Мандарга

 

Оҕуруону тиһэммин

Оһуор оҥоробун,

Өҥнөрү дьүөрэлээн

Ойуу оҥоробун.

Иистэнэрбэр туттабын

Ойууһут сүбэтин

Мандар уруһуйун.

Билиэҕим саха ииһин

Кэрэ сиигин,

Оһуор дьикти суолтатын.

 

Слепцов Вадим.Абый улууһа. Сутуруоха.

6 кылаас.

 

Мандарга

****

Убаай, сахалыы сэмэйдик

Эттиҥ норуоккар:

«Киҥкиниир Киэҥ Халлаан,

Куҥкунуур Улуу Куйаар

Иэнигийиитинэн

…Ай…

Кэм Кэрдии Эргииригэр

…Дьай…

Олох баараҕай маһа буолан

Халбаҥнаабат хатан Ыйааххынан

Удьуор Төрдө, Удьуор Тардыыта

Төрүт тылын сиккиэрин,

Ийэ тылын барахсаны иҥэринэн

Үөскэт дуу улуулары,

Быстыбат ситими.

Бохсуллубут үрүйэчээн

Харгыһын тоҕу көтөн,

Харыыта суох сүүрүктүү

Устарыныы

Инниҥ диэки дьулуруй,

Тэтимнээхтик хардыылаа.

Өспүт оһох кыыма буолбакка

Уһуйуллан, Үөрэнэн, Такайыллан

Олонхолоох Олоххо олорсон,

Аарыктаах айан аартыгынан

Дьулурҕатык айаннаан

Омук быһыытынан

«Мин» диэн доргуччу туой.

Өҥ буордаах, тыл баайдаах

Ойуу тылбыт

Ситимэ быстыбатар ханнык диэн

Бүтүн Билиибин

Улахан көтөр быта буолан

Эргэ олох хаалынньаҥ буолбатаҕын

Айыы Тылын, Ойуу Тылын

Алгыстаах айаннарын

Киһи олоҕун акылаата буоллар диэн

Түмэн, төгүрүтэн,

Үс хос бөҕө-таҕа

Бүтүн күрүөлээн

Утары уунабын

Ыччат дьонум туһаныҥ!

Дом!»

 

У. Наумова.

Хатырык.

Нам улууһа.

 

Мандар дьиэтэ

(Анабыл хоһоон )

Мандар дьиэтэ сайаҕас,

Аана куруук аһаҕас,

Аймах дьонун айхаллыа,

Ыалдьыт дьону уруйдуо.

Дьиэлээхтэр мичээринэн

Эйигин көрсүөхтэрэ,

Дьэ,кэпсээниҥ диэхтэрэ,

Сэгэһэ түһүөхтэрэ.

 

Далбар саҥас Федора

Чэйин үрдүгэр түһүө,

Остуол хотойор аһа

эн иннигэр тардыллыа,

Бэйэ этэ,сүөгэйэ,

Үүттээх чэйэ,күөрчэҕэ.

Ол онтон эн сэгэйэн

Ирэ-хоро аһыллыаҥ.

 

Таай Барыыс кэпсээнэ

Тимэҕэ сөллүөҕэ,

Билии-көрүү дэлэйэ

Эйигин умсугутуо.

Өбүгэбит олоҕо

ырылыччы арыллыа,

Олоҥхолуу субуллан

Куйаарга санааҥ тиийиэ .

 

Бу нап-намыын саҥалаах,

Бэрт холку -киэҥ бэйэлээх,

Наһаа наҕыл майгылаах,

Сиэрдээх сэмэй ыаллартан,

Сылаас сүүрээн сүрэххин

Сылыта  угуттуоҕа.

Уоскулаҥҥа куустаран

Умнуллуо баар кыһалҕа.

 

 

Дьоһун ыалга кэлэҥҥин,

Дьолуоланан олорон,

Ыал байым остуолугар

Ыалдьыттаан маанылана

Олороргуттан үөрүөҕүҥ,

Олоччу көтүө сылааҥ,

Сэмээр үөрэ ,астына

Сынньаныаҥ сылаанньыйа.

 

Дьикти истиҥ сыһыантан,

Өйдөһөр харахтартан,

«Доҕоор»,»сэгээр» диэн тылтан

Эн онно тута өйдүөҥ

Кинилэр дьылҕалара

Үөһэттэн айдарыытын,

Сүрэх тэҥҥэ тэбиитин

Айылҕа анаабытын.

 

Өбүгэ муудараһын

Этигэр иҥэриммит

Бу дьоҕус киһибит

Сүрэ күүһүн эбитин.

Олоҕу таптыырыттан

Санаата модун эбит,

Дьоҥҥо дьолу бэрсэртэн

Дууһата сырдык эбит.

 

Алгыс баһа сыаланан,

Атаарыллан,махтанан,

Саҥалыы арыллаҥҥын,

Сайдам  санаа хаһаастаах,

Инникигэ эрэллээх,

Искэр ырыа ымыылаах

Эмиэ кэлээр дэттэрэн

Эйэ дэмнээх эн тахсыаҥ.

 

Акулина Колмогорова

Дьохсоҕон.Таатта.

 

Мандарга

 

Өбүгэ үгэһин

Мындырдаан үөрэтэн,

Мутугун силиһин

Өтүүктээн,нарылаан

Кичэллик чинчийэн

Кэлимсэ бу наардаан

Кинигэ оҥорон

Бар дьоҥҥор үйэҕэ

Быстыбат бэлэҕи

Утары ууммутуҥ.

Уус-мандар бэйэҕин

Тарбахха баттыыбыт

Тимири ыллатар

Дьоҕургун сөҕөбүт,

Дьэ талаан эргиччи

Дэгэтин хайгыыбыт.

Ситэри ситэрэн

Сиэрбитин сөргүтэн,

Бу Моҕол ураһан

Дэндэйэн таҕыста.

Үйэлээх бу баҕаҥ

Туоларын туһугар

Кыыс-дьахтар урана,

Тарбаҕын сылааһа,

Бар дьонуҥ көмөтө

Кыттыста бу манна.

Оо,көрүҥ хайдахтаах

Ураһа таҕыста,

Туос сыта дыргыйа

Ыраахха уһунна.

Түмсүөҕэ дьэ, манна

Кэнчээри ыччатын,

Көрүөҕэ-истиэҕэ

Оҥоһук кэрэтин.

Төрүт уус удьуордаах

Күн Саха буолартан,

Түөһүгэр мөтөччү

Киэн туттуу киэптиэҕэ.

Кэрэҕэ уһулла

Бу үөрэ сэгэйиэ,

Бараммат махталын

Эйиэхэ анаарыа,

Дьаныардаах үлэҕэр

Сүһүөҕүн бокутуо.

Түһүлгэҥ туонугар

Алгыспыт көтүһүө,

Аар айыы тыыныныы

Илгийэр иэйиилии

Бу буолуо бар дьонуҥ

Махтала,соргута.

 

…… Арылы

 

«Куорсун» айар түмсүү.

Дьохсоҕон нэһилиэгэ.

Таатта улууһа.

 

Саха Саарына

Бүгүн Үөрүү күнэ!

Бүгүн Дьол күнэ!

Уруй буоллун, саха Саарыныгар

Айхал буоллун, Ытык киһиэхэ!

 

Ойуу-оһуор дьарҕаа түһэрбит

Уустук ойууну оһуордаабыт

Кэлэр кэми бөлүһүөктээбит

Сээркээн сэһэнньит ааты иҥэриммит,

Күндү киһибитин, Барыыспытын,

Үөскээбит, төрүөбүт үтүө күҥҥүнэн

Эҕэрдэ эйэҕэс  тылларын аныыбын!

 

Мандар – мындыр уускун.

Айылҕаттан айдарыылааххын,

Анааран көрөр идэлээххин,

Дохсун санаа кынаттааххын,

Айылҕалыын алтыһар күүстээххин,

Орто дойдуга түстэммит Саарыҥҥын!

 

Айар-тутар дьоҕургун

Тиһэн кээстиҥ быһаххар,

Аптаах тылыҥ алыбын

Ааҕар кинигэҕэ хоһуйдуҥ!

Ойууһут үтүөтэ буоллуҥ,

Уһуйааччы бэрдэ буоллуҥ!

 

Үөрүү үктэллээх үбүлүөйгүнэн

Таатта улуу сыһыытыгар

Ыра санааҥ ыанньыйан

Баҕа санааҥ барҕарда!

Моҕол ураһаны дьэндэттиҥ,

Дьоһун ураһаны доллоттуҥ!

Араас дойду дьонун түмэҥҥин,

Үлэ өрөгөйүн, талаанын биллиҥ!

Аар-саарга үрдүктүк сыаналанныҥ!

 

Саха омук култууратын

Духуобунай сирдьитэ буолаҕын!

Кэлэр кэнчээри ыччаккар

Кэһии гынан “бэлэх” ууннуҥ!

Үйэлэргэ аатыҥ ааттаныа,

Үйэлэргэ үтүөҕүн хааллардыҥ!

 

Бүгүн Үөрүү күнэ!

Бүгүн Дьол күнэ!

Уруй буоллун, саха Саарыныгар

Айхал буоллун, Ытык киһиэхэ!

 

Иванова Т.И

Күндээдэ.Ньурба.

 

Үбүлүөйгүнэн эҕэрдэ!

 

Сахам сирин, сахам норуотун

Инникигэ эрэлгэ кынаттыыр,

Сырдык, сэмэй киһибит

Мандар — Ууспут Убайбыт

Уһуйааччы учууталбыт,

Киэн туттуубут сүбэһиппит

Тиийэн кэлбит дьоһун сааскынан ,

Тиийэн кэлбит кэрэ күҥҥүнэн

Ис сурэхтэн иэйэн-куойан

Истин иьирэх санаабытыттан

Эҕэрдэбит эриэккэһин этэбит

Махталбыт бастыҥын аныыбыт .

 

 

Ытык сир, ыраах алааһыгар

Төрөөн — үөскээн улааппытыҥ,

Олох араас түгэннэригэр

Эриллэн , миккиллэн кииллийэн ,

Айылҕалыын алтыһан

Күүстээх — уохтаах санааланан ,

Айылҕаттан бэриллибит

Талба талааныҥ тахсыбыта ,

Дьонуҥ — норуотун туһугар

Оҥорбут кылаатын , үтүөҥ,

Хас биирдиибит сүрэхпитигэр

Үйэлэргэ умнуллубат .

 

 

Өр сылларга ымыы оҥостубут

Ыра санааҕын толороҥҥун ,

Өбүгэ олоҕун сөргүтэн

Моҕол ураһа туттардыҥ ,

Үрдүк үрдэлгэ дьэндэттин

Оһуорунан симэҕинэн симээтин ,

Саха ааттаах сайда турарын

Аан — дойдуга тириэртиҥ ,

Үйэттэн- үйэҕэ кэпсэл буолар

Киэн туттуубут буолар

Олох суолдьута буолар

Кэлэр кэнчээри ыччаккар.

 

 

Киһи эрэ, кыайбатын кыайан

Киһи эрэ, сатаабатын сатаан ,

Күндү киһибит,Барыыспыт

Үтүөккэн Убайбыт барахсан !

Этэҥҥэ эрэ, сырыт дуу…

Сүбэҕинэн- амаҕынан

Үөрэтэн — такайан ,

Холку , наҕыл бэйэҕинэн

Кэпсии — ипсии сырыт дуу…

Сайдыы суолун,ыйан- кэрдэн

Дьоллоох олох түстэннэ

Көлүөнэттэн , көлүөнэҕэ.

 

Мария Спиридонова.  Дэбдиргэ.Таатта

 

Мандарга

 

Ааспыт олох аҕыс албаһын,

Туораан турбут тоҕус тойугун,

Улаҕалаабыт уон улуутун,

Уйулҕа уһуутуур урукку дьайын,

Улугурбут уһуктарын,

Өргөс кылаан

Өй уһуутун,

Хаһан эрэ «хап» гыммыт

Киппэ килиэ

Хаппаҕын

Хайа бэйэлээх

Халбарытыай,

Түҥ түөрэҕин төнүннэриэй?

 

Ийэ айылҕабыт

Иитэн, иччилээн

Ириэнэх иҥиирдээҕи,

Дуулаҕа санаалааҕы

Илэ бэлэмнээн

Инники олорпута омунун!

Киһи бэрдин кэрэмэһин

Харыстыы туппута учугэйин!

 

Үүнэр үнүгэстээх,

Үллэр быйаҥнаах

Үтүө дьоннордоох

Мааны дойдубут

Барамматах

Баайыттан барҕарабыт.

 

Баар эрэ киһибит

Мандар Барыыспыт,

Иитэр илгэлээх

Итии тыыннаах

Иэримэ дьиэлээх илдьэ кэлбит оҕото,

Мандар ууспут, кыһата  кытардын, кыларыйдын,

Кылбаҥнаатын!

Добун дорҕооннонон

Дьоһун сурахтанан

Дьону үөртүн, сөхтөрдүн!

 

Сахамыын.

Ытык-Күөл.Таатта.

 

Мааны Моҕол ураһа

 

Мандар Ууспут түһүлгэтигэр

Мааны дьоммут муһуннулар,

Маҥан туоһу оһуордаан

Моҕол Ураһа тигээрилэр.

 

Маанылаах хатыҥ маспыт

Маҥан туоһун хастааннар,

Ойуу-бичик түһэрэннэр,

Оһуор анньан тиктилэр.

 

Туоһу туоска холбооннор

Тигэн-тиһэн бардылар,

Саха төрүт үгэһинэн

Сииги түһэрэн, киэргэтэн.

 

Араас үтүө талааннаахтар,

Иистэнньэҥнэр барахсаттар,

Ииһинэн үлүһүйдүлэр,

Айан тутан киэргэттилэр.

 

Оһуор-мандар киэркэйдэ,

Ойуу-бичик дьэргэйдэ.

Мандар Ууспут ситэрдэ,

Моҕол ураһа дьэ ситтэ.

 

Эчикийэ, үчүгэйиэн,

Оһуор анньан тикпиттэрэ,

Эчикийэ эриэкэһиэн,

Мандар Ууска бэлэхтэрэ.

 

Мандар Ууспут түһүлгэтигэр

Мааны Моҕол ураһа

Аатын ааттата туруоҕа,

Үйэлэри уҥуордуоҕа.

 

Ноговицына Марфа  Иннокентьевна-Эйээнэ, 70саастаах, Балыктаах, Мэҥэ-Хаҥалас улууһа.

 

Мандар ууска аныыбын

 

Оҕо саастан саҕалаан

Олохтоохтук дьаһанан,

Алаастары кэрийэн,

Оһуордары үөрэттин.

 

Оһуор намчы иэйиитин

Оҕуруолуу тиһэҥҥин,

Кинигэҕэ кичэллик

Киллэрэҥҥин наардаатын.

 

Санаан бастыҥ баҕата

Сырдык,ыраас ырата,

Дьаныардаах үлэҥ түмүгэ

Дьэндэйдэ Моҕол ураһан!

 

Түмэ тардыа бар дьонун

Мандар уус түһүлгэтэ,

Саха төрүт олоҕун

Үйэлэргэ кэпсиэҕэ.

 

М. А. Харитонова-Чөмчүүнэ.

Балыктаах.

Мэҥэ -Хаҥалас.

 

Мандарга

 

*М* аанылаах киэн туттар киһибит,

*А* йылҕаттан ананан төрөөбүт ,

*Н* омох оҥостор бөлүһүөкпүт,

*Д* ьоһун үбүлүөйүн уруйдуоҕуҥ!

*А* нааран, бэлиэтэнэн,толкуйдаан,

у *Р* ааҥхай оһуорун үөрэппитэ,

*У* раһаҕа бу тиллэн кэллэҕэ,

*У* ус удьуора киниэхэ бэриллэн,

*С* аха итэҕэлин тарҕатарга,

*П* алитратын тутуһан уһанан,

*У* луу моҕолу бэлэх уунаҥҥын,

*Т* эрийдин Эн,үс саха үөрүүтүн!

 

Скрябина А.Д.-

Сайда.

Балыктаах,

Мэҥэ Хаҥалас.

 

Баар Мандар

 

Сахалыы ойууну ордорон

Силигин ситэрэн тыыннаан,

Суолтатын барытын быһааран

Сүппэт суолун оҥордун.

 

Ойуу Мандар

Уус Мандар,

Туос Мандар

Талаан Мандар,

Бөлүһүөк бэрдэ

Баар, Мандар.

 

Туос тойугун ыллатар

Сахалыы оһуорун тилиннэрэр,

Тимири ыллатар уус бэрдэ

Саха мындыр киһитэ.

 

Ойуу Мандар

Уус Мандар,

Туос Мандар

Талаан Мандар,

Бөлүһүөк бэрдэ

Баар, Мандар.

 

Ситиһиитин өрөгөй чыпчаала,

Талаанын талыы чөмчөкөтө,

Баараҕай туос Ураһата

Саханы үрдүккэ дабатта.

 

Ойуу Мандар

Уус Мандар,

Туос Мандар

Талаан Мандар,

Бөлүһүөк бэрдэ

Баар, Мандар.

 

Лонгинова О.В.

Хочо.Мэҥэ-Хаҥалас.

 

*Айанньыт*

 

Алыптаах айаныҥ Аартыгын арыйан,

Олоҕуҥ ыллыгар эн чиҥник үктэнэн,

Бутуурдаах, буккуурдаах кэмнэри тилийэн,

Кэллэҕиҥ чаҕылхай сулустуу күлүмнээн.

Талааҥҥын тиһэҥҥин бар дьоҥҥун үөрдэҕин,

Таатта биир чулуута дэтэҥҥин,

Төрөөбүт түөлбэҕин норуокка биллэрдиҥ !

Эн этэр хас тылыҥ

Барыта оруннаах,

Үөрэтэр да ньымаҥ

Искиттэн тахсыылаах,

Дойдугун таптыырга , уһуйар уйгулаах

Биир мындыр киһибит

Ытыктыыр Мандар Уус!

Айхаллан, арчылан, истиҥник уруйдан!

Этэҥҥэ буолуохтун уус-уран тыллардаах,

хаһан да сыппаабат,

кэмнэммэт эн баайыҥ,

Бар дьоҥҥор иҥэрэр

олоххо тапталыҥ.

Айылҕа маанылаан,

алгыһын анаабыт

Аар тайҕа арчылыыр

Ыллыгыҥ ырааттын, ырааһы тарҕата,

Дьиҥ саха саарына

эн дэттиҥ, кырдьыга,

Таатта киэн туттуута!

 

Кулачикова В-Үрүччэ.

Чычымах.Таатта.

 

«Кининэн киэн туттуохха»

 

Тааттаҕа биир чулуу

Чаҕылхай киhибит,

Дьикти да дьарыктаах

Дьэрэкээн да оhуордаах.

 

Ол оhуор тимиртэн

Чочуллан кэлэрин,

Биhи бары кэрэхсии

Астына көрөбүт.

 

Уолбут наhаа да мындыр

Кини аата Мандар,

Саха сирин ойуутун

Сүүс араастык киэргэттэ.

 

Айылҕаттан дьоҕурдаах

Сүдү баай санаалаах,

Дьону үөртэ-дуоhутта

Бичик оhуору байытта.

 

Ылбаҕай оноhуктара

Хас ыал аайы баар буолла,

Олор мээнэ буотахтар

Туох эрэ суолталаахтар.

 

Биир дойдулааҕым миэнэ

Кининэн киэн туттуохха,

Үрдүк таhымҥа таhааран

Аатын ааттатыахха!

 

Кобельянова Л.П.

Хаҥалас улууһа.

 

Бэлэмнээтэ Г.Н. Другина (Дьохсоҕон библиотеката)