дьикти күүстээх. Е.А. Борисов
• Ыһыах сирэ — ытык миэстэ, үчүгэйгэ эрэ кыттыһар үтүө санаалаах дьон түмсэр түһүлгэтэ буолуохтаах. Ф.В. Габышева
• Айылҕабыт барахсан Ыһыах күн күлүгүн көрүнэр, биһигини билинэр кэмэ эбит. Оҕо кыра эрдэҕиттэн ыһыах тыыныгар иитиллиэхтээх, ытыгылыыр, сүгүрүйэр ураты сыһыаҥҥа үөрэниэхтээх. Хас биирдии киһи ыһыахха кыттыыны ылыахтаах, тус бэйэтинэн буолбатаҕына, өйүнэн- санаатынан, дууһатынан. Ыһыаҕы хайдах көрсөбүт, тэринэбит да, ол курдук күһүнү көрсөбүт, кыһыны, сааһы туоруубут. Эдьиий Дора

• Норуот сүрэҕин таарыйбыт ырыа, тустаах кэмэ да аастар, сүппэт аналлаах. Софрон Данилов
• Хайа да омук сайдарыгар, үүнэн-үрдээн тахсарыгар ханна даҕаны кирилиэһин маҥнайгы үктэлэ буолара — норуот ырыата, норуот олоҥхото. Былатыан Ойуунускай
• Ырыа норуот дууһатын көрдөрөр. Суорун Омоллоон
• Норуоту ыҥырар, туруорар

Дорҕоонноох ырыалар туспалар:

Дууһаны, сүрэҕи долгутар

Дуолан күүс иэйиилээх буолаллар. Күннүк Уурастыырап

• Дьиҥнээх ырыа диэн тугуй?

Ырыа — сүрэх төлөнө,

Ырыа — санаа көҥүлэ,

Дьол дуу, сор дуу оонньуута,

Хаарыаннаах харах уута:

Ырыа — сүрэх кыланыыта.

• Ырыа тахсыыта —

Ньургуһун тыллыыта.

Ньургуһун курдук

Тоҥу тобулар,

Ньургуһун курдук

Ньургуйан тахсар

Ньургуһун курдук

Санааны манньытар.

• Ырыа-тойук – саха тыына, ыраас сырдык ыра кыыма.

Ырыа – сүрэх төлөнө,

Ырыа – санаа көҥүлэ.

• Ырыа тоҕо үөскүүрүй?

Дьон сүрэҕэр тапталы,

Дуолан дохсун санааны,

Дьолу, күнү, чаҕылы

Кымыс курдук кутаары,

Ырыа үөскүүр ылланаары.

Семен  Данилов

• Ырыа – олох аргыһа,

Ырыа – санаа кыната,

Ырыа – дууһа иэйиитэ,

Ыллаа, күҥҥүн киэргэтэ.

Ырыа – үлэ үөрүүтэ,

Ырыа – үөрүү үҥкүүтэ,

Ырыа – оҕо мичээрэ,

Ыллаа, ыраах дьиэрэтэ.

Ырыа – күммүт чаҕыла,

Ырыа – дьолбут кустуга,

Ырыа – айан суолдьута,

Ыллаа, ыыргын сырдата.

Евдокия Гаврильева

• Сүрэх үөрэр аргыстаах,

Ырыам миэнэ алгыстаах.

Н. Попов

 

• Ырыа, мин санаабар, итэҕэл биир салаата эбит: киһини турукка киллэрэр, кутун-сүрүн эмтиир. Анастасия Варламова
• Ыллыыр да кэмнээх, ырыа да күннээх. Ол иһин күндү буоллахтара. К.Д. Уткин-Нүһүлгэн
• Ырыа диэн сүрэх –

Мин сүргэбин!

Ырыа диэн үрэх –

Мин күргэбин!

Виталий Власов

…Ытык сирдэр нация санаатын түмэр, сомоҕолуур, күүрдэр аналлаахтар. Кинилэр улуу омук үрдүк аатын символлара буолаллар.        Софрон Данилов

• Эн аттыгар кэргэниҥ, оҕолоруҥ, дьонуҥ дьоло суох буоллахтарына, ол аата эн эр киһи аналын толоро илик эбиккин.Мандар Уус
• Эр киһиэхэ дьахтар хайдах сыһыаннаһар да, хардата оннук буолар. Эр киһи дьахтары харыстыахтаах, дьиэ иһин кини тутан олорор.
• Эр киһини атын эр киһиэхэ тэҥнээбэт куолу. Ханнык баҕарар ыал аҕата бэйэтэ туспа кэрэ, бэйэтэ туспа кыахтаах.
• Дьиэ иһигэр эр киһи баар буоллаҕына — дьиэ иһэ сылаас, эркин бүтэй, эр киһи — туллар тутаах, иэгэйэр иэччэх, өһүө уонна акылаат диэн буолуохтаах. Аҕа баһылыкка оннук сыһыан, эрэмньи, тулааһын курдук көрүү баар буо­луохтаах.
• Билиҥҥи эр киһи, дьиэ баһылыга бигэ тирэхтээх, үктэлэ, ыллыга, аартыга чиҥ уонна киэҥ буолар. Күннээҕинэн олороро табыллыбат, сарсыҥҥы баарын, кэлэр кэм күүтэрин сыаналыыр күүстээх ыра санаалаах. Хас биирдии омук таһымын бэлиэтэ — эр киһитэ, кини олоххо ирдэбилэ, олоҕу көрүүтэ, айылҕаны, эбэни кытта сибээһэ — ити барыта эр киһинэн, айылҕанан дьайыллар эбит. Эр киһинэн норуот сыаналанар: кини тубарсыйан, кэхтэн эрэрэ дуу, сайдыы таһымыгар тахсан эрэрэ дуу, эбэтэр кэлэр кэм буолар уларыйыыларга олук уурсара дуу, уурсубата дуу. Эр дьон нөҥүө, кини дьүһүнүнэн-бодотунан, саҥатынан- иҥэтинэн, үлэтинэн-хамнаһынан, бүппэт түбүгүнэн, салайар-такайар дьоҕурунан сылыктаан бүтүн норуокка сыана быһаллар эбит. Эдьиий Дора
• Эр үтүөтэ ойоҕо, оҕото-уруута суох буоллаҕына, дьиэтэ-уота хобдохсуйар, кэскилэ кэрэгэй дьылҕаланар. Дапсы

• Сүрэхпитигэр эрэл төлөнө кытыастар буоллаҕына, биһиги хаһан да өлөн-охтон биэриэхпит суоҕа.             Софрон Данилов
• Эйиэхэ киһи эрэнэрэ –
  Эбии кынаты үүннэрэр.

  

Ох тыл – бу аата буоллаҕа аан дойду олоҕун оонньуута… Сорох ытыыр, сорох санааргыыр, сорох баттанар, сорох төрүүр, сорох оонньуур-көрүлүүр… Бары олох ооньуулара.

Алампа

Туһаныллыбыт литература

 

http://olonkhotheatre.ru/books/luginov/

1. https://sah.wikisource.org/wiki/%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9E%D1%85_%D1%82%D1%8B%D0%BB
2. А.Е. Кулаковскай туһунан // Чолбон. – 1988. – ¹ 3. – С. 97 – 107
3. Бикитиэкэ. Ох тыл
4. Биһиги Ойуунускайбыт : Саха суруйааччылара П. А. Ойуунускай төрөөбүтэ 120 сылыгар / [Н. И. Харлампьева, Н. А. Лугинов, А. В. Кривошапкин уо.д.а.]. – Дьокуускай, Сайдам : 2013. – 128 с.
5. Бэргэн этиилэр / [хомуйан оҥордо : К. Б. Ксенофонтова]. – Дьокуускай : Бичик, 2015. – 64 с.
6. Грязнухина – Хойутаана, Александра Афанасьевна. Санаам ситимнэрэ : [хоһооннор] / Александра Грязнухина – Хойутаана. – Дьокуускай : Компания “Дани-Алмас”, 2017. – 56 с.
7. Кузьмин, Макар Иванович – Макар Хара. Талыллыбыт айымньылар : хоһооннор, поэмалар, тылбаастар, ахтыылар, ыстатыйалар / Макар Хара. – Дьокуускай : Сайдам, 2016. – 416 с.
8. Кустуров, Дмитрий Васильевич. Үһүс төгүлүн, букатыннаахтык эргиллии. 1893-1993. (Өлбөт өрөгөй ырыаһыта Былатыан Ойуунускай сүүс сыллаах үбүлүөйэ) / Д. В. Кустуров. – Дьокуускай : Бичик, 1997. – 272 с.
9. Николай Лугинов / [хомуйан оҥордо В. И. Бочонина]. – Дьокуускай : Алаас, 2013. – 400 с. – («Ох тыллар, бэргэн этиилэр» серия).
10. Писатели земли олонхо = Саха литературатын төрүттээччилэр : классики якут. лит. и народ. писатели / [ред. Л. Н. Баишева ; фот. А. Винокуров]. – Якутск : ИП «И. Л. Осенина», 2011. – 25 открыток.
11. Решетникова, В. Ф. Чөркөөх – саха саарыннарын биһигэ / В. Ф. Решетникова. – Ытык Күөл: Редакция газеты “Таатта”, 2010. – 256 с.
12. Саха бэргэн тыла-өһө : үөрэххэ көмө матырыйаал / [хомуйан оҥордо И. И. Стручкова]. – 2-с таһарыы. – Дьокуускай : Бичик, 2013. – 64 с.
13. Слепцова, Анна Дмитриевна. Сиэннэрбэр суруйааччылары сэһэргиим / Анна Слепцова – Туобу Аана. – Дьокуускай : Бичик, 2008. – 160 с. – (Төрөөбүт Сахам сирэ).
14. Спиридонов, Иван Григорьевич. Литература бэҕэһээ уонна бүгүн. [Ыстатыйалар, бэлиэтээһиннэр] / И. Г. Спиридонов. – Дьокуускай : Бичик, 1995. – 192 с.
15. Суорун Омоллоон: “Норуот сүрэҕэр кэриэс буолан хаалыы…” : [хомуйан оҥордулар : Е. И. Шестакова, П. Н. Иванова]. – Ытык Күөл : [и.с.],   – 25с.
16. Торотоев, Гаврил Григорьевич. Айхалым ананнын, эһиэхэ : (эҕэрдэ, оонньуу, бэргэн этии хомуурунньуга) / Хабырыыл Торотуойап ; [В. В. Яроев ойуулара]. – Дьокуускай : Бичик, 2009. – 112 с.
17. Чооруоһап М. Народнай суруйааччы ох тылларыттан // Чолбон. – 1992. – №4. – С. 171-175.