Күннүк Уурастыырап

КҮНДҮ КЫАЙЫЫ КҮНЭ

Илин халлаан

Истиэнэтин анныттан,

Күлэн-салан,

Күндээрийэн таҕыста –

Күндү кыайыы күнэ.

Улуу Лена

Долгуннарын уматта,

Ойуу-мандар

Оһуордарын оонньотто –

Күндү кыайыы күнэ.

Саха кыыһын

Харахтарын кыымнаата,

Саҥа саргы

Сааскы тыалын сайгытта –

Күндү кыайыы күнэ.

Дьоллоох ырыа

Хоһоонугар холбосто,

Толоон, сыһыы

Торҕо ньуурун тупсарда –

Күндү кыайыы күнэ.

Үтүө көҥүл

Үчүгэйин үксэттэ.

Үлэ-хамнас

Үлүскэнин үрдэттэ –

Күндү кыайыы күнэ.

Истиҥ таптал

Иэйиитинэн имнэннэ,

Ийэ сирбит

Эриэккэһин элбэттэ –

Күндү кыайыы күнэ.

 

Дьуон Дьаҥылы

САЛЛААТ ДОҔОРБОР

Сэрии тыастара сүттүлэр.

Сирдэр күөҕүнэн күллүлэр

Эйэ, кыайыы үөрүүтүнэн.

Эмиэ үлэ күүрүүтүнэн

Биһиги күммүт күөрэйдэ,

Итии, өҥ-илгэ эргийдэ.

 

Тохтубут хааммыт эстэннэ,

Дойдубут модун күүстэннэ.

Өстөөхтөрү кырга, кырыы,

Өлүү, бааһырыы, быстарыы

Эрэйин көрдөр да эр чиэскин,

Ийэ сиргэр ытык иэскин

Толордуҥ,  — саллаат, саллааттыы,

Дьол күнүн көрдүҥ ураатыы.

Тохтубут хааммыт иэстэннэ,

Дойдубут модун күүстэннэ.

Дьэ туох иннигэр ыар поход

Суолун тэлэн бүттүүн норуот,

Дойду иһин, партия иһин

Өрө күүрэн өрүү – “врепед”

Барар этибит бу биһи?!

Кыргыспыппыт кыайыы иһин.

Саллаат, умнума саллааккын.

Ыһыктыма үрдүк ааккын!

Кыргыспыппыт кыайыы иһин,

Хааммытын биэрпит бу иһин,

Олоххо, дьиэҕэ эргиллэр

Уруйдаах күммүт дьэ кэллэ,

Үлэлээ, саллаат доҕорбут,

Үчүгэй буоллун олохпут!

Саллаат, умнума саллааккын.

Ыһыктыма үрдүк ааккын!

 

Иннокентий Артамонов

КЫАЙЫЫ САЛЮТА

Дойдубут илиҥҥи быыһыгар

Кыыданнаах кыһыммыт баранна,

Чаҕылхай сааскы халлааныгар

Үөрүүлээх сурахпыт тарҕанна.

 

Аҕалла мөлүйүөн сүрэҕэр

Өр кэмҥэ кэтэспит күннэрин,

Хаан утахтаах өстөөх сиригэр

Тиһэх канонада ньиргиэрин.

 

Бу бүгүн кыһыл буойуннар

Берлин куораты ыллылар,

Рейхстаг үрдүгэр тахсаннар

Кыайыы Знамятын астылар.

 

Кытыастар Кыһыл Знамяттан

Аан дойду үөрүүнэн долгуйар,

Ол тахсар саҥа күн уотуттан

Баттаммыт дьон-аймах уһуктар.

 

Сир киинэ Москва куоракка

Кыайыыбыт салюта ньиргийэр,

Сибэкки букета халлааҥҥа

Айхаллаан ыһылла үрэллэр.

 

Уруйдан, тапталлаах Дойдубут!

Аатырда эн аатыҥ аар-саарга,

Бигэтик эрэнэр буоларбыт

Бу кэлбит саргылаах Кыайыыга.

 

Семен Данилов

КЫАЙЫЫ КҮНЭ

Оҕонньорум биһикки

улуу сурахтан

Ойон туран

оҕолуу

уурастыбыт,

Оскуолабыт үрдүгэр

умайар былааҕы,

Оонньуу турдун

диэн,

ойутан таһаардыбыт.

 

Бүгүн биһиги,

Орто дойду билбэтэх

ороспуойун бииһин

Улуу

охсуһуу уотугар

уолугуттан ылан,

умса анньан,

урусхаллаабыттар,

Бүгүн биһиги,

илиибит көлөһүнүн

сүүспүтүгэр аҕаан,

Түөрт

күчүмэҕэй сылы

төлө түспүттэр,

Сардаҥа тыктаҕына,

күн көһүннэҕинэ –

Аан дайдым,

айылҕа ийэм,

Айгырыы

хамсыы

Айманарын курдук,

Аан дойдуну

сатарытар

Айхал бөҕөнү

айдаардахпыт

буоллун!

Улуу дойдуну

уһугуннарар,

Уруй бөҕөнү

уйгууртахпыт

буоллун.

Оҕонньорум барахсан

Оҕотугар түстэ:

Уулуссаҕа ойон тахсан

Уйадыйан турда,

Күрэх дьонун көрдө

Кэлии,

Барыы,

Күлүү,

Үөрүү!

Солко таҥас суугуна,

Хаарыс таҥас харсыыта,

Кыыс үөрбүт дьэдьэн имэ,

Уол оҕо ойуолуута.

Эмэн дьахтар эдэрсийбит,

Эмээхсин эккирээбит,

Сукуй тыа суугунаабыт,

Сулбут үрэх тыаһаабыт.

Уулусса,

Дойду тыла.

Уҕарыйбат музыка:

• Кыайыы!!!
• Кыайыы аатынан

кыайаргынан

үөр,

көт,

туой!

 

Уулуссаҕа

күйгүөр.

Көтөҕүллүү.

Үгүс сиртэн,

Суут дьиэттэн

Үрдүк сиргэ,

хонууга

Үмүөрүһэ

үөрдүстүлэр

Үөрүү былаахтара.

Трибунаҕа –

дьоллоох тыллар,

Дьон сүрэҕэр –

өспөт кыымнар…

Өрөгөйдүү

турбуппут онно

олох оҕолоро,

Оо, онтон

ырыа баарта

Ойуур,

толоон,

тыа аайы:

Айхаллан,

көҥүл кыраай!

Айхаллан,

улуу норуот!

 

Оҕонньорум булбут этэ

Уон көмүс остуопканы,

Оҕонньорум муспут этэ

Уон чулуу ыалдьыттары…

Оо!  Дьэ, оҕонньорум,

Оҕонньор да буолбатах,

Уол оҕо – эдэр ырыа,

Ырыа – Кыайыы ырыата –

Ыҥырбыта остуолга.

 

 

Макар Хара

КЫАЙЫЫ СУЛУҺА

Бүгүн Донбасс үрдүнэн

Кыһыл былаах тэлибириир,

Саҥа кыайыы үөрүүтүнэн

Столица эҕэрдэлиир.

 

Эҕэрдэлиир, дуораһыйар

Тэргэн ньиргиэр тыаһынан,

Халлааныгар чаҕылыйар

Уоттаах сырдык сулуһунан.

 

Эҕэрджэлиир бүгүн кини

Ийэ дойду аатыттан.

Иһит, байыас эҕэрдэни

Куоратыттан, алааһыттан!

 

Бээһээ Харьков, бүгүн Донбасс,

Кыһыл сэрии кыайан иһэр,

Үгүс куорат, элбэх алаас

Кэлэрбитин кэтэһэр.

 

Бары күүһү кыайыы иһин

Дойду бүттүүн түмүөхтүн!

Өстөөхпүтүн үүрэн, эһэн,

Өрөгөйбүт үрдүөхтүн!

 

Кыайыы кыһыл сулуһа

Чаҕылыйа тыга турда,

Уордаах тэргэн ньиргиэр тыаһа

Охсуһууга ыҥырда.

 

Иннокентий Эртюков

Победная застольная

Бу манна муҥутаан, байан-тайан,

Барык дойдутугар бардамсыйан,

Күнүгэр-күөнэҕэр, барон тойон

Күннээн олорбут замогын ылан,

Тыһыынча көһү тыыран кэлбиттэр

Тыастаах-уустаах банкет тэрийэбит,

Кыырыктаах өстөөхтөрү кыайбыттар

Кыайыыбыт күнүн үөрэ көрсөбүт.

Остуол тула мустан олороллор

Одун охсуһуу уһуктаахтара,

Томтоҕор толомон түөстэригэр

Толору иилиммит орденнаахтар,

Ытык ааттанан суон сураҕырбыт

Сталинград хахай саллааттара,

Буорах уотун түөстэринэн тыырбыт

Буойун-герой— кинилэр ааттара

«Аан дойдуга дьолу аҕалбыт,

Аймах дьону көҥүлгэ тиэрдибит,

Күбэй ийэбит, айбыт аҕабыт,

Күүстээх-уохтаах Күн Ийэ сирбит

Үтүө ааттаммытын, үрдээбитин

Үрдүк дьүрүс үөрүүтүгэр бүгүн,

Бастакы сырдык үрүүмкэбитин

Барыбыт сирдьитин, аҕатын — күн

Ленин иһин иһиэҕиҥ эрэ!» — диэн,

Кыргыһыы баттаҕын кыырыктыппыт

Кырдьаҕас генерала тыл эттэ.

Саала иһэ сатарыырын кытта,

Саһарҕа халлаантан сандаарыйар,

Сарпа дьарҕаалаах сарыалын курдук,

Үгүс үрүүмкэлэр түмсүһэннэр,

Үөмэхтии-тиксэ, күөрэс гыннылар

Көҥүл иһин күрсүбүттэр, көҥүл

Көрүлүү, ыллаһа олоробут,

Оттон бу замоктаах барон көхсүн

Охсуһуу тоҥсук суора тобулбут.

Барыска маҥалайа туолбакка,

Барону иҥсэ Волгаҕа тиэрпит.

Онно тиийэн, кыа-хааннаах буолакка

Ассыын сиринэн чааһын бүтэрбит.

Күн баарына кырыс чэлгийиэҕэ,

Күөх кырыстаах сир тупса туруоҕа,

Кэнэҕэски кэлэр үйэлэргэ

Кэнчээри ыччаттар ыччаттара да,

Европа өлүүгэ тиниктэппит,

Этирик-уҥуох түөстээх бэйэтин,

Өлбөт соргулаан, үүнэр тэтимнээн,

Өрө тардан, быыһаабыппыт иһин,

Тахсар күнү биһигинэн ааттыа,

Талыы махтал тылларынан ахтыа.

 

Бүөтүр Тобуруокап

ЫАМ ЫЙЫН 9 КҮНЭ, 1996 СЫЛ

Дьоллоохпун! Улуу дьоллоохпун

Бу Кыайыыны уһансаммын –

Коммунистыы хоодуоттук

Фашистардыын кыргыһаммын!

Дьон өлөрүн, хаан тохторун,

Оо, элбэҕи көрбүтүм,

Доҕордоһуу диэн тугун,

Дьикти күүһүн сөхпүтүм!

Омук дэһии онно суоҕа –

Советскайдар этибит!

Сүүс сымыйа сотуо суоҕа —

Коммунистар инникибит!

Лениннээх, Сталиннаах

Знамя уунарбыт –

Уһуурар уот кутаалаах

Атаакаҕа турарбыт!

Күн бүгүҥҥү сымыйаҕа

Силлээҥ! Үйэ кырдьыга

Өспөт, өрүү тыгыаҕа,

Норуот дьолун уруйдуоҕа!

 

Сергей Васильев – Борогонскай

КЫАЙЫЫ ЫРЫАТА

Кыырай эрэ,

Кыталык буолан,

Кырдалы, сыһыыны үрдүнэн,

Кыайыы ырыата!

Күөрэй эрэ,

Күөрэгэй буолан,

Күөх толооннору үрдүнэн,

Күн дьолун үөрүүтэ!

Ыллаа,

Ымыы чыычаах буолан,

Ыаллаах алаас ахсын.

Эйээр,

Этигэн хамыс буолан,

Элгээн сыһыы устун.

Кэпсиэ, кэпсиэ, түргэнник,

Кэриэн ыччаттарым

Кэккэлэригэр киирэҥҥин,

Килбиэннээх кыайыы буолтун!

 

Албаннаах кыайыы,

Арылхай күн сырдыга буолан,

Айхаллаа,

Айыы дьонун

Алаһа дьиэтин

Аанынан киирэн!

Уруйдаа,

Урааҥхай саха

Уйгулаах остуолун

Ортотугар тыган!

 

Хайҕаллаах Улуу Армия

Хатарыылаах ыстаал кылыһынан

Хаанымсах фашиһы

Хара буорга

Хараҕалыы аста,

Өндөйбөт гына

Үлтү сынньан,

Үрдүгэр тэтиҥи саайда!

 

Кыайыылаах Улуу Армия

Кылааннаах ыстаал кылыһа,

Кыайан-хотон

Кылбаа маҥан халлааны

Кырсын аннынан

Кылбааран, күлүмнээн таҕыста!

Суунаҕалыы оонньообут

Субай хаанын соттон,

Солко өҥүнэн симэннэ;

Үөһүнэн саккыраппыт

Өһөх хаанын соттон,

Үрүҥ көмүстүү килбэҥнээтэ!

 

Аан дойду үрдүнэн

Албаннаах Улуу Армияны

Айхаллыыр музыка оонньоото.

Орто дойдуну ула5атынан

Улуу кыайыыны

Уруйдуур «ураа» ньиргийдэ!

 

Көнньүөр,

Күбэй хотун ийэм!

Соттун хараххын,

Соҥуйбут эдьиийим! –

Саргылаах санныбыт үрдүттэн

Санаа хара тааһа түстэ!

Үрүҥ күммүт инниттэн

Өһөх буруо үүрүлүннэ!

 

Айхаллаан,

Албан кыайыыламмыт

Аҕа дойдум!

Үөр,

Өрөгөйө үрдээбит

Үтүө норуотум!

Сэрии сиҥнэрбит бааһа.

Сир Ийэ иэниттэн остун диэн,

Күөрэтэн биэр

Көмүс балтаҕын,

Күрүөлүү оҕус

Күөх буолаҕын,

Ыллатан ис

Ыалллаах толоонноргун,

Охсон биэр

Оһуордааах хамыһыҥ тылын!

Ураатаа

Остуолуҥ иннигэр,

Ойуур-тыа иһигэр,

Ураатаа

Улуу муоралар улаҕаларыгар!

Ураатаа

Очуос хайалар чыпчаалларыгар!

 

Леонид Попов

КЫАЙЫЫ

«Сэрии бүттэ! Кыайыы!

Фашистары самнардыбыт!» —

Радио саҥарда.

Кулгаах истиэн иннигэр

Сүрэх эрдэ сэрэйдэ.

Үөрүү күрүс долгуна,

Халыс гынаат, миигин

Өрө анньан таһаарда,

Миэхэ кынат үүннэрдэ.

Хоһум иһэ дьэргэйдэ,

Кэҥии, сырдыы түстэ, дьэ,

Түннүк тааһа кытта күллэ…

 

Тулам миэнэ ырыа буолла,

Дууһам миэнэ ырыа буолла.

Баҕардахпыан: кууһуохпун

Дьоммун, сирбин, халлааммын,

Көтөҕөн ылан, ууруохпун

Көрсө түспүт саллааппын.

Кыайыы күнэ  кэллин диэн

Кыттыспытым мин эмиэ

Кыстык-балта ньиргиэригэр,

Күүстээх үлэ күргүөмүгэр.

 

Аҕа дойдуом, үчүгэйиэн

Мин эйиэхэ төрөөбүтүм,

Көҥүл сиргэ үүммүтүм!

Киэн туттабын ийэ сирбинэн,

Советскай киһи буоларбынан!

Аҕа дойдуом, күммүт – дьолбут,

Аныыбын Эйиэхэ: олохпун,

Сүрэҕим төлөнө буолбут

Эдэр ырыабын-тойукпун.

Эн иннигэр иэстээх буолуом

Тыыннааҕым тухары, Күн-дойдуом!

 

Андаҕайабыт: бу улуу күнүнэн,

Өлбүт геройдар кэриэстэринэн,

Өлбүттэр олохторун

Тыыннаахтар, биһи, салгыахпыт,

Ситэрбэтэх тойуктарын

Ситэрэн туойуохпут, ыллыахпыт!

Сэбиэппит кыайыылаах үйэтин

Ыччаттара буолбут дьоллоохпут,

Коммунизм аартыгын дабайдын

Биһиги социалистическай олохпут!

 

Баал Хабырыыс

ҮӨРҮҮ

Чараҥҥа сааскы сарсыарда

Сарыал былаатынан сапсыйда.

Ыраас ыйдарбыт ыраатта,

Ылаа күннэрбит сыдьаайда.

 

Айылҕа айдаара түстэ

Аарыктаах чуораан саҥанан.

Сүүрдүлэр ырыа сүүрүктэр

Сыырыҥан сыһыынан, тыанан.

 

Мин эмиэ уһуктан турдум

Айылҕа айдаанын истэн

Түргэнник таҥынным, сууннум

Үлэбэр эрдэ тиэтэйэн.

 

Аһыы олорон иһиттим

Арай радио саҥатын.

Чэйбин мин ситэ испэтим,

Кыайыы!.. Умуннум барытын.

 

Бу күн үөрүүттэн, доҕоттоор,

Оҕонньор оҕо буолбута.

Сүрэххэ аһыы, хомолто

Хаһан да суоҕун курдуга.

 

Урут аһыыттан ытаабыт

Бүгүн үөрэн ытаабыта.

Үөрэн ытыыры сатаабат

Манна маҥнай ытаабыта.

 

Саһархай харахтаах кыыспын,

Сахалыы килбик тапталбын,

Кистээбэккэ аһаҕастык

Мин аан маҥнай уураабытым.

 

Кыҥкыныыра үрүүмкэбит

Кыайыы, дьол, үөрүү туһугар

Иһэрбит кырдьык сэриибит

Кыайыыны биэртин туһугар.

 

Арыт намтыыра саҥабыт

Аһыынан-абанан харан.

Өлбүт доҕору ахтарбыт…

Иһэрбит: — «Өлбөт аатыр!» — диэн.

 

Лыҥкыныыра үрүүмкэбит

Өрөгөй-талаан үрдээ диэн!

Берлинтэн саха сэрииһит,

Кыайан тыыннаах төнүн диэн!

 

Маннык үлүскэн үөрүүнү

Тылгынан сатаан эппэккин.

Олоххо маннык үөрүүнү

Хаһан даҕаны билбэккин!

Савва Тарасов

ӨЙДӨБҮЛ КҮНЭ

Өйдөбүл күнэ…

Өйдөөн ааһыаҕыҥ

Өрөгөйдөөбүт да,

өлө да сыспыт

күннэрбитин.

Аһыы харах уулаах аһы

аһыаҕыҥ –

Сүрэхпитигэр

сүдү өйдөбүл

дэбилийдин.

Умнуллубатын бу күн

ким даҕаны:

Уот кутаа ортотугар

охтубут,

Бааһыран кэлэн

бу күнү,

халлааны

Умсугуйа көрбүт…

уонна

суох буолбут.

Ахтыаҕыҥ бу күн

кими баҕарар:

Аармыйа туһа диэн

аччыктыырын,

тоҥорун

умнубут дьахтары;

Ытыы-ытыы

кураайы ходуһаҕа

От саҕаласпыт

оччугуй оҕону

Кытары.

Өйдөбүл күнэ…

Өйдөөн ааһыаҕыҥ

Үс муннуктаах

«хара суруктары”,

Эдэр дьоннор

харахтарын аһыаҕыҥ,

Эһиги билэ иликкит

итинник

ынырыктаах ыардары.

Оҕонньоттор диэннэр

онно бааллара.

Бар дьон эрэллэрэ,

үрдүк өһүөлэрэ…

Бааһырбатахтара даҕаны,

уордьан да

ылбатахтара…

Өйдүөҕүҥ…

Өлбөөдүйбэт эбээт

кинилэр үтүөлэрэ.

Өйдөбүл күнэ…

өйдүү түһүөҕүҥ

Араллааннаах

аан дойду

бүгүҥҥүтүн,

Өмүтүннэрэн эмиэ

өстөөх

саба түһүөҕүн…

Көтөҕөҕө

көмнөрүмүөҕүҥ

өйдөбүлбүтүн.

Өйдүөҕүҥ бары:

өйдөбүл күнэ

Өйгө-сүрэххэ

тыыннааҕын тухары

Үтүө эрэ

үөскүө,

тэнийиэ,

Үйэлэртэн үйэлэргэ

туругура тураары.

 

Тимофей Сметанин

ҮЧҮГЭЙИН ДАА, ТЫЫННААХ БУОЛАР

(Доҕотторбор)

Элбэх да эндиэни ааһан

Эмиэ бу көрүстүбүт.

Бүрүйүҥ остуолу наҕылыйан,

Бүгүн биһиги күммүт!

 

Ол ааспыт түһүлгэттэн

Олоххо элбэх долгуттар,

Кэрэ да доҕотторбут

Кинилэр бүгүн суохтар.

 

Туруҥ кинилэр кэриэстэригэр,

Тутуҥ бакааллары күөрэччи,

Умайдын олох храмыгар

Умуллубат сырдык чүмэчи.

 

Аһыылаах аһыытын

Атас, доҕор аһардын,

Санаалаах санаатын

Сайаҕас кэпсээн- тарҕаттын,

 

Көтө-мөҥө сылдьан,

Көрө-көрө күн сырдыгын,

Үөрүөн билбэккэ, ама, ким,

Өлөрдөөҕүн саныаҕай?

 

Элбэх да эндиэни ааһан

Эмиэ бу көрүстүбүт.

Күлүк көстүн ньуурдартан,

Бүгүн биһиги күммүт.

 

Тыыннаах буолуу айхалыгар

Тыҥ-лыҥ тыаһааҥ, көмүс бакааллар!

Үчүгэйин даа, тыннаах буолар,

Үөрүҥ-көтүҥ тыыннаахтар!

 

Кутаа уоттаах охсуһууга

Куйахтааҕар да кытаанах

Доҕордоһуу улуу күүһэ

Туругура турдун диэҥ!

 

Сирдээҕи сидьиҥ быһыы бары

Сиппилиннин диэҥ,

Аҥардас бу курустааллыы сырдык

Арылыйдын кырдьык диэҥ!

 

Эйэлээх кэм түһүлгэтигэр

Эмиэ көрсүһэрбит иһин,

Доҕордоһуу чиэһигэр,

Доҕоттоор, барытын иһиҥ!

 

Тыыннаах буолуу айхалыгар

Тыҥ-лыҥ тыаһааҥ, көмүс бакааллар!

Үчүгэйин даа, тыыннаах буолар,

Үөрүҥ-көтүҥ тыыннаахтар!

 

Наталья Харлампьева

ЫАМ ЫЙЫН 9 КҮНЭ

Санааргыырга сылтах элбэх,

Элбэх сылтах хараастарга.

Ыам ыйын чэгиэн тыала

Кууспахтыыр санныбыттан.

 

Духовой оркестр ньиргийэр,

Ньиргийэр сүрэҕи нүөлүтэн.

Аттыбынан кэлэн ааһаллар

Сибэкки туппут ветераннар.

 

Медаль, орден килбэчийэр,

Килбэчийэр харах уута.

Сир устун бүгүн кутурҕан

Иһэр дьоллуун куустуһан.