Кулун тутар 8 күнэ –  Дьахталлар аан дойдутааҕы  күннэрэ

 

Семен Данилов

Хара суһуохтаах,

Хара харахтаах,

Арыы саһыл хааннаах, уран ньуурдаах

Биһиги кыталык кыргыттарбыт

Биһиги ырыаһыт ымыыларбыт:

Биһиги Туйаарыма Куоларбыт,

Биһиги Ньургуһун тапталларбыт!

 

Эһиги манна баар буолаҥҥыт,

Эһиги мичээрдиир буолаҥҥыт,

Тоҥмоттор бу дьыбар дойдутугар

Тохсунньу тоһуттар да тымныытыгар

Бу намылыспыт нарын хахыйахтар,

Бу наҥнаспыт намчы харыйалар,

Бу чагда тыалар, бу сыһыылар,

Бу ходуһалар, бу хара хадьымаллар.

 

Кэрэ Өлүөнэбит добун хочото

Күн-түүн киэркэйэрин туһугар,

Дьол толорута, олох уйгута

Тупса туругурарын туһугар

Туналҕаннаах ньуургут суһуктуйбатын,

Күн мичээргит күлүктэммэтин,

Биһиги Ньургуһун тапталларбыт,

Биһиги Туйаарыма Куоларбыт.

 

Поэт кэргэнэ

Поэт бүппэт түбүктээх арчыһыт айыыһыта,

Дьалхааннаах олоҕун арахсыспат арыалдьыта,

Кини суос-соҕотох доҕоро — биир санаалааҕа —

Кини ийэ кэргэнэ, кини ырыатын ымыы чыычааҕа.

 

Айыы кулута атын айыыларга аралдьыйан,—

Албынныыр, атаҕастыыр да күннээх буоллаҕына,

Аньыы-буруй аахсан, сирэйгэ-харахха анньан,

Антах хайыспатах далай көҕүстээх хотуна.

 

Кини күнүстэри, түүннэри, уһун да үйэлэргэ

Часовой курдук бэлэм ханнык да силлиэҕэ,—

Оҕонньорун туһугар ханнык да ыар хапсыыларга,

Охсуһууттан, олох да ыарыттан араҥаччылыырга.

 

Дьонноор! Поэты, поэт айыытын таптыыр

буоллаххытына,

Сүгүрүйүҥ ол дьахтар үс күлүгэр, таптыы,

махтана:

Кини баар поэт илбиһин иэйиэхсит таҥарата,

Кини атааннаах олоҕун арчыһыта.

 

Иван Мигалкин

Сахам кыргыттара

Сахам кыргыттара –

Ырыам туллуктара

Хара саһыл хойуу хааскыт

Иэйэн хамсыыр буолан,

Түлэй хара түүннэр

Сахабыт сиригэр сырдыктар.

 

Буспут мооньоҕон хара хараххыт

Мичээр бэлэхтээх буолан,

Биһи саха уолаттара

Кыайбаты кыайар,

Сатаабаты сатыыр

Күүс дьулуурдаахпыт.

 

Сахам кыргыттара –

Ырыам туллуктара

Өҥүрүк куйааска,

Тоһуттар тымныыга

Сылайары билбэккэ

Буһа-хата үлэлии да сырыттаргыт,

Тугут курдук нарыҥҥыт,

Чороон курдук тупсаҕайгыт.

 

Биһиги киэн туттуубут,

Биһиги ыллыыр ымыыларбыт,

Ийэилии эйэҕэс,

Дууһалыын ыраас

Сахам кыргыттара –

Ырыам туллуктара.

 

Кыргыттар көмүс күһүн курдуктар…

Кыргыттар көмүс күһүн курдуктар…

Олох кэрэтигэр тардыстар буоламмын

Эһигини тэҥниибин – күөх күһүҥҥэ.

Төгүрүгүнэн көрбүт минньигэс отоҥҥо,

Тымныы кыһыны күүтэр курус күөххэ…

Өҥтөн эрэ ураты, өҥтөн эрэ нарын –

Кыһыл сурааһыннар…

Кыргыттары дьүөрэлиибин – кыһыл күһүҥҥэ,

Күндүл ыраас санааларын,

Күннүү умайар дууһаларын,

Кыргыттар – көмүс күһүн курдуктар…

Саһархай алаастар, саһархай хатыҥнар –

Саһан хаалбыт көҥүл оҕо сааһым.

Кыргыттар, эһиги маарынныыгыт –

Күөх күһүҥҥэ, саһархай күһүҥҥэ…

Сүрэхпэр хаһан да кырдьыбат аналынан,

Ийэ буолуу үрдүк аналынан.

 

Саха кыыһын өйдөөн көрдөххө

Саха кыыһын

Өйдөөн көрдөххө –

Эн билбэт

Кистэлэҥ үөрүүҥ,

Ис киирбэх

Мичээр буолан

Сирэйигэр кустуктанар.

Саха кыыһын

Өйдөөн көрдөххө –

Номоҕон ийэ

Бүппэт түбүгүн санатар

Истиҥ санаа,

Үтүө сыһыан

Чугаһынан билэҕин.

Саха кыыһын

Өйдөөн көрдөххө –

Эйигин уматар,

Эйигин уулларар

Нарын уос,

Сылаас илии

Баалларын билэҕин.

 

Саха кыыһын

Өйдөөн көрдөҥҥүн –

Дьолгун булаҕын,

Олоххун аныыгын.

 

Сахам кыргыттара, эһиэхэҕэ…

Сахам кыргыттара, эһиэхэҕэ,

Ис сүрэхпиттэн махтанабын,

Айылҕаттан айыллыбыт

Туйаарыма Куо ааккытыгар,

Кыталык үҥкүүтүн санатар

Тупсаҕай, ураты быһыыгытыгар,

Тугут курдук көрөр

Хап-хара ыраас хараххытыгар…

Сахам кыргыттара, эһиэхэҕэ,

Ис сүрэхпиттэн махтанабын,

Санааргыыр, санньыйар күннэрбэр

Алааһым чэбдик сарсыардатыныы

Күүс-көмө биэрэр аналгытыгар,

Ол да иһин көнүллүк

Ыймахтыы испитим

Эһиги тыынар салгыҥнытын…

Сахам кыргыттара, эһигини,

Олоҕу биллэҕим аайытын

Таптаатым, дууһабынан итэҕэйдим,

Эһиги баар буоланҥыт —

Олох тоҕус төгүл кэрэтийэр

эбитин,

Эһиги нарын санаҕыт сүргэни —

Тоҕус төгүл үрдэтэрин,

Күүстээхтик таптаабыт сүрэҕи –

Таайтаран тоҕус төгүл күүрдэрин…

Сахам кыргыттара, эһигиттэн,

Дууһабынан кистээн ытаабытым,

Тыл алыптаах тунал өҥүнэн

Түүннэри, күнүстэри хоһуйбутум –

Эр киһи дьон ахсын

Биллэрбэт ытыктабылынан,

Ийэ диэн күндү аакка

Үйэлэргэ көмүһүнэн суруйан.

 

Саха кыыһын итэҕэйэр буоллахха

Саха кыыһын ыраас санаатын

Итэҕэйэр буоллахха,

Саха кыыһын килбик майгытын

Өйдүүр буоллахха,

Эн арыйыаҥ —

Тапталга, Олоххо, Кэрэҕэ тардыстар

Кини кистэлэҥ күүһүн…

Эн кыайыаҥ —

Кыайа сатаан кыайбатах

Бары ыар харгыстаргын,

Эн билиэҥ —

Бэйэ чиэһин иһин

Кытаанахтан кытаанах майгытын.

Биһиги, уолаттар,

Үксүгэр этэбит алҕаһаан:

Таптыыр кыыһым

Соҕотохтуу хаалларан

Ыраах барбыта диэммит…

Дьиҥэр, уолаттаар,

Бэйэбит буруйдаахпыт

Кинини сатаан

Өйдөөбөтөх буоламмыт,

Кини үөрүнньэҥ дууһатын

Биир тылынан,

Биир үтүө быһыынан

Үөрдүбэтэх буоламмыт.

Саха кыыһын ыраас санаатын

Итэҕэйэр буоллахха,

Саха кыыһын килбик майгытын

Өйдүүр буоллахха —

Баар буолуо

Үйэлэргэ кэһиллибэт

Ытык Таптал,

Икки сүрэхтэр холбоһор күүстэрэ —

Эрэл уонна Олоххо дьулуур…

 

Сергей Васильев – Борогонскай

Үчүгэй да кыыс куоппут

Үчүгэй да кыысчааны көрүстүм,

Өйбүн-санаабын адьас сүтэрдим.

 

Хаһыс сааһын кини туолла,

Ханан-ханан сылдьара буолла?

 

Килбиэн чаҕыл күн буоламмын

Кэтээн көрөн турдарбыан!

Ыйдыҥа сырдыгын ыламмын

Сынньана сытарын көрөн аастарбыан!

 

Кини кими эрэ таптаата,

Кимҥэ эрэ сүрэҕэ хамсаата?

 

Чугас ыаллыы үөскээбэтэх

Тугун баҕас абаккатай!

Тоҕой суолга көссүбэтэх

Toҕo баҕас кыһыыкатай!

 

Атын суолунан ааһыспыппыт,

Аны кинилиин матыспыппыт.

 

Уолга улдьаарбыт санаатын

Оҕуурдаан тутар табыллыбат,

Умайан бүппүт төлөнүн

Иккиһин саҕар кыаллыбат.

 

Маннык кыыстыын биссибэт

Тулаайах хаалыы кэриэтэ.

Атын маннык көссөрө биллибэт,

Алааспын, быһыыта, кураан кэриэттэ.

 

Чугас ыаллыы үөскээбэтэх

Тугун баҕас абаккатай!

Тоҕой суолга көссүбэтэх

Тоҕо баҕас кыһыыкатай!

 

Иван Гоголев – Кындыл

Мин сааһырбыт тапталым

…Кэрэ кыыһы үгүстүк

Хоһуйаллар поэттар,

Мин сүрэхпэр ордук күндү

Саааһырбыт тус-бас дьахтар.

 

Мин тапталым – сиппит таптал,

Мин күнүм – киэһэрбит күн,

Күн киириитэ нуурал-нусхал

Аар хатыҥҥа өйөнөбүн.

 

Кэргэниэм, аар хатыҥ курдук

Дууһаҥ хойуу киистэтэ

Хагдарыйыан кэриэтэ

Кыһыл көмүс буолар дуу?!

 

Дууһаҥ кыһыл көмүһүнэн

Миигин симээ, бэйэҥ симэн…

 

Күннүк Уурастыырап

Мин күнүм

Майгыннаах бастыҥа,

Суобастаах туйгуна,

Сүрэхтээх сылааһа,

Санаалаах ырааһа,

Саргылаах күннэрбэр

Эрэлбин эбээччим,

Санньыардаах кэмнэрбэр

Эрэйбин билээччим –

 

Өйөөччүм эн бааргын,

Өйдөөччүм эн бааргын!

Миэхэҕэ өрүүтүн

Бу маннык күн көрдүн,

Олоҕум үөрүүтүн

Үрдэттин, көтөхтүн.

Мин күнү ыллааммын

Бу дьолбун булбутум.

Мин күнү таптааммын

Дуоһуйуох буолбутум…

 

Эн этиҥ ол күнүм, –

Эн бааргын мин күнүм!

 

Николай Иванович Харитонов – Чуор

САХАМ КЫРГЫТТАРЫГАР

Таптыыр сырдык аналбыт

Таҥарата буолаҥҥыт,

Иэйии сылаас кыымнарын

Иҥэринэ сылдьаҕыт.

 

Талбыт курдук кэрэлэр,

Тылла турар сибэккилэр –

Сахам Айыы Куолара,

Сахам сырдык Аанньаллара.

 

Эһигини суохтааннар,

Сүрэхтэргэ ымыылар,

Уран тылы наардааннар,

Уйадыйа ыллыыллар.

 

Иэйиэхсиккит илдьитин,

Ийэ буолар иэскитин,

Иэйиигитин сонордуу,

Илдьэ сылдьар буолуҥ дуу.

Василий Васильевич Скрябин – Идэлги

ОО, КЫРГЫТТАР БАРАХСАТТАР…

Сүүрэн-көтөн элэстэнэн,

Күлэн-үөрэн көөчүктэнэн,

Эдэр сааспыт туллуктара,

Сааскы халлаан сарыаллара –

 

Оо, кыргыттар, оо, кыргыттар,

Оо, кыргыттар барахсаттар.

 

Көрсүө, сэмэй көрүүлэрэ,

Үҥкүү тэбэр түгэннэрэ,

Дьоллоох кэммит киэргэллэрэ,

Дьоһун, мааны симэхтэрэ, –

 

Оо, кыргыттар, оо, кыргыттар,

Оо, кыргыттар барахсаттар.

 

Үлэ, үөрэх үөрүүлэрин,

Үгүс элбэх үтүөлэрин

Сайдар, сырдыыр арыаллара,

Саспат саргы сарыаллара –

 

Оо, кыргыттар, оо, кыргыттар,

Оо, кыргыттар барахсаттар.

 

Степан Афанасьев

МИН КЫЫСЧААНЫМ

Эҕэрдэлии бэбээрэҥҥин,

Эһээкэйдээн кэлэҥҥин

Эдэр аҕаҥ сүрэҕин – Эн

Эриэккэстик да үөртүҥ

 

Сардаҥалаах Санаайыгым,

Сандаархай харахтааҕым,

Кыракый мин кыымчааным,

Кылбаарыйар кыысчааным.

 

Күлэр-үөрэр күлүм күнүм,

Күндү киһим эн буоллуҥ.

Үчүгэйкээн ыраас туллук

Үрүҥ көмүс мин дьолум.

Мария Алексеева

***

Үйэттэн-үйэҕэ салҕана туруоҕа

Эбэккэм, күн эбэм, быстыбат утума,

Угуттуо, арчылыа иһирэх эйгэтэ,

Угуйуо, ыҥырыа ыалдьыты дьаам дьиэтэ.

 

Саҥа күн тахсыыта чааньыга оргуйуо,

Түөртуургэ үһүс күөс остуолун толоруо,

Нэһилиэк сонуна хоточчу кутуллуо,

Куоратчыт ындыыта суһаллык хомуллуо.

 

Суккуллар тойуккун тобула сатааччы,

Түгэхтээх номоххун суохтааччы-ахтааччы,

Харыстыыр тылларгын эргитэ санааччы

Сааһырдах аайытын эбиллиэ дьиҥ чахчы.

 

«Этэрбэс быаларын иннигэр баайымаҥ,

Эрэйи барытын кэннигэр хаалларыҥ», –

Түһэххэр олордон сиэн кыыскын таптыырыҥ,

Эҥээрэ-эйээрэ кэтэҕин сыллыырыҥ.

 

Эбэккэм, эн дьиэҕэр ил, эйэ эргийэр,

Ыччатыҥ, аймаҕыҥ сир аайы тэнийэр,

Сүүс киһи үөрүүтэ бу манна иһиллэр,

Күүс ылан, тыын ылан санаабыт эрдийэр.

 

Галина Никитична Иванова

САХАМ ДЬАХТАЛЛАРА

Сахам дьахталлара –

Дьикти-кэрэ дьүһүннээхтэр,

Нарын-намчы бэйэлээхтэр.

 

Сахам дьахталлара –

Килбик кыыстыы кэрэлэр,

Кийиит кыыстыы килбиктэр.

 

Сахам дьахталлара –

Үтүө-мааны майгылаахтар,

Сырдык ыра санаалаахтар.

 

Сахам дьахталлара –

Өтө көрөр өйдөөхтөр,

Киэҥ-холку көҕүстээхтэр.

 

Сахам дьахталлара –

Уран тарбахтаахтар,

Ураты дьоҕурдаахтар.

 

Сахам дьахталлара –

Хоһуун үлэһиттэр,

Далбар хотуттар.

 

Сахам дьахталлара –

Үс саханы үөскэтэллэр,

Түөрт саханы төрөтөллөр.

 

Сахам дьахталлара –

Сарсыҥҥыны салайаллар,

Дьолбут суолун солуллар.

 

Сахам дьахталлара –

Күн сирин ымыылара,

Күн күбэй ийэлэрбит!

 

Анна Семеновна Данилова

КЫЫС ОҔО БАРАХСАН

Кыыс оҕо барахсан

Окко түһээт оҥоһуута,

Сиргэ кэлээт сэрэбиэйэ

Олох олоруу, оҕо төрөтүү,

Кэскили кэҥэтии, кэрэни элбэтии.

Ол эбэтэр

Кыыс оҕо барахсан улаатан,

Сир симэҕинии симэнэн

Аргыый устан хаамтаҕына,

Үчүгиий-үчүгэй баҕайытык

Харааччы көрөн ыллаҕына,

Хайа баҕарар уолан

Сүрэҕин сүүйүө, дууһатын тутуо.

Кыыс оҕо барахсан сааһын ситэн,

Холоонноох доҕорун көрсөн,

Кэргэн тахсан, ыал буолан,

Ас астаан, иистэнэн

Биллибэт үгүс түбүктэниэ,

Суоҕу да баар оҥоруо.

Кыыс оҕо барахсан ийэ буолан,

Тоҕус ый томтойо туолуута

Көһүппүт киһитигэр күнү көрдөрүө,

Эмиийин үүтүнэн эмсэхтээн,

Эйэҕэс тылынан саататан

Эһээкэй бэйэтин тиэбэйдиэ.

Кыыс оҕо барахсан кырдьан

Эмэхсийэн да олордор,

Кэрэ бэйэтин ыһыктыбакка,

Киэҥ көхсө кыараабакка

Эбии тэнийэн биэриэҕэ,

Үгүс сиэннэрин биэбэйдиэҕэ,

Халыҥ хахха, сүбэһит буолуоҕа.

Ийэ буолан сири симииргэ,

Оҕо төрөтөн олох олорорго

Одун хаантан оҥоһуулаах,

Аһыныык, амарах буоларга

Айылҕаттан айдарыылаах.