Сергей Васильев – Борогонскай

Ыһыах ырыата

Күндээрэр күөх халлаан

Күнүн уота чаҕылыйда,

Орто туруу бараан дойду

Унаар түптэтэ күөдьүйдэ,

Күн сирин дьоно

Күөх от дэйбиирдэннэ,

Үүнэр үтүө норуот

Үкэр күөх үктэллэннэ.

 

Туой буорбут

Торҕо күөх отугар

Туҥуйбут уоһахтанна,

Аан Ийэ дойдубут

Ача күөх отугар

Аҕаммыт этэттэннэ.

 

Сиэр биэбит үүтэ

Симэхтээх сири иһиккэ

Сирилэччи сүүрдэ,

Көгөччөр биэбит үүтэ

Көҕүөр айахха

Күрүлэччи көөйнө.

 

Кэрдиис дьэрэкээн ойуулаах

Кэриэн ымыйа кэккэлээтэ,

Чопчу көмүс ойуулаах

Чороон айах чуоҕуйда,

Мандаар матаар ойуулаах

Матааччах иһит бааралаата,

Таҥалайдаах талахтаах

Далбар чабычах ханыылаата.

Күндээрэр киэҥ халлаан

Күлүмнээбитин туһугар,

Күрэҥ буор кырыс

Көҕөрбүтүн аатыгар —

Уйгулаах түһүлгэ олохтонно,

Эҕэрдэлээх ыһыах ыһылынна.

 

Дьоллоох сааспыт тухары

Дьоһуннаһан-маанылаһан үөскээбит

Дьон-сэргэ тоҕуоруйан

Чороон иһиппитин көтөҕүөҕүҥ эрэ,

Күөх буорбут үрдүгэр

Күндүлэһэн-маанылаһан үөскээбит

Күн айыы дьоно көрсүһэн

Көйүү кымыстан көҕүрэтиэҕиҥ эрэ!

 

Эдэр ыччат мустан

Эһиэкэйдээн эйээрдин,

Оҕо-уруу мустан

Оһуокайдаан чугдаардын,

Сыыдам-быһый атахтаах

Сырсан сылыбырайдын,

Хатан иҥиир быччыҥнаах

Халбарыйан халарыктаатын.

 

Туойар-ыллыыр идэлээх

Томторҕолоох күөмэйин

Доллоҥното олордун,

Күөрэтэр-дьиэрэтэр куоластаах

Көҥдөй көмүс күөмэйин

Көҥкөҥнөтө оонньоотун!

 

Уйгулаах ыһыахпыт

Уруйа улааттын,

Айхаллаах оонньуубут

Алгыһа дуорайдын!

Тунах ыһыаҕы ыспыт

Томтор сирбит

Торҕо күөх туораахтаннын,

Кырдал сирбит

Кырааскалаах оттоннун,

Силээн үрэхпит

Сибэккилээх симэхтэннин,

Киҥкир тайҕабыт

Киистэлээх нуоҕайданнын!

 

Пантелемон Тулааһынап

Ыһыах ырыата

Аалыы көмүс сардаҥалаах

Аламай күну көрдөрөн,

Айгыр силик лабаалаах

Аал луук мастыы көҕөрдөн

Хотугу дойдубутун

Коммунаҕа холбообут,

Уостубат уйгубутун

Уһумнук олохтообут,

Улуу Ленин партията

Көҥүлбүтүн тугтаран,

Сахабыт республиката

Сайдан, үүнэн, туругуран

Уруй-айхал этэбит!

У й гу – б ы й а ҥ с а й ы ҥ ҥ а

Ыһыах ыһан эрэбит!

 

Түөһүгэр күндээрэр күннээх

Күндү хара саһыллаах,

Кистээн ииппит киистэрдээх,

Саһыарбыт саарбалардаах,

Сайын куба, хаас төрүүр

Муустаах муора биэрэгэр,

Кыһын хаарга сөтүөлүүр

Кырса кыстыыр сиригэр

Улуу Ленин партията

Көҥүлбүтүн туттаран,

Сахабыт республиката

Сайдан, үүнэн, туругуран,

Уруй-айхал этэбит!

Уйгу-быйаҥ сайыҥҥа

Ыһыах ыһан эрэбит!

 

Кыһыл көмүс кылбачыйар,

Таас чохпут күлүмүрдүүр,

Күн уота чаҕылыйар

Күндү тааспыт күлүмнүүр,

Айылҕаны баһылаан,

Ат гынан көлүннэрбит;

Суон тииттэри ыраастаан,

Заводу тигинэппит,

Улуу Ленин партията

Көҥүлбүтүн туттаран.

Сахабыт республиката

Сайдан, үүнэн, туругуран.

Уруй-айхал этэбит!

Уйгу-быйаҥ сайыҥҥа

Ыһыах ыһан эрэбит!

 

Туруйа тула эргийэн

Кыайан туораан тахсыбат.

Киэҥ бааһынатын тиэрэн,

Байылыат колхозтаммыт,

Хоппот сиэрпэ оннугар

Комбайн көлөлөөбүт,

Mac сухабыт оннугар

Массыынаны сүүрдүбүт,

Улуу Ленин партията

Көҥүлбүтүн туттаран,

Сахабыт республиката

Сайдан, үүнэн, туругуран.

Уруй-айхал этэбит!

Уйгу-быйаҥ сайыҥҥа

Ыһыах ыһан эрэбит!

 

Өртөн ыла доҕордоһон,

Улуу нуучча омуга

Көнөр көмө оҥорон,

Коммунизмы тутарга

Биһиэхэҕэ суол солоон,

Ыйан-кэрдэн испитэ,

Бары омугу холбоон,

Биир кэргэҥҥэ түмпүтэ,

Улуу Ленин партията

Көҥүлбүтүн туттаран,

Сахабыт республиката

Сайдан үүнэн, туругуран,

Уруй-айхал этэбит!

Уйгу-быйаҥ сайыҥҥа

Ыһыах ыһан эрэбит!

 

Иннокентий Артамонов

Ыһыах

Алаас алтан отунан

Арылыччы сырдаата,

Мүөттээх салгын сытынан

Минньигэстик уураата,

Кыталыгын ыллатан

Көрүн-нарын эргиттэ.

 

Бырааһынньык күнүгэр

Бары эрдэ турдубут,

Үрүлүйэр үөрүүттэн

Үөһэ көтүөх курдукпут,

Дуолан дойдум үрдүнэн

Дуораһыйда тойукпут.

 

Ытык ыһыах ыһыллан,

Ыҥырбыта ыраахтан;

Толоон, хайа уҥуортан

Тоҕуоруйда дьон аймах,

Кымыс кыынньа оргуйан,

Кутулунна чорооҥҥо.

 

Үөрүү-көтүү үҥкүүтэ,

Үүнэр күммүт үтүөтэ

Санаабытын кынаттаан,

Сандал сааһы айхаллаан,

Күндү көмүс түһүлгэ

Күлүмүрүн түһэрдэ.

Иван Горнай
Ыһыах

Үөрдэриттэн тутуллан,

Үүттээх биэлэр ыаналлар.

Саар ыаҕаска кутуллан,

Саамал кымыс ытыллар.

 

Сандаарар күөх сирэмҥэ

Сайыҥҥы күн сарыала,

Саҕаланар бу кэмҥэ

Саха омук ыһыаҕа.

 

Ыраах-чугас ыалдьыттар

Ыһар кумах курдуктар,

Үгүс-элбэх ыалдьыттар

Үрүҥ тунах курдуктар.

 

Оһуокайдаан ойор диэн

Ойуур маһын кэриэтэ,

Эһиэкэйдээн тэйэр диэн

Иирэ талах кэриэтэ.

 

Улахаттар-кыралар,

Кырдьаҕастар-эдэрдэр –

Бүгүн бары маанылар,

Бүгүн бары кэрэлэр.

 

Ыллаан-туойан, үҥкүүлээн

Ыһыахпытын ыстахпыт,

Көр, бэл түүммүт көҕүлээн

Күнүскүлүү сып-сырдык.

 

Түүнү-күнү эргитэн,

Түһүлгэни түстүөҕүҥ,

Таптыыр сирбит үрдүнэн

Тахсар күнү көрсүөҕүҥ.

 

Туйаарарбыт туойуоҕа,

Кэҕэ кыылбыт кэпсиэҕэ.

Хайаан олох уостуоҕай,

Хайаан кэрэ кэхтиэҕэй?!

 

Оһуо-оһуо оһуокай,

Оһуокайдыыр оһуокай!

Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,

Эһиэкэйдиир эһиэкэй!

Куорсуннаах

Ыһыахха…

Киэҥ халлаан таҥалай былытын

Таҥаспар оһуордуу анньыаҕым,

Күлүмнэс дьэргэлтэн өрөммүн,

Барчалаах байбара тиктиэҕим.

 

Уу ньуурун күндэлин сүһэммин,

Бастыҥа, ытарҕа кэтиэҕим,

Эгэлгэ сибэкки хонуулаах

Сиэдэрэй сөрүөлээх буолуоҕум.

 

Күн көмүс утаҕын сыыйаммын,

Хатыҥҥа салама баайыаҕым.

Мандардаах мас чороон көтөҕөн,

Алгыстыы көрсүөҕүм бар дьоммун.

 

Күөх сайын кэлбитин уруйдаан,

Кыынньыбыт кымыһы иһиэҕим,

Айыыһыт тардыылаах ыһыахха

Дьол-соргу тосхолун тутуоҕум.

 

Мария Алексеева

***

Бастыҥабын кэтиэҕим,

Сүүспэр күнү иилиэҕим,

Кыламаммын сапсынан

Сирэм күөҕү көрсүөҕүм.

 

Сарбынньахтаах ытарҕам

Эйэҥэлии күлсүөҕэ,

Сүрэхпиттэн биир кыһын

Чэҥэ ууллан сүтүөҕэ.

 

Сиккиэр тыалга халадаай

Тэлибирии көтүөҕэ,

Ыһыах ыһар алааска

Сахам дьоно түмсүөҕэ.

 

Үтүө сайын кэлиэҕэ,

Тииккэ кэҕэ этиэҕэ,

Солооһуҥҥа тэтэрэ

Эмиэ дьэдьэн ситиэҕэ.

 

Дьэ, ытыгым күннэтэ

Биһилэхпин элэтиэ,

Дагда хойдор үөрүүтэ

Сиргэ дьолу чиҥэтиэ.

 

Ирина Колодезникова – Ымыы

Ыһыахха

Сандал ыраас, сырдык күн

Сандаарыйан таҕыста.

Саппаҕыран бүк түспут

Санаам көнөн манньыйда.

 

Күндүл ыраас халлааным

Күөх урсуна көһүннэ,

Көймөстүбүт санаакам

Көтөҕүллэн таҕыста.

 

Бүгүн манна үөрүү-дьол,

Хомус тыаһа, оһуохай.

Бүгүн манна үтүө күн –

Ыһыах ыһар дьоро күн!

 

Оһуо-оһуо-оһуохай,

Ой дуорааннаах оһуохай,

Эһиэ-эһиэ-эһиэхэй,

Энээрийэр эһиэхэй.

 

Халадаайбыт хайбаҥнаа,

Хаҥас-уҥа буолбахтаа,

Көмүс симэх күлүмнээ,

Түөстэн тэйэн ойуолаа.

 

Оһуо-оһуо-оһуохай,

Ойор көтөр оһуохай,

Эһиэ-эһиэ-эһиэхэй,

Эрийэ тэбэр эһиэхэй.

Римма Васильева

ЫҺЫАХ КҮН

Дьиэрэҥ үктээн, күлүмнээн

Күн кытыаста оонньоото,

Дьирибинии суһумнаан

Көмүс уотун уматта.

 

Саха омук уһуктар

Саһарҕата саҕыллан,

Сандаарыйар утаҕын —

Сарпа кыымын бэлэхтиир.

 

Чэбдик ыраас салгыммыт

Чэгиэн илдьит анаата,

Уйгу-быйаҥ ыһыахпыт

Үүммүт күнүн алҕаата.

 

Нарын-намчы хатыҥнар

Чэчир анньан, сэлэлээн,

Намылыһа нусхаһан

Чэмэлкэйдик күлэллэр.

 

Түһүлгэҕэ бар дьону,

Уруй-туску тиһэннэр,

Төҥкөлдьүйэ нуоҕайан

Үөрэн-көтөн көрсөллөр.

 

Үрүн тунах ыһыаҕы

Илгэ тыыннаан алгысчыт

Үрүлүйэр кымыһы

Ийэ сиргэ айах туппут.

 

Оһуохайдыыр үҥкүүнү

Оройуттан тутаммыт,

Эһиэкэйдиир ырыаны

Эйээритэн тардабыт.

 

Айхал-мичил аллайан

Амалыйан туойабыт,

Үүммүт сылбыт үлүскэн

Үтүөтүгэр эрэнэбит.

 

Анна Деляева – Айыына

ЫҺЫАҔЫ УРУЙДААН-АЙХАЛЛААН

Үрдүк мэҥэ халлаантан

Арыалдьыт айыыһыттар

Орто дойду туонатыгар

Арчыларын ыытаннар,

Аламай маҥан күммүт

Сардаҥалаах күүстэрэ

Аан дойду арҕаһыгар

Аартыктарын арыйаннар,

Сирэм күөҕү уруйдаан,

Торҕо күөҕү туругурдан,

Хампа күөҕү харыстаан

Алгыһынан салайаллар.

 

Онтон күүс-уох ылынан,

Урааҥхай сахалар

Уйгу-быйаҥ ыһыаҕы

Уруйдаан-айхаллаан,

Саамал кымыс утаҕы

Сирилэччи көөнньөрөн

Тамахтарын ханнаран,

Ситии салама өрөн

Сиитэс таҥаһы тиһэн,

Томтор, толоон аайытын

Түһүлгэлээн олорон

Сайыны көрсөллөр.

 

Үгэс буолбут сиэрбитин —

Үрүн тунах ыһыаҕы,

Чэчир күөҕү анньаннар

Чээлэй күөҕү үктээннэр,

Омоҕой баай саҕаттан

Олохтоммут оһуокайы

Оройуттан тутаннар,

Эллэй эһэбит эрдэхтэн

Этиллибит эһиэкэйи

Эҥээриттэн ыланнар,

Оһуор үктээн киирэннэр

Оонньоомохтоон хаалаллар.

 

Николай Егоров

ҮРҮҤ ТУНАХ

Үрүҥ тунах үтүө күннэрэ

Үрүлүйэн турар кэмнэрэ —

От-мас силигириир сиккиэрэ,

Күөх суугун угутгуур сипсиэрэ.

 

Үрүҥ тунах — ыһыах күннэрэ,

Саха айылҕалыын алтыһар,

Үрүҥ тунах талба түүннэрэ —

Оһуокай саҥата дуорайар.

 

Бастакы хотуур отун сыта

Бөһүөлэги тилийэ көттө,

Ийэм алаадьытын саната

Уһаайбаларга бугул турда.

 

Бөтүрүөп ардаҕа, куйааһа

Ууга-уокка киллэртии сыста,

Буһа охсубут сирбит аһа –

Дьахтар аймах онно субуста.

 

Дьэдьэн күөрчэҕэ, барыанньата

Остуолбутугар тардылынна,

Оттооһун уустук хампаанньата

Биллэ-көстө далааһыннанна.

 

Сайын өнө, сыта, амтана

Бу кэмнэ муҥутуур тупсубут,

От ыйын тунахтаах салгына

Бөһүөлэк ыалларын тунуйбут.

 

Үрүҥ тунах айгыр күннэрэ,

Үрүҥ тунах хараан түүннэрэ,

Үрүҥ тунах өннөөх сиккиэрэ,

Үрүҥ тунах дьикти сипсиэрэ…

 

Иван Кондаков – Тимирхан

Ыһыах кута — саха тыына

Уран тылым оһуорунан,

Тохтор тойук кэрэтинэн,

Оһуокайым ойуутунан —

Ыһыах тыынын дьүһүйдэрбин?!

 

Көрү тутуох Үрүҥ Күннүүн,

Дьолу түстүөх Айыылардыын,

Айах тутуох Дьөһөгөйдүүн —

Ыһыаҕы аһыах бар дьоммунуун.

 

Айыы иэйбит түһүлгэтин,

Алгыс баһын, айах үрдүн

Өлбөт тыынын иҥэринэн

Арчылана алтыстарбын?!

 

Көрү тутуох Үрүҥ Күннүүн,

Дьолу түстүөх Айыылардыын,

Айах тутуох Дьөһөгөйдүүн —

Ыһыаҕы аһыах бар дьоммунуун.

 

Ааһар уустук туруу кэмҥэ

Ыһыах кута сайа тыынан,

Үүнэр үтүө үйэлэргэ

Саха тыына сырдыы турдун!

 

Көрү тутуох Үрүҥ Күннүүн,

Дьолу түстүөх Айыылардыын,

Айах тутуох Дьөһөгөйдүүн —

Ыһыаҕы аһыах бар дьоммунуун.

 

Галина Иванова – Айтыына Уран

Сарсыардаттан сандаар күн

Бүгүн үүннэ саҥа күн,

Алгыс түстээх ааһыаҕа

Сахам сайдам ыһыаҕа.

 

Оһуон-оһуон, оһуон тойук

Оһуокайбыт дуорайбыт,

Эһиэн-эһиэн, эһиэн ээйик

Эһиэкэйбит дьиэрэйбит.

 

Үрүн тунах ыһыаҕын

Ыһар үтүө күн үүммүт,

Сирэм күөҕү симэммит

Чэчир хамсыы чэлгийбит.

Ойуу-мандар оһуордаах

Илгэ иһит кэккэлэспит,

Чоруун чороон чоҕуоруспут,

Сахам aha тоҕуоруспут.

 

Түһүлгэҕэ дойдум дьоно

Төбүрүөннүү түмсүбүт,

Быһый атах туос ойо

Кылыйбахтыы кыырайбыт.

 

Хаарыс солко таҥас кэппит

Сахам кыыһа сандаарбыт,

Эдэр, дохсун уолан кутун

Бүгүн ордук долгуппут.

 

Күммүт үөрэн күөрэйбит,

Күлүм чаҕыл күөгэйбит,

Күөрэгэйбит көччүйбүт,

Күөхтүүр дуолга чэччийбит.

 

Маргарита Иванова

Сахам дьылын бэлиэтээн

Халадаайым тэллэҕэ

Хаарыан күөҕү хамсатар —

Саҥа суолу ойуулуур.

Илин-кэлин кэбиһэрим

Күндүл күҥҥэ күлүмнээн

Күөнэх кэмин тиэтэтэр —

Илим хараҕын аахтарар.

Дина Николаева – Алаас Кыыһа

Айылҕабыт уһуктан силигилии ситиитэ

Саха киһитэ барахсан бэлэмнэнэр ыһыахха,

Тоҕус ыйбыт устата тостор

томороон тымныыга

Сүөһү ииттэн, мас мастаан сылы тахсар

үөрүүтүн ыһыаҕынан бэлиэтиир.

 

Өбүгэбит биһиэнэ алаас-алаас аайыттан

Оҕуһунан, атынан, сатыы даҕаны айаннаан

кэлэрэ ыһыахтыы.

Алгыс тылын амалыйан, аар айыыттан көрдөһөн,

Сири-дойдуну аһатан аһаллара ыһыаҕы.

 

Симиир иһит кэккэлиир, уохтаах кымыс оргуйар,

Чороон, чохоо, кытыйа тоҕуоруһар бу манна.

Үөлүллүбүт эмис эт, саһарчы буспут алаадьы,

Саламаат, чохоон, бөһүүкэ, балык арааһа ууруллар.

 

Үрдүк үөрүү өрөгөй саҕаланар ыһыахха,

ырыа-тойук дьиэрэйэр,

Күүстээхтэрдиин күрэстэһэн,

быһыйдардыын сырсыһан,

Кыырайар кынаттаахтардыын кылыйсан,

ууналас атахтаахтардыын куобахтаан,

Сүүрүк аттары көҕүтэн көрү-нары тардаллар.

 

Түөлбэлээннэр түмсэннэр, төгүрүччү олорон,

Уохтаах кымыс утахтанан, эмис эт эмсэхтэнэн,

Онтон сэниэ ылынан эһиэкэйдээн тэйэллэр,

оһуокайдаан ойоллор.

Күн күөрэйиэр диэритин этэн-тыынан биэрэллэр, Сүргэлэрэ көтөҕүллэн тарҕаһаллар дьиэлэригэр.

 

Күөхтүүр далай иэнигэр, күөхтүүр оту сомсоору, Хотуурдарын сүгэллэр, кыраабыллыын кылбаһан, Хотуулаахтык оттоору ходуһаҕа киирэллэр,

Кэлэр эмиэ кыһыҥҥа бэлэмнэнэн бараллар.

 

Уһун кыһын кэнниттэн айылҕа эмиэ уһуктуо,

ыһыах эмиэ кэлиэҕэ.

Эрэл санаа кыыма эрчимнээхтик ынырар.

Кэлэр кэрэ кэмнэргэ өбүгэбит ыһыаҕа,

Үйэлэргэ ыытыллыа, аар саарга аатырыа!

 

Оһуохай Уола

ОҔО СААС ЫҺЫАҔА

Оҕо сааһым ыһыаҕа

Куруук көстөр харахпар,

Онно күүстээх ардаҕа

Курулатан ааһара.

 

Уот садарах курбуулаан

Уонна этиҥ барчалаан,

Ыһыах көҕүн күүрдэрэ

Эмиэ туспа кэрэтэ.

 

Уйгу-быйаҥ дэһэннэр

Улахаттар үөрсэллэр,

Барахсаттар үтүөнү

Билгэлииллэр үгүөрү.

 

Онтон биһи бэдиктэр

Оройунан көрбүттэр,

Кустук сырса сүүрэрбит,

Ол эрээри сиппэппит.

 

Сылдьыбатах ыраатта

Кустук курдаах ыһыахха,

Сытыйбатах да ыраатта

Курулатар ардахха.

 

Пантелеймон Тулааһынап

Чорооҥҥо

Санаа кэрэҕэ дьулуурун

Тула ойуунан кэрдиистээн,

Эйигин, күндү чороонум,

Кэриэс хаалларбыт Айыы-Сээн.

Хара батталтан куотаары

Хаардаах остоолбо үрдүнэн,

Батыйа ааспыт күннэрэ

Кымыскар көстөр, чороонум.

Күндү, чороонум, былыр эн

Эллэй саҕаттан бу сиргэ,

Саха ууһуурун иннигэр

Түһүлгэ киэргэлэ буолтуҥ эн.

 

Поэт баҕатын билэҕин —

Кини көҥүлгэ дьулуурун,

Төрөөн ааспыт Ийэ сирин,

Күндү чороонум, эн курдук

Кэрэ ойуунан кэпсиэҕин.

Эйигин айбыт дьоннорун

Ытык ааттарын кэриэстээн,

Охсуһан ылбыт дьоллорун

Бүгүн ыһыахха сэһэргээн,

Толор кымыскын, чороонум.

 

Иннокентий Артамонов

Кымыстаах чороону көтөхтүм

Кымыстаах чороону көтөхтүм

Үгүс сыл кэнниттэн бу бүгүн,

Дьоннорбун үөрүүнэн көрсөммүн

Кымыстаах чороону көтөхтүм.

 

Кымыстаах чороону көтөхтүм

Быыл буолбут синиэлбин устаммын,

Хоту сир халлаанын ахтаммын,

Кымыстаах чороону көтөхтүм.

 

Кымыстаах чороону көтөхтүм

Сүөгэйи ыймахтыыр кэриэтэ,

Сахалыы ырыаны дьиэрэтэ,

Кымыстаах чороону көтөхтүм.

 

Кымыстаах чороону көтөхтүм

Дьүкээбил уоттарын анныгар,

Мин Сахам дойдутун аатыгар

Кымыстаах чороону көтөхтүм.

Арылы Дуйдаах

Чороон

Чороон курдук чочуллан,

Оһуор-дьарҕаа оҥуллан,

Буһан-хатан, хомуллан

Киһи сайдар арыллан.

 

Хатыҥ мастан талыллан,

Хатарыллан, кыһыллан,

Сылы-сыллаан хараллан

Чороон төрүүр табыллан.

 

Арай киһи барахсан

Сыыһар-табар күн ахсын,

Түһэр- тахсар ыһыллан,

Ытыыр-ыллыыр ыгыллан.

 

Ыһыах ыһан, аат ааттаан,

Чороон айах тэлгэтэн,

Сиргэ алгыс түһэрэн

Үҥэр-сүктэр тыын ылан.

 

Саха, чороон мандарын,

Кыраҕытык, ураннык

Биирдэ тардар ыраастык –

Дьол таҥыллыа дуо маннык…

 

Г. Иванова

ЧОРООН

Чочуонайдыыр атахтаах

Чороончугум барахсан

Оһуор-дьарҕаа ойуулаах

Остуол мааны иһитэ.

 

Сырдьыгынас кымыспын

Сырылата кутаммын

Аһатыаҕым-үөрдүөҕүм

Аймах-доҕор дьоннорбун.

Августина Кулачикова

Чороон

Кымыс, быырпах иһэргэ,

Хатыҥ мастан,

Өбүгэбит ууһа

Чочуйбут чороону.

 

Оҥо хаһан ойуулаан,

Олоҕуҥ суолун

Көрдөрбүт чорооҥҥо,

Мааны иһиккэ.

 

Кэрэ мандар ойуута

Үгүһү кэпсиир,

Үтүөҕэ уһуйар,

Элбэххэ үөрэтэр.

 

Харыстааҥ чороону

Өлбөт сүппэт

Мааны иһиппитин,

Өбүгэбит баайын.

СЭТИННЬИ 30 КҮНЭ  – ХОМУС КҮНЭ

 

Өксөкүлээх Өлөксөй

ХОМУС

Айыҥат хаан аймаҕа

Аан ийэ дайдыны

Айар күнүгэр,

Икки атахтааҕы

Ийэ сиргэ

Кэскиллиир күнүгэр,

Урааҥхай дьону

Орто дойдуга

Олохтуур күнүгэр, —

Хохуоралаах тыллаах

Хоҥкунас тыастаах,

Холобура суох хоһоонноох

Хомус барахсаны

Хомуһуннаан айбыта үһү.

Ол кэннэ таҥхалаабыта үһү

Ол курдук диэн:

«Бэрт тимиринэн бэйэлээтим,

Сүдү тимиринэн сүрүннээтим,

Сыыйыы тимиринэн сыҥахтаатым,

Дьикти тимиринэн тиэрбэстээтим,

Тыйыс тимиринэн тыллаатым.

Араас омук

Албас саҥатынан

Абылаан айдым.

Үгүс омук

Үгэтин-хоһоонун

Үмүрүтэн түмнүм,

Элбэх омук

Этэр тылын

Иҥэрэн биэрдим.

Тыл иччитин

Тыллаах-өстөөх

Тыһы ымыы чыычаах гынан

Тылгар сыһыардым.

Сана дуораанын

Сай-күдүө санаалаан

Саһыаран биэрдим.

Ырыа хоһоонун

Ыралаах тыллаан

Ымыы уктум.

Босхо бастааҕы

Муҥ-сор обургу

Боҕутуннарар буоллаҕына,

Буомурбут кутун-сүрүн

Булгута туойар буол.

Икки атахтааҕы

Эрэй-буруй обургу

Иэдэтэр күнүгэр

Эҥсиллибит көхсүн

Эмтии этэр буол!

Саха-ураанхайы

Санаа-оноо обургу

Салытыннарар күнүгэр

Сарбыллыбыт санаатын

Саатата саҥарар буол!

Тыыннаах буолар кыһалҕатыгар,

Өлбөт буолар мөккүөрүгэр, —

Үлэҕэ өлөн-өлөн,

Сылааҕа сылдьан-сылдьан,

Тымныы кыһарыйан,

Хараҥа хаайан,

Киэһэлик диэки

Ооҕуй бараан ордууну булан,

Титирик дьиэҕэ иһийэн,

Саах сыбах анныгар саһан,

Кыдьыктаах кыһын хатын

Кырыыстаах хараҥатын

Кылгата сытаан,

Сордоох уһун түүнүн

Оччото сытаан,

Кэпсээн кэбэлийэн,

Сэһэн эстэн,

Оонньуур уурайан,

Утуйарга улук буолан,

Сытарга сыҥсаар буолан,

Аһыырга ас аҕыйаан,

Санаалара сарбыллан,

Өйдөрө түмүллэн,

Көҕүстэрэ чөҥкүйэн,

Түөрт үөдэннэрэ бүөлэнэр буоллаҕына —

Лыҥкынас ырыаҕынан

Тыыннарын уһатаар,

Чуҥкунас ырыаҕынан

Чуҥкуктарын уҕарытаар,

Дьиэрэҥкэй ырыаҕынан

Чэҥкийбиттэрин дьэгдьитээр.

Самаан сайын барахсан

Салаллан кэлэн

Тымныыны тыһытытан,

Кыһыны кыайан,

Хаары хараардан,

Күөх унаар урсуннанан,

Күөх от үктэллэнэн,

Көр-нар күөннэнэн,

Уйгу-быйаҥ олохтонон,

Кэтит кэскил кэһиилэнэн,

Уруй-туску доҕордонон,

Хоргуйбуту тоторон,

Ааспыты аһатан,

Охтубуту уотан,

Үөнү-көйүүрү үөскэтэн,

Көтөрү-сүүрэри көрүлэтэн,

Хамныыр-харамайы харайан,

Икки атахтаах

Иитимньитин тэрийэн,

Босхо бастаах

Буомун төлөрүтэн,

Саха урааҥхай

Саргытын салайдаҕына, —

Тунуй ыһыаҕы торолутар,

Дэлэй ыһыаҕы тэнитэр,

Эбир ыһыаҕы элбэтэр,

Эҕэрдэлээх күннэригэр

Дохсун оонньууну олохтууругар,

Үтүө үҥкүүнү үөдүтэригэр,

Көрдөөх күрүөҕү күөдүтэригэр —

Лыҥкынас тыаскынан

Ырыаларын ыллыктаар,

Хоҥкунас ырыаҕынан

Хоһооннорун холлотоор,

Кэҕэ чуураан тойуккунан

Кэпсээннэрин кэҕэһирдээр!»

диэбитэ үһү Үрүҥ Аар Тойон.

 

Семен Данилов

ХОМУС

Хомус — лирика,

Хомус — поэзия,

Норуот сүрэҕин өспөтөх мөҥүлгэнэ.

Кини алгыһа,

Кини кырыыһа,

Кини көҥүлүн дьикти көмүскэлэ.

Хомус муҥатыйар, дьүрүһүйэр

Былыргы дьоннор иэйиилэринэн,

Ааспыт кэм

Дьигискэнэ дьигиһийэр

Былыргы кэмнэр иэдээннэринэн.

Хомус ытамньыйар,

Иэйэр-туойар

Былыргы кыргыттар муҥнарынан,

Арыт кыланар,

Арыт уорастыйар

Тааллыбатах тапталлар аһыыларынан,

Оо, ол эрээри,

Мин өрүү истэбин —

Өбүгэлэртэн

үөттэриилээх

сүрэхпинэн,

Туохтан эрэ

Сиргэ киирэ кыбыста,

Toҕo эрэ

— Аар-татай! — дии кэмиринэ.

Идэмэрдээх кыргыс

Иһиллибэтэх илбиһин!

Хомус — лирика,

Хомус — поэзия,

Бар дьон сүрэҕин көҥүлгэ мөҥүлгэнэ.

Леонид Попов

ХОМУС

Этигэн xoмуһу, эйигин,

Кыыс намчы тарбаҕа тыаһатта…

Эн дьикти куоласкын истэбин:

Кыталык ыллаан кыҥкынатта.

Ардыгар дьиэрэйэн, улаатан,

Ардыгар намтаан, намыраан,

Нарын дорҕоонуҥ дьурүһүйдэ,

Сүрэхпэр киирэн суурүгүрдэ.

Киэҥ Лена дуйдаах долгурана,

Үөр хаас айманар кылыкына,

Көмүс үрүйэ күлүмүрэ

Бу нарын дорҕооҥҥор биллэрэ.

Уон өҥнөөх ураты кустуктар

Умайар, оонньуур курдуктар,

Аалай сардаҥа кынаттар

Аттыбар сапсынар курдуктар;

Үөр хопто урдүбэр үрэллэр,

Муус маҥан кубалар көтөллөр;

Хампа күөх хатыҥнар тыаһыыллар,

Ымыылар, мустаннар, ыллыыллар…

Алыптаах тыаскынан, хомуһум,

Аймаатыҥ, долгуттуҥ дууһабын.

Бэйэбин бүтүннүү абылаан,

Бэл диэтэр туойарга көҕүттүҥ.

Ол иһин, эйиэхэ ханыылаан,

Бу ырыа суруйан көтүттүм.

Ырыабар эн тыыныҥ билинин,

Хайҕанан, эйиэхэ тэҥнэннин!

 

Күннүк Уурастыырап

САХА ХОМУҺА

Саха хомуһа, эн дьүрүһүҥҥэр бааллар

Ааспыт сахтар тыыннаах ахтыылара,

Хараҥа батталга хам ылларбыт

Аймах дьонум ыар хомолтолоро,

Хотугу дойду ордоотуур буурҕата

Оһох үөлэһигэр улуйбут сүпсүгэ,

Муҥутуур бу үйэни үөскэппит

Улуу этиҥ ньиргиэриттэн уһуктан,

Һуу гыммыт мин сахам норуотун

Амарах сүрэҕин дьикти ырыалара.

 

Иннокентий Эртюков

Хомус

Холугуруу, хоҥкунуу

Хомус тоҕо ытыыр,

Санаарҕаабыт хоҥордуу

Саҥаран ылаттыыр?

 

Энэлийэр, санньыйар

Эҥсилгэн тойукка,

Быданар, быралыйар

Былыргы хонукка,

 

Саха биир кыыс оҕото

Суорума суолланан,

Муҥу-сору көрбүтэ

Илэ иһилиннэ.

 

Хомуһа ытыырыттан

Нап-нарын үчүгэй,

Кыыс көп кыламаныттан

Таммах кылбачыйар.

 

Кэбис, хомус, үөрэҥҥин,

Ыллаан дьүрүһүй,

«Дьол күнэ үүннэ”, – диҥҥин

Дьириһит, дьигиһит.

 

Баал Хабырыыс

ХОМУС

Киис кутуруга киистэлээх

Күөх хомус суугунуур,

Куйааһырҕаан, итииргээн

Дэйбиирдэнэ оонньуур.

Умсаахтана суунаары

Ууга тоҥхолдьуйар.

Ытыһынан сомсон ылан

Омурдаары хаптайар.

Тобугар тиийэ кэһэн

Кини күөлгэ киирэр.

Ууга күлүгүн көрүнэн

Тохтоон турунан кээһэр.

Күөл да кинини таптыыр,

Эрэһэ долгунунан бигиир..

Киһиттэн кистии сатыы

Киччэллээҕи кэпсиир,

Мин ити сипсиһиини

Истибит киһи диибин!..

 

В. Башарин

ХОМУС КУТУЛЛАР ДОРҔООНО

Хомус кутуллар дорҕооно

Дьүрүһүйэн таҕыста,

Уоһун, тарбаҕын ооньотон,

Кыыс дьиктитик ыллаата.

 

Сааскы көтөр саҥатынан,

Сааскы халаан уутунан

Хомус тыла имигэстик

Хоһуйар эйэҕэстик.

 

Саха ыллыыр ырыатынан,

Саха сайдам тылынан

Мин сүрэхпин таарыйаҕын,

Үөрүү кыымын ыһаҕын.

Люция Дмитриевна Нестерова

ХОМУС

Быһылааннаах үйэлэр арҕастарыгар,

Үрүҥ Аар Тойон бииһиттэн төрүттээх

Олорбуттар үһү урааҥхай сахалар

Орто Азия киэҥ куйаардарыгар.

Ааспат-арахпат атааннаһыы саҥнаах

Хаанымсах атын биис уустара

Аргыаран аймаабыттар айыы аймаҕын

Аал уоттарын, алаһа дьиэлэрин.

Аһыныгас санаалаах Үрүҥ Аар Тойон

Ыҥыран ылбыт ылгын уолун

Кытай Бахсылааны—улуу ууһу

Уонна саманнык диэн саҥа саҥарбыт:

“Уолуом! Айыыҥ аймаҕын олоҕун

Адьарай биистэрэ аймаан эрэллэр.

Атын сирдэртэн дьол көрдөһө арай

Аттанар ыйаахтаах буоллугут, бадаҕа.

Быдан дьылларга арахсар аймахтар

Булсуохтара син баҕар кэнэҕэһин кэнэҕэс.

Уһааран оҥоруох тустааххын ол иннигэр

Дьикти тимиртэн иччилээх тыллааҥҥын

Хомуһуннаах хомуһу хоҥкунас тыастааҥҥын.

Ол хомус дьиэрэйэр тойуга

Кэлэр кэмнэргэ буллартыах тустаах

Айыы аймаҕын сүтэрсибит биистэрин,

Саха урааҥхай самныбат уустарын!”

Күн бүтүн сир-дойду үрдүнэн

Хомус хомуһуннаах чуор тойуга

Дьиэрэйэр ыраахтан да үрдүк ыраахха,

Аймахтыы хаан уруу норуоттар

Көрсүһэр кэмнэрин үөрүүтүн айхаллыы.

 

Х. Горохов

Хомус туһунан ырыа

Ырыа сааскы кэҕэлэрдиин

Күрэскэр үөрүүтүгэр

Тулам бүттүүн, күндүл күөхтүүн

Киирэр саха үҥкүүтүгэр.

 

Дьүрү-дьүрү, дьүр

Дьүрү-дьүрү, дьүрү-дьүрү, дьүр

Үчүгэйин, дьүрүһүйэн.

Дьүрү-дьүрү, дьүр

Дьүрү-дьүрү, дьүрү-дьүрү, дьүр

Ыллаа миэхэ, хомус, иэйэн!

 

Күндүл куба долгуннарга

Оһуор көмүс ытарҕалыы –

Күммүт чаҕыл утахтара

Түмүстүлэр дьиэрэҥкэйдии.

 

В. Ксенофонтов

ХОМУС ТЫАҺЫН ИСТИИМ ДУУ?

Хомус тыаһын истиим даа,

Хонууларга, маардарга

Күлүм күнүм анныгар

Күөрэгэйдэр ыллыыллар.

 

Хомус тыаһын истиим даа,

Хатыҥ мастар чараҥҥа

Сиккиэр тыалтан хамсааннар

Суугунаһан бараллар.

 

Хомус тыаһын истиим даа,

Хаарыс солко сайыҥҥа

Дьоллоох түгэн санаабар

Дьоһун ыһыах долгуйар.

 

 

Анна Канаева – Дьүрүскээнэ

ХОМУС

Этэри-ыллыыры

Эппэниттэ,

Көтөрү-сүүрэри

Үргүттэ,

Тыаны-ойууру

Хамсатта,

Күнү-ыйы

Кэрэхсээтэ,

Кэпсээн-ипсээн

Күндүлээтэ,

Ыҥырыа-дьыгырыа

Ылласта,

Үгүрүө-дьүгүрүө

Дьүөрэлэстэ.

Дьүрүһүй-ириһий

Түһэристэ,

Дьикти-дьиибэ

Тыыннанна,

Дьоҕус хомус

Дьоллонно,

Дьээбэ-көлдьүн

Мэлисээй,

Дьиэрэҥ дьүрүл

Дэлэгэй,

Уйаар-тайаар

Куйаарыс

Уран музам

Уруйбун ыс!

 

Валентина Пинигина – Арылы

ХОМУС

Сахам нарын хомуһа

Дьүрүһүйэ оонньоото.

Дууһа кылын таарыйа

Сүһүөхтэргэ тарҕанна.

Хомус тыаһа лыҥкыныы

Тойуктарга холбосто,

Кылыһаҕын ооньото

Олоҥхобут дуорайда.

Иһит сахам оҕото

Төрүт сирин ырыатын.

Салҕаа куккар сөҥөрө

Өбүгэбит үгэһин.

Хомус тыаһын еытары

Нарын дорҕоон сыыйыллар,

Кустук өҥүн түһэрэ,

Дьурулата дьиэрэйэр.

Аргыый тиэрдэ сэһэргээ

Кэнэҕэски ыччаккар

Олоҥхобут, хомуспут

Суолталарын арыйа

Оонньо, оонньоо дьүрүһүй

Кылаан кылгын ылларан,

Сахам нарын дууһата

Холбоһуулаах хомуһа.

 

Николай Наумов

ХОМУҺУМ

Таптал истиҥ иэйиитигэр,

Таптыыр сүрэх үөрбүтүгэр,

Дьолбун түстүүр киэһэбэр

Дуорай, ыллаа, хомуһум.

 

Оҕом сырдык мичээригэр,

Олох ыраас тапталыгар

Хоһоон тылын хоһулаан

Дьиэрэй, ыллаа, хомуһум.

 

Дойдум дьоно кэлбитигэр,

Дьоро киэөэ буолбутугар

Доҕор-атас туһугар

Дьурулатыый, хомуһум.

 

Сиэммит «эһээ” диэбитигэр,

Ситэн, киирэн кэлбитигэр

Иллээх кэргэн дьиэтигэр

Илигирээ, хомуһум.

 

Сата буурай ыһыаҕынан

Санньыар саҥа ыктаҕына

Ыстаал, тимир куоласкынан

Ыраах ньиргий, хомуһум.

 

Оһуохай Уола

КЫРАКЫЙ ХОМУС

Куччугуйкаан хомустан

Кутулунна дьикти дорҕоон,

Сүрэх үөрэ соһуйан

Сурулунна сырдык хоһоон.

 

Дьири-дьири күөрэгэй

Тойук тутта күөх куйаарга,

Доҕуһуоллаан, дьиэрэҥкэй

Тэптэ чэчик киэҥ кырдалга.

 

Сандал сааһым сиккиэрин

Сыыйан сайар мин тулабар,

Кындыа хатыҥ сипсиэрин

Кылыһахха чопчу туойар.

 

Эдэр кэми санатан

Эһиэкэйдээн эйээритэр,

Олдьот сааһы сайыһан

Оһуокайдаан унаарытар.

 

Хомусчааным, лыҥкынаа

Хомолтону үргүтэҥҥин,

Тохтообокко эн ыллаа

Тууйуу туомун өһүлэҥҥин.

 

Хомус! Төрүт өбүгэм

Хомуһунун иҥэринэн,

Ыллаа! Ытык түһүлгэм

Ыалдьыттарын эҕэрдэлээн!!!

 

ХОМУС ТЫАҺА

Хоҥкунаата хомус тыаһа,

Хомоҕойдук куйуһута,

Кутулунна Күн алгыһа

Куту-сүрү уйуһута.

 

Иһиттим ол дьүрүскэҥҥэ

Ийэ сирим уһуктарын,

Түҥ тыа, алаас тэбис-тэҥҥэ

Түүнү түгэх кыйдыылларын.

 

Кэриилэргэ кэҕэ кыылым

Кэрээбэккэ чоргуйарын,

Үрэхтэргэ сур атыырым

Үөрүн үүрэн баргыйарын.

 

Ньургун уолчаан кэрэ кыыска

Тапталыгар билинэрин,

Ньургуһунум харалдьыкка

Тыаллыын сэмээр  сипсиһэрин.

 

Орто дойду уорҕатыгар

Олох күөстүү оргуйарын,

Дууһа сырдык  туонатыгар

Дьол ырата ыаллаһарын…

 

Өбүгэбит уран өйө

Өлбөөдүйбэт өрөгөйө,

Оччугуйкаан, сытыы хомус

Олох туһун ыллас, туойус!!!

 

ХОМУС

Дьоҕус хомус!

Дорҕоон олус!

 

Дьүрүһүтэн

Дьигиһитэн

Ис-иһиттэн

Иччилэнэн

Имэҥирэ

Иҥэрсийэн,

Илбиһирэ

Иэнэгийэн,

Кыҥкынаата

Кылыгыраан,

Кыыһар кыырпах-

Кырыа таммах,

Хоҥкунаата

Хомуһуннаан,

Хатан, чаҕаан

Хобо чуораан.

Курус күҥҥэ

Куппун күөйэ

Күлүм үөрүү

Күндүлүүрдүү,

Сөҥ түгэҥҥэ

Сүрбүн сүүйэ

Сүдү иэйии

Сүктэрэрдии.

 

Хомуһуннаах

Хомус тыаһа,

Удьуор тыыннаах

Уотун саҕа

Умсугута,

Уйуһута,

Сайар ырыаҥ

Саргыланнын!!!

Тус тойугун

Торолуйдун!!!

 

ДЬҮРҮҺҮТҮӨМ ХОМУСЧААММЫН

 

Хомуһуннаах хомус тылын

Хомоҕойдук  хоҥкунатан,

Саха дьонун сарсыҥҥытын

Саргылааммын сыыйа тардан.

 

Хос ырыата:

Дьол ардаҕын илгийэммин

Дьүрүһүтүөм хомусчааммын,

Сырдык санаа иҥэрэммин

Сайа тардыам нарын тылын.

 

Аам-даам тымныы оройугар

Торҕо сайын кэлбитинии,

Атыыр кистээн барылатар,

Туйах тыаһын чиҥэтэрдии.

 

Үрүҥ тунах ыһыах тыынын

Тэтимнээхтик дьүрүһүтүүй,

Аар айылҕам уһуктарын

Иэйиилээхтик дьириһитиий.

 

Хомолтону үргүтээри

Хомусчааным ыллаа, ыллаа,

Үөрүүлэри үксэтээри

Үрүйэлии кылыгыраа.

 

ХОМУС ДЬҮРҮҺҮЙДЭ

 

*Хомус дьүрүһүйдэ:*

Хомоҕой тыллаах хоһоонньут

Хоһуйбутунуу нарыннык,

Уустук оһуордаах уруһуйдьут

Ойуулаабытыныы ураннык.

 

*Хомус дьүрүһүйдэ:*

Ылбаҕай чаҕаан ырыаһыт

Ыллаабытыныы истиҥник,

Дьылыгыр таһаалаах үҥкүүһүт

Дьиэрэҥкэйинии тэбэнэттик.

 

*Хомус дьүрүһүйдэ:*

Кыһыҥҥы бытархан тымныыга

Күөх сайыны эргитиэхтии,

Түптэлэс туманнаах дьыбарга

Кэҕэ кыылы этитиэхтии.

 

*Хомус дьүрүһүйдэ:*

Килбик симик уураһыылыы

Кэлэҕэйдээн ылы-ыла,

Уоттаах таптал кутаатыныы

Уоста-уоста омуннура.

 

*Хомус дьүрүһүйдэ:*

Үөрүн күөйэр атыыр курдук

Иччилээхтик дьырылата,

От ыйдааҕы ардах курдук

Омуннаахтык курулата.

 

*Хомус дьүрүһүйдэ:*

Эдэр сааспыт түгэнинии

Эрчимнээхтик, тэтимнээхтик,

Орто сааспыт күннэринии

Оттомноохтук, биир күдьүстүк.

 

ДЬОНУ ЫРААС САНААЛААН,

ДЬОНУ СЫРДЫК ЫРАЛААН

ДЬҮРҮҺҮЙ ДУУ ХОМУҺУМ

ОЛОХ БААРЫН ТУХАРЫ!!!

Макар Хара

ТҮҺҮЛГЭ

Күүрээннээх

күүстээхтэр

көрсүһэн,

Төлөннөөх

түөстээхтэр

түмсүһэн,

Күөн көрсүү

көхтөрүн

күүһүрдэн,

Түөрэҕин

түһэрдэ

түһүлгэм.

Буулаҕа

модьулар

мустаннар,

Дуулаҕа

ньургуттар

тустаннар,

Ытыстан

ыгатык

ылсыһыы,

Харыттан

хабырдык

хапсыһыы…

Манна баар

баабыр да

баппаҕай,

Халты да

Харбатар

Хапсаҕай,

Сүүһүнэн

сүрэҕи

сөхтөрбүт

Бүгүҥҥү

Мүлдьү да

бөҕөспүт.

Баар бары

маастары

баһыйбыт,

Тыаһа суох

тыкаара

дыгыйбыт,

Кытылбар

кыырайа

кылыйбыт,

Быыппастар

быччыҥнаах

быһыйбыт.

Күргүөмнээх

күүс-күдэх

көрсүһэн,

Эдэрдэр

иэмэхтии

эриһэн,

Түөрэҕин

түһэрбит

түһүлгэм –

Бигэтик

билсибит

биир кэргэн!

  

Анна Канаева – Дьүрүскээнэ

Тойук

Дьэ дуо, доҕоттоор

Дьолбутун хоһуйан

Дьоһуннук алгыстаан

Дьиктитик дьиэрэтэн

Дэхситик уһатан

Дэгэрэҥ ырыабын

Кылыһах күөмэйи

Кыргыттар кыттыһан

Кыһанан туойуоҕуҥ:

Биир кылыһах кэмчи

Икки кылыһах кылгас

Үс кылыһах үтүр

Түөрт кылыһах татым

Биэс кылыһах бастыҥ

Алта кылыһах ааттаах

Сэттэ кылыһах сөптөөх

Сахам сирэ тойуктаах !

 

Унаар Уйбаан

Тосхоллоох тойук

Истиҥ эрэ, Сэгэрдээр,

Истиҥ иһирэх иэйиилэрдээх

Этэр тылым илбистэрин,

Саҥа санаа салайыылардаах

Саргылаах санаам саталарын,

Сылаас сыһыан ылыктардаах

Ылыннарар тылым ыҥырыыларын.

Хотуулаах хоһоон дорҕоонноро

Хонурдар уруйдарыгар холбостулар.

Туруктаах толкуй тосхоллоро

Туруу тумулбар тохтоотулар.

Өһүктээх өйүм өйөбүллэрэ

Өрөөбүт уоспун өһүллүлэр.

Кэлэр кэскилбитин кэрэһэлиир кэпсэтиилээх

Кэрдиис кэммит эргиллибэтэ,

Өбүгэм үгэһин үйэтитэр үктэллээх

Күүтүүлээх үйэбит үүммэтэ,

Урааҥхай Сахаҕа айыы айылгылаах

Сайдар турук салаллыбата дуо.

Маннык бэлиэ кэмҥэ

Саргылаах санаалаахтар самныбыттар,

Эрдээх эрчимнээхтэр эмэҕирбиттэр,

Этигэн этитиилээхтэр эстибиттэр

үһү дуо?

Оннук эбит буоллаҕына

Түҥнэри түөһэн, төттөрү төлкөлөөн

Үтэр үтэһэ туолуохтааҕынан,

Кэрдиис кэмэлдьи кэлиэхтээҕинэн,

Өлүк өй өрөгөйдүөхтээҕинэн

Эргэ олоҕу ордорон, эргитэн,

Эстии-быстан эмэгэттэрин элбэтээри

Эллиир бэйэлээхтэр эстиэхтэригэр

Эрэлим эрчимэ эргилиннэ, – диэн

Эрэмньи эрэлбин эмньик оҥостон,

Эрэй-буруй элбээбэтэр ханнык, – диэн

Араҥаччылыыр абыраллаах санаабыт

Айгырыы, уоста илигинэ

Ааһар, үүнэр үйэлэр

Алдьатыылаах, аймааһыннаах,

Садырыыннаах салыҥна

ахтарыттан

Харысхал, хаҕыс санаабытын

Сааһылаан, сайыннаран харыстаныахха,

Сатабыллаах санаабыт сататынан

Адьырҕа айылгылаахтарын салатыннарыахха.

Субай хаан суһурҕатын курдук

Субуйа тардыы сулугур субалаахтар

Суураллыбатах суобастаахтарын

Сүбэҕэ-саргыга тардар соругу сүһүөххэ туруоруохха.

Сүүһүнэн өй-санаа сүүрээннэрин сүүмэрдиэххэ.

Соллоҥ судураайдар суккуйар

сүлүһүннэрин

Сүргэ-дьаалы көтөҕүллүүтүн

Сүдүрүүн симэһининэн сүүрүгүрдэн

симэлитиэххэ.

Эрэл, итэҕэл кэхтибэт иэйиитинэн

иҥиэттэр

Итии тыыны аймах-билэ кутугар

иҥэриэххэ.

Ис тыын илбистээх имэҥин

тириэриэххэ.

Тас санаа сылбырҕа хараҥаччыларын

араҥаччылыахха.

Дьэ ол иһин

Тыыннаах өй тылын-өһүн

тылыннарыаҕыҥ.

Хараҥаны халбарытар хабыр күүһү

халыҥатыаҕыҥ.

Эстиини-быстыыны үтүрүйэр үтүө

үгэстэри үксэтиэҕиҥ,

Эрэли эдэрдэргэ эрчимирдиэҕиҥ.

Үүммүт үйэбит үтүө үктэллээх,

Кэлэр кэммит киэҥ кэскиллээх,

Үөскүүр ыччаппыт сырдык ыралаах

буолуоҕар

Була сатаан буккуллубакка,

Олоон, оҥорон онолуйбакка,

Түктэри төлкөлөөҕү түөспэккэ

Самныбат саргылаах санаабытынан

салайтаран,

Өрүкүйэр үлүскээннээх үлэнэн

үлүһүйэн,

Үөрэҕи-билиини өрө тутан,

Огдолуйбат олуктаах олоҕу оҥостуохха.

Араҕас арыынан астаммыт,

Аһаҕас айахтаах амсайбатах

Ac үрдүнэн айах тутан,

Илгэлээх иһитинэн илин анньан,

Аал уотум иннигэр сөһүргэстээн

олорон,

Айылгылаах арылы далбар ырабын

Алгыс баһынан тайаннардаҕым

буоллун!

Арыы үрүмэ араҥас аһыныы

аралыйыаҕыҥ.

Үүт үрдэ үллэр күөһүнүү өрүкүйүөҕүҥ,

Үрүҥ илгэ үрүйэтинии сүүрүгүрүөҕүҥ.

Уһукта илик урааҥхайдары

Уһук уһугар олордуохха.

Өһөстөрө өһүллүбэтэхтэри

Өргөс уоһунан үтэйиэххэ,

Өйдөммөтөх өлүктэри

Өһүк өй өтүүтүн өрдөрүөххэ.

Өйдөрүнэн өрүкүйэр, санааларынан

сандаарыйар

Өлбөт-сүппэт, сайдар, салайар

аналлаахтары

Үүммүт үйэ үөһүгэр үктэллээн,

Үрдүккэ-үтүөҕэ үтэйэн,

Үрүҥ үөрэнэн өллөйдөөн,

Үөскүүр-төрүүр кэнэҕэскибит –

Кэхтибэт кэскилин кэрэһэлэтиэҕиҥ,

Самныбат саргыбытын салайтарыаҕыҥ,

Ойор күк сардаҥатыгар арыаллаан,

Окко түспүт, охтон биэрбэт

оҥоһуубутун олохтуоҕуҥ.

Оччоҕо эрэ орго дойдуга

Дьылҕа хаан ыйааҕын толорор

дьоҕурдаах дьоннордоох,

Олохпут төннүбэт төлкөтүн төрүттүүр

төлкөлөөх,

Аар саарбыт аатырар омуга хардыытын

тэҥилиир

Төрүт удьуор САХАЛАР-биһиги

ууһуохпут, уһуохпут.

Өбүгэ үгэһин түмэммит, тиһэммит

Өлбөтү-өспөтү тобулар толкуйдаах

буолуохпут.

Өй-сүрэх хардыытын тэҥнээммит

Өһөрү-сүтэри умсарар кыахпытын

булуохпут.

Сааскы күн чаҕылын кэриэтэ

Уһуктуо, эдэр саас ырата уһуктуо.

Үрдүккэ тардыһар иэйиитэ

Хотугу сулустуу умайыа.

Инники эрэллээх олоххо

Күөх сайын кустуга угуйуо..

 

 

М. Тимофеев

СЭРГЭ

Сэргэ – сылгы үөрүүтэ,

Сэргэ – айан түмүгэ.

Кыынньар кымыс кутуллар

Куо чороон дьоло буолар.

 

Саха киһи ыал буолбут,

Сырдык уоту оттубут

Итэҕэлэ, иччитэ,

Энэлгэнэ, иэйиитэ…

 

Сэргэ – ыһыах ырыата,

Сэргэ – эйэ эрэлэ,

Олоҥхобут, уус тылбыт

Оһуор – дьарҕаа ойуута.

 

Үрүҥ дьолго көтүтэр

Үрүҥ Уолан бухатыыр

Бу аар сэргэ күөнүгэр

Баайбыта ааттаах атын.

 

Белолюбский – Айылгы

Сэргэ

Үгүс сыллар ааспыттар,

Элбэх хаардар ууллубуттар.

Тугу билбиккин, көрбүккүн

Кэпсии түһүүй кыратык,

Тойон сэргэ, ытык сэргэ!

 

Сыл-хонук солбуһан,

Киил бэйэҥ хайыта барбыккын,

Бэл төрдүҥ бэрдийэн,

Эмэххэ сиэппиккин…

Оо, тойон сэргэ, ытык сэргэ…

 

Кэлэн ааспыт кэми

Кэрэһэлии турдаҕыҥ,

Ааттаах аллаах аттары

Сыһыттаҕыҥ буолаахтыа,

Оо, тойон сэргэ, ытык сэргэ!

 

 

Валентина Пинигина – Арылы

СЭРГЭ

Үйэлэр суолларын туоһута,

Сурт кэриэһэ буолаҥҥын

Иһийэ соҥуоран тураҕын

Өбүгэм тиэргэнин сэргэтэ.

Эйиэхэ мин аргыый тиийэммин

Тула сэргии хаамтым,

Ааспыт үйэ суолларын

Сыныйаммын көрдөөтүм.

Хараастыбыт санаабын

Кистии-саба баттааммын,

Сэрэнэммин эн иэҥҥин

Имэрийэ таарыйдым.

Ханан эрэ эн тула

Олох күөстүү оргуйа

Дьөһөгөйүн оҕотун

Манна баайан аастаҕа.

Тэлгэһэҕэ, бу ыалга,

Мааны сэргэ буолаҥҥын

Көрүстэҕиҥ күн ахсын

Кэлэн ааһар ыалдьыты.

Ол бэйэкэҥ бу билигин,

Ааспыт үйэлэр дуорааннарын,

Тураҥ санныгар сүгэҥҥин

Иһийэ соҥуоран турдаҕыҥ.

Ким билиэй, хайа саха

Соргута, бу манна ааспытын.

Дьылҕа кыла быста

Ханнык кэмҥэ өспүтүн.

 

Николай Линдин

ӨБҮГЭМ СЭРГЭТЭ

Хас сылы Дьылҕа хаан ирээттээн

Ыллык суол үктэнэн аастыгыат?..

Ыал буолан алааска нидьирээн

Күрүөнү-хаһааны туттугуот?..

 

Өтөххүт соҕотох иччитэ

Сэргэбит тулаайах тураахтыыр,

Ыраах кэм хаалларбыт бэлиэтин

Ойуутун-мандарын уунаахтыыр…

 

Ол мындыр бэйэҕит умнуллан

Өтөххүт омооно оҥойор,

Бу сиргэ саҥата суох хаалан

Кириэскит өтөҕү өҥөйөр.

 

Балаҕан бэрт былыр сууллубут,

Бары да тутуута туллубут…

Кимнээҕин, ким этиэй билигин?..

Кэрии тыа кэпсээбэт, билиммэт.

 

Омуннаах олоҥхо тойуктаах

Улуу дьон олорон аастаххыт,

Үйэни курдаттыыр аналлаах

Ымыылаах сэргэни астаххыт.

 

Байанаева Прасковья Дмитриевна

СЭРГЭ

Итэҕэлбит кута – сэргэ

Киэргэл буолар киэбин сэргэ

Ситим тутар суола бигэ,

Эдэр киһи, бука, сэргээ.

 

Куруук этиэ дьонуҥ-сэргэҥ:

«Көхтөөх эрэ киһи – сэргэх».

Ирэ-хоро сэһэргээ,

Итэҕэли эмиэ сэргээ.

 

Өбүгэбит билиититтэн

Өйөбүлү ылыаҥ, эрэн!

Инникини билбэт – сэрэх!

 

Кэскиллээҕи эрэ сэргэ

Кэрэхсэниэ кэрэ сэргэ!

 

Акыым Дуолан

СЭРГЭ

Олорбут олоҕу кэпсиирдии

Кэрэһит мас сэргэ тураҕын,

Ааспыты хомойон этэрдии

Соҕотох эн эрэ буолаҕын.

 

Ыал аатын уһуннук тэниппит

Туруорбатах балаҕан иннигэр,

Түүннэри-күннэри кэтэспит

Бар дьоно кэлэрин дьиэтигэр.

 

Уларсык кэллиннэр сороҕор,

Баҕардар букатын бардыннар,

Оннооҕор дьиэ онно остуннар,

Мас сэргэ тураҕын соҕотох.

 

Айаннаан иһэҥҥин көрөҕүн

Күөх хонуу нэлэгэр иэнигэр,

Турбута уһунуон сөҕөҕүн

Дьон манна олорбут бэлиэтин.

 

Мээнэҕэ турбатах мас сэргэ

Уус тыллаах уоһугар бааммыта,

«Дьон-сэргэ» диэн сэһэҥҥэ

Ырааҕы ытыктаан ахтара.

 

Олохпут омоонун уйгута

Дьөһөгөй оҕотун анала,

Олоҕу үйэлиир суолдьута

Тэлгэһэ кэриэһэ сэргэлэр.

Августина Кулачикова

Салама

Үөрэн-көтөн мичилийэн,

Күнү кытта күлсүһэн,

Ыһыахтыыр түһүлгэҕэ

Оҕо аймах муһунна

Кырдьаҕас эбээ сиэниниин

Аар баҕах сэргэҕэ

Кэлэри түстэһэн,

Ыйаата саламаны.

«Тоойуом – диэтэ эбэтэ –

Өйдүүр буолаар өрүүтүн

Өбүгэҥ үтүө үгэһин,

Саныыр буолаар

Салама ыйыыр,

Сайын кэлэр кэрэ кэмин».

 

Сергей Васильев-Борогонскай

Оһуокай

Оһуо-оһуо оһуокай,

Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Оонньууларга көхтөрдөөх

Оһуокайга дьүөрэлээх,

Отутуттан анныкы,

Уоннааҕыттан үрдүкү

Орто сүһүөх ыччаттар

Унаар сайын күлүмэр

Уопсай мустан тураммыт,

Омоҕойбут үгэһинэн

Оһуокайдаан оонньуоҕуҥ

Эллэй эһэбит үгэһинэн

Эһиэкэйдээн иһиэҕиҥ!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Уон иилээх-саҕалаах

Улуу Ийэ дойдубут

Уйаргыаҕа дэһэҥҥит

Оһуокайтан уурайымаҥ!

Уйаргыаҕын иннигэр

Уулбат муустаах муоранан

Улаҕалаах дэһэллэр!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Тоҕус иилээх-саҕалаах

Туруу бараан дойдубут

Доргуйуоҕа дэһэҥҥит

Туораан, чугуйан турумаҥ!

Доргуйуоҕун иннигэр

Туруу таас хайанан

Тулааһыннаах дэһэллэр!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Аҕыс иилээх-саҕалаах

Аан Ийэ дойдубут

Айгырыаҕа дэһэҥҥит

Аһыакайтан тэйимэҥ!

Айгырыаҕын иинигэр

Араат ньыгыл тааһынан

Акылааттаах дэһэллэр!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Сэттэ иилээх-саҕалаах

Сибэтиэй Ийэ дойдубут

Сиҥнэстиэҕэ дэһэҥҥит

Сэлэ иһиттэн тахсымаҥ!

Сиҥнэстиэҕин иннигэр

Сибэкки ньүөссүн кырыһынан

Сигэриилээх дэһэллэр!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Этэрбэспит уллуҥа

Элэйиэҕэ дэһэҥҥит

Эһиэкэйтэн тэйимэҥ!

Элэйбитин иннигэр

Имиллиилээх тириинэн

Илиисэлиир эдьиийбит

Этиэх икки ардыгар

Эргитээхтээн биэриэҕэ!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Олооччубут уллуҥа

Ойуттуоҕа дэһэҥҥит

Оһуокайтан уурайымаҥ!

Ойуттубутун иннигэр

Оҕус көхсүн тириитинэн

Оппуруостуур эдьиийбит

Омурҕан эрэ устатыгар

Уллара охсон биэриэҕэ!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Тирэҥсэбит тилэҕэ

Тэһиттиэҕэ дэһэҥҥит

Тэйэн тумна хаамымаҥ!

Тэһиттибитин иннигэр

Тиҥэһэбит тириитинэн

Тэрэпиэнэ эдьиийбит

Чэйдиэх икки ардыгар

Тигэ охсон биэриэҕэ!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Үстүүрүгэ салаалаах

Үкэр окко үктэнэн

Өрө көтөн иһиэҕиҥ!

Чээлэй-солко кырыстаах

Дьирбии буорга тирэнэн

Дьиэрэҥкэйдээн биэриэҕиҥ!

Хорсун үлэ кыайыытынан

Хоһооммутун хоҥкунатан,

Ходьоҥ үктээн иһиэҕиҥ!

Ыстаалларбыт тыаһынан

Ырыабытын лыҥкынатан

Ыллаҥ үктээн биэриэҕин !

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Охсуолаатар уйарҕаабат

Улуу тумултан тирэнэн

Омуннаахтык ойуоҕуҥ!

Тиҥилэхтээтэр ньиргийбэт

Тэхтир сиртэн тирэнэн

Тэтимнээхтик тэйиэҕиҥ!

Оһуокайбыт баалыгар

Оҕонньордуун кэллинэр,

Эһиэкэйбит эҥэригэр

Эмээхсинниин киирдинэр!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Үҥкүүлэрбит дьиэрэйэн

Үрэх ыалын үмүөрүттүн,

Тойуктарбыт дуораһыйан,

Толоон ыалын тоҕуоруттун!

Унаар сыһыы аайыттан

Уолаттарбыт муһуннунар,

Кырдал толоон аайыттан

Кыргыттарбыт кэллинэр!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Хоһуйбут-эппит хоһооммуг

Хочо-толоон баһынан

Хобо курдук хоҥкунаатын!

Хабарҕабыт тойуга

Хатыҥ чараҥ быыһынан

Хамыс курдук хаҥкынаатын!

Кырыыппалаах куоласпыт

Кырдал толоон иэнинэн

Кыталыктыы кыҥкынаатын!

Оһуо-оһуо оһуокай, Эһиэ-эһиэ эһиэкэй!

Дьиэрэҥкэйдээх оонньуубутун,

Дьэрэкээннээх ырыабытын

Торҕо-солко киистэлээх

Туруу, лөглөх күөх быраан

Чуумпуран туран иһиллээтин

Элиэнэлиир эбэкэбит

Эрэһэлиир долгунунан

Эҕэрдэлээн дьиримнээтин!

Күөрэгэйдиир чыычаахпыт

Күндээр халлаан урсунуттан

Көҕүлэһэн дьирилээтин!

Аламайкаан күннэрбит,

Аалыы көмүһүн сыралынан

Аччылаахтаан айхаллаатын!

Оһуо-оһуо оһуокай,

Оһуокайдыыр оһуокай!

Эһиэ-эһиэ эһиэкэй,

Эһиэкэйдиир эһиэкэй!

 

Бүөтүр Тобуруокап

Оһуокайга ыҥырыы

Иккиэйэхпит диэбэккэ,

Иҥнэн-туттан турбакка,

Эһэлээхэй эбэбит

Эркээйилээн кэбиспит

Эйэбитин элбэтэр,

Эгэйбитин дэлэтэр

Эһиэкэйдиир оонньууну

Эҥэриттэн ылыаҕыҥ,

Эргиппэхтээн барыаҕыҥ,

Эһиэк-эһиэк-эһиэкэй!

 

Үһүөйэхпит диэбэккэ,

Үҥсэргэнэ барбакка,

Өбүгэлэр үөскэппит,

Үйэлэргэ тэниппит

Үөрүүбүтүн үксэтэр,

Үчүгэйдиин үөрдүһэр

Үҥкүү буолар оонньууну

Үүннэриттэн ылыахха,

Өргөнүттэн харбыахха,

Олохтоһон барыахха,

Уруйунан аһыахха!

Оһуок-оһуок-оһуокай!

 

Бэгэччэги биэрдэххэ,

Бэһис киһи киириэҕэ,

Оккумалы астахха,

Онус киһи кэлиэҕэ!

Сүүрбэ буола түһэрбит

Сөкүүндэлээх буолуоҕа,

Отут буолан тэйэрбит,

Утаппакка кэлиэҕэ!

Хардыы аайы хаҥыахпыт,

Эргиир аайы элбиэхпит!

 

Ийэ курдук эйэҕэс

Истиҥ мичээр угуттаах,

Иэннэрбитин сылытар

Иҥэн киирэр куйаастаах

Итии күммүт барахсан

Эргичитэр көлүөһэ

Эргимтэтин батыһан,

Ирим-дьирим көмүс сап

Илиититтэн тутуһан,

Эдэр дьоннор мустуоҕуҥ,

Эһиэкэйдии оонньуоҕуҥ!

Эһиэк-эһиэк-эһиэкэй!

Оһуок-оһуок-оһуокай!

 

Кырыа бытык сэпсиирэй

Кырдьар сааспыт обургу

Кырыылартан кыҥаһан

Кынчыатана тураахтаан

Кыыһырдыныый, баҕардар,

Кыһыппахтыы түһүөххэ,

Кыталыкка кыттыһан

Кыыралдьыта дайыахха,

Кыҥкыначчы туойуохха!

 

Эмэхсийэр саастарбыт

Эҥкээрискэй эмээхсин

Элээмэтэ буолаахтаан,

Эҥэрдэргэ кэлээхтээн,

Энньэллээхтээн тураахтаан,

Эндэппэккэ кэтиирин,

Эһиэлэннин баҕардар,

Элэк гына түһүөххэ —

Эрдэҕэстии элээрэр,

Эҥсэл түһэр эһиэкэй

Эгэлгэтин дьэргэтэ

Эккирэһэн иһиэххэ,

Этэн-тыынан биэриэххэ!

 

Уостан сүппэт уйгулаах,

Уҕараабат быйаҥнаах

Оппуотукай буордарга

Уллунуоҕу сыһыаран

Уоҕу-күүһү эбинэр

Уруккуттан үгэһи

Умнумуохха, доҕоттор,

Утах эбэн, уһатан,

Утумнуоҕуҥ, оҕолор!

 

Күөстүү үллэр идэлээх

Көҕүрэммэт илгэлээх

Күөхтэй ийэ кырыска

Көнөкөлүүр сотону

Көҥүлүттэн көччүтэн,

Күүһү-уоҕу эбинэр

Көлүөнэттэн үгэһи

Көтүүн умнар сатаммат —

Көнтөс быалыы уһатан,

Көнчөк көҕөн саастарга,

Көнө улгум сылларга

Көрүлүөҕүҥ, атастар,

Күлүөс ымыы ыччаттар!

 

Этэр кэҕэ уруйдаах,

Эргэ-дьэргэ оһуордаах,

Эгэлгэлээх эрэллээх,

Иннин биэрбэт эрчимнээх

Эдэр кыра саастарга

Эти-хааны элэтэр

Эриир үлэ кэнниттэн

Эйэҕэстэй дьүөгэлиин

Илиилэртэн ылсыһан,

Эйэргэһэ сыстыһан,

Эргийбэхтии хаамсарбыт

Эҥкиллэрдээх буолуо диэн

Эмиэ киммит эттэҕэй:

Эһиэк-эһиэк-эһиэкэй!

 

Охсор улар оонньуулаах

Уолан оллук саастарга

Уоҕу-күүһү ахсатар

Уһун үлэ кэнниттэн

Уран-нарын дьүөгэлиин

Оккумалтан олуһан

Ойоҕостон даҕаһан,

Улдьаарбахтыы түһэрбит,

Ойон-көтөн тэйэрбит

Омсолордоох буолуо диэн

Одуулааччы ким кэлиэй!

Оһуок-оһуок-оһуокай!

 

Туллук кэрэ саастарга

Дьоллоох чааска тоҕооһон

Доҕоттору кытары

Тоҕонохтон ылсыһан,

Тутуһуунан туймуулаан,

Туойа-ыллыы түһэрбит

Чооруос тумсун да саҕа

Туора көстүө баара дуо? —

Туһааннаахай кэмнэргэ

Туттар-хаптар күннэргэ

Дьулуур күүһүн күүркэтэн

Тулуйуллуо буоллаҕа,

Дьоҕуһуктук даҕаны

Толкуйдана турумаҥ,

Дьоруо сылгы туйаҕа

Тугун иһин аатырар,

Долгук-долгук үктэнэн,

Дьоҥҥо-сиэргэ хайҕанар

Тоҕой сэлэ үҥкүүнү

Туругурдан барабыт

Toҕo кыаллыа суохтааҕый,

Толбонноохой, доҕоттор?!

 

Эһиэкэйгэ кыттыһар

Эдэр чэгиэн ыччаттар

Эйэҕэстэй сүрэхпит

Истэриттэн үөскээбит

Иэйэр итии тылларбыт

Илгэ ардах буолаахтаан

Ийэкэлиир кырыска

Иҥэн-өтөн киирээхтээн,

Иҥин кэрэ сибэкки

Эриэккэһэ буолаахтаан,

Эҕэрдэлии тыллыахтын,

Эһиэк-эһиэк-эһиэкэй!

 

Оһуокайдаан ойуһар

Ойуоластай уолаттар,

Уран-нусхал кыргыттар

Уолуктарын уматар

Омун-төлөн сүрэхпит

Уһаарбахтаан таһаарар

Уруй тойук тыллара

Оппуотунай буордарга

Уйгу самыыр буолаахтаан,

Улам иҥэн түһүөхтүн,

Оһуор-дьэргэл сибэкки

Уратытын тэнитэн

Уонча хонук устата

Ойуолаабыт да иһин

Ончу билэн да көрбөт

Уохтаах тэллэх от буолан

Унаарыйдын, доҕоттор!

Оһуок-оһуок-оһуокай!

 

Алаас ыалын оҕотун

Алакыылаан ылыаҕыҥ,

Хонуу ыалын ыччатын

Хоруутаһан мунньуоҕуҥ!

Көрдөөх ыччат барыта,

Көҕөн кустуу көтөн кэл!

Ыллам ыччат барыта,

Ымыы буолан, дайан кэл!

Уһун бытык оҕонньор,

Одуулааччы буолума —

Уолан сааскын санаа да

Ойоҕоспор ойон киир!

Ойуолаһа көтөн бар!

 

Эбээчикээн эмээхсин,

Истэн эрэ турума,

Эдэр сааскын эргит да,

Эҥэрбиттэн иилсэ түс,

Эккирэһэн киирэн бар!

 

Хотоҕостуу холбонон,

Таастыганныы таҥыллан,

Оҕуруолуу тиһиллэн,

Оһуор курдук кэккэлээн,

Туллук үөрэ холоонноох

Нуоҕуспалыы хомуллан,

Кырбас бараан үөрүнүү

Кычыгырыы кыттыһан,

Кэрии тыалыы кэккэлээн,

Аараан тыалыын алтыһан,

Лабаалардыын тардыһан,

Мутуктардыын булсуһан,

Силистэрдиин силбэһэн,

Сэбирдэхтии симсиһэн,

Түөлбэ күөлгэ дьүөрэлээх

Түрбүөн уорук түһүлгэ

Төрүттэннин, дьүөгэлэр,

Төгүрүйэ эргийдин!

Алаас киэҥэ ханыылаах

Алгыстаахай түһүлгэ

Арылыннын, атастар,

Айаар-куйаар тэнийдин!

 

Хаампатахтар хаамтыннар,

Ойботохтор ойдуннар,

Дайбатахтар дайдыннар,

Көппөтөхтөр көттүннэр!

Көрү-нары күн бүгүн

Көнтөһүттэн тутаммыт,

Оройуттан харбааммыт

Уоскутары билбэккэ

Оонньоотохпут буолуохтун!

Оһуок-оһуок-оһуокай!

Эһиэк-эһиэк-эһиэкэй!

 

Саҕалаабыт үҥкүүбүт

Сап саҕаттан салҕанан

Сайдан бара туруохтун!

Төрүттэммит түһүлгэ

Түөн саҕаттан улаатан

Түөлбэ күөллүү кэҥиэхтин!

Этэн истэх аайытын

Эҥсэн түһэр эһиэкэй

Иэнигийдин, эдэрдэр!

Ойон биэрдэх аайытын

Улам-улам уоҕурар

Оонньуур-көтөр оһуокай

Олоҕурдун, уолаттар!

Биэстээх харчы бэрбээкэй

Бэчээт үктээн бэйбэйдин,

Уоннаах харчы уллуҥах

Оһуор үктүү эргийдин!

Оһуок-оһуок-оһуокай!

Эһиэк-эһиэк-эһиэкэй!

 

Анна Канаева – Дьүрүскээнэ

Оһуохай

Кэккэлэстилэп

Күлүстүлэр

Кыргыггарбыт,

Күүтүстүлэр

Киирдилэр

Уолаттарбыт,

Тутустулар

Тардыстылар

Тарбахтартан,

Таарыстылар

Даҕастылар

Тоҥолохтон,

Бакыстылар

Бокустулар

Тобуктара,

Тэптилэр

Тэйдилэр

Тилэхтэрэ,

Кэпсээтэ

Күндүлээтэ

Күөмэйдээхтэрэ,

Оппостулар

Оҥостулар

Атыттара,

Дьиэрэттилэр

Дуораһыттылар

Доҕордоһон,

Көҕүлээтилэр

Күндүлээтилэр

Күрэхтэһэн,

Эргийдэ

Дугуйда

Эһиэкэйбит,

Оргуйда

Ойутта

 

Оһуохайбыт.

Ол аата

Оҕолоор,

Дьоллоохпут

Ойор-көтөр

Доруобайбыт,

Тэйэр-тэбэр

Чэбдикпит,

Үҥсүһэ-үҥсүһэ

Үтүктүспэт,

Этиһэ-этиһэ

Этиллибэт,

Кыбылла-кыбылла

Көтүспэт:

Кыраһыабай да

Көстүүлээхпит,

Үтүөкэн да

Үҥкүүлээхпит,

Эйэлээх да

Эргиирдээхпит,

Олустаах да

Оонньуулаахпыт,

Ойутар да

Оһуокайдаахпыт.

 

Борис Павлов

САТЫЫ ОЛОҤХО

Сындалҕаннаах кырыа кыһын

Кутуйах хаамыытыныы

сыыллар,

Ыраах айанньыты кэтэһэн

Утуйбакка олороллор

ыаллар,

Үөлэстэн кыым көтөн

кулахачыйар,

Таһырдьа оҕус тыына

бурҕачыйар,

ИТИ ДОҔОРУОМ, КЫҺЫҤҤЫ

СЫАРҔАЛААХ ЫРЫА.

 

Ахсым атым дьоруо,

Саха омук дьоло,

Сыһыыга сибэкки тэлгэммит,

Айылҕа кыыс курдук

симэммит,

Сүрэх тугу эрэ күүтэр,

Сүрэх туохтан эрэ үөрэр,

ИТИ ДОҔОРУОМ,САЙЫҤҤЫ

СИЭЛЛЭРЭР ЫРЫА.

 

Сырдык күҥҥэ эҕэрдэҥ,

Сарсыҥҥыга эрэлиҥ,

Үөрэн көтөн кэлэриҥ,

Кылыгырыы күлэриҥ,

ИТИ ДОҔОРУОМ, ААТА

ҮҤКҮҮ – ДЭГЭРЭҤ,

Дэгэрэҥниир дэгэрэҥ,

Ойор – тэбэр дэгэрэҥ!

 

Кыһынтан сааска сыарҕанан,

Саастан сайыҥҥа сиэлиинэн,

Сайынтан атара тэбиинэн,

Күһүҥҥү киһи күлбүтүнэн,

Ити доҕоруом, аан дойду

айана,

Күн – дьыл бүппэт сырыыта,

Үйэлээх тардыһыы олоххо

ААТА – САТЫЫ ОЛОҤХО.

 

Мария Спиридонова

Олоҥхону ыллыахха

Орто буурай

Ийэ дойдубут

Отун-маһын

Ойуулаан мандардаан

Ол быдан, быралгы

Кыраман дьыллартан

Ороһуйа санаан

Болҕойон,сэҥээрэн

Олоҥхо диэн

Төрүт тойукпутун

Оллоотоон олорон

Сыҥаах баттанан

Ол бу диэки

Иҥиэттэ быһыытыйан

Оһуордаан, симээн

Киэргэтэн, дьарҕаалаан

Оҕо саҕаттан

Омоон ыллыкпытын

Олооччу этэрбэспин

Оймоон үктээбит

Ойуоккалаан, тэйиэккэлээн

Тэлбит суолбутун

Орто бараан

Чулуу дойдубутун

Оноолоох сону кэтэн

Үс күннээх түүн

Омуннаан эттэххэ,

Анааран көрдөххө

Орулуос кус

Кынатын тыаһыныы

Ойуу-бичик айылҕам

Далбарыныы

Орто-бараан

Туруу дойдуга төрөөбүппүн

Олус да эриэккэһин

Эбитин

Олус да кэрэтин

Эбитин,

Оройбутугар бигэтик

Киллэрэн

Обуйа-ибийэ

Уоспутун

Орбоҥнотон-чорбоҥнотон

Олорор олохпут

Дьиктитин,

Оннук быйаҥнаах эбитин

Оннук дьылҕалаах

Эбитин

Олохпутун хоһуйан туойан

Олордохпут буоллун!

 

Валентина Пинигина – Арылы

Олоҥхо биһиги сайдыыбыт

Өбүгэ саҕаттан сэҥээрэ

Истэбит олоҥхо тылларын.

Олоххо бэриллэр эгэлгэ

Туойуллар олохтоох кэпсэлин.

Олоҥхо биһиги сайдыыбыт,

Олоҥхо биһиги кэскилбит.

Оҕолуун – эмэнниин бары да

Олоҥхо алыбар ыллара

Уостартан түспэккэ ыллана

Уран тыл сүмэтин сомсобут.

Олоҥхо биһиги сайдыыбыт.

…Олонхо биһиги кэскилбит.

Олоҥхо аарыктаах аартыга

Өркөн өй, уус тыллаах биһигэ.

Көмүлүөк иннигэр, оллоонноон

Өбүгэм дьиэрэтэр тойуга.

Олоҥхо биһиги сайдыыбыт

Олоҥхо биһиги кэскилбит.

***

Марта- Мария

Оо, олоҥхо

 

Айыы тыыннаах олоҥхо

Дуораһыйар олоххо,

Эҥсэ дьүһэр этигэн

Кылыһахтыы илгистэн,

 

Дьүрүл хомус холбоһор,

Таҥсыыр табык табыйар,

Хоҥкур хобо хомноһор,

Аараан аарык айгыстар.

 

Айыылардыын ыллаһар,

Иэйиэхситтиин иллэһэр,

Эдьэҥ иэйии этиллэр,

Илбис эллии эттэһэр.

 

Аллараалыыр дойдулар

” Аргыстаһан” турдулар,

Алларастыыр дьайыҥнар

Аргыарынан дьайдылар.

 

Хоту халлаан хонноҕор,

Хоһуун дьонун олоҕор

Суһумнаһар кустугар

Дьүкээбил уот умайар.

 

Олоҥхобут тойугун,

Доҕуһуоллуур добунун

Хатылаһар ой дуораан,

Кылыстанар ап чуораан.

 

Уордаах уһун чысхаантан,

Туман үллүк дьыбартан,

Улук тыыннаах кыһынтан

Олоҥхобут айыллан,

 

Көмүлүөгүн иннигэр

Кулгааҕыттан тутуһан,

Айгырастаах туонуунан

Олоҥхоһут этинэр…

 

Билигин биһиги үйэбит,

Билиибитин түмэбит,

Олоҥхобут айыытын

Бэлиэтиибит сыл ахсын.

 

Бобуулартан бохсуллан,

Саҥалыыттан дьэ, сайдан,

Аан дойдуга аатыран

Көмүскэтэн арчылан.

 

Хомус, тойук, олоҥхо

Оһуохайдыын кыттыһыҥ,

Улуу суорун домоххо

Саха аатын ааттатыҥ!

 

Айаанньа Уус

***

Киэн туттан тураммын туойабын,

Мин дойдум Олоҥхо дойдута…

Килбиэннээх киһи диэн буолабын,

Мэлтэйбит сирэйдээх уу саха.

 

Олоҥхо – айыылар өйдөрө,

Төрүөхтэн сүрэхпит сүүрээнэ.

Олоҥхо – айбыппыт дойдута,

Тулалыыр эйгэбит ис тыына.

 

Олоҥхо – муҥутуур улуубут,

Өбүгэ хаалларбыт билиитэ.

Олоҥхо – чаҕылхай өй күүһэ,

Өрөгөй үрдүкү чыпчаала…

 

Олоҥхо – ийэ кут иэйиитэ,

Салгын кут куйаары көрүүтэ.

Олоҥхо – буор кутум ырыата,

Сир дойду силлибэт ситимэ.

 

Киэн туттан, киэбирэн, кэпсиибин,

Урааҥхай удьуора уу саха…

Күн сирин анныгар соҕотох,

Улуукан уустартан хааннаахпын.

 

Анна Канаева – Дьүрүскээнэ

Олоҥхоһукка

Тура түһэн тохтообокко

Тула дьоммун оттомурдан

Талах олоппос тулуйарынан,

Тобук тардыстан тосхоллоон:

Алын дойдум абааһытын

Орто дойдум бухатыырын

Үөһэ дойдум көтөрдөрүн

Үрүҥ күммүт кэрэкэтин

Тыастан саараан толлубакка

Силин мунньан сөтөллүбэккэ

Куолас кууран кубарыйбакка

Тылын умнан тардыалаппакка

Айыы киһитэ астынарынан

Араас сиэрбит арахсарынан

Уһук удьуор уһуктарынан

Омук оҕотун оҥкулунан

Ырыа ыллаан ыпсараҥнын

Сэһэн кэпсээн сэнээрдэҥҥин

Аргыыс курдук аралдьытан

Орох тэбэн оҥоһун

Кэтэх анньан кэдэрий

Омос көрөн олонхолоо

Умсугутан уһуутат «Ноо!»

Абаран-сатаран

Айыы бухатыыра

Адьарайдары аһыммат

Аанньа оҥорбот

Аар-саар дойдубар

Араастан абыраан

Аҥардастыы аатыран

Аймах-хаан дьонун

Айхаллаан үөрдүбүтэ

Ааҕылла эрэ турдун

Алгыстанан эрэ истин.

Oҕолуун oҕонньордуун

Олоҥхонон олоруоҕуҥ

Олоҥхолоох буолуоҕуҥ !

 

Эллэй

Кытыйа

Эт эрэ эн миэхэ, кытыйа,

Уоттаах алтаннаах удьурҕай,

Ханнааҕы хатыҥы кыдыйан,

Ким эйигин оҥорбутай?

 

Эн хатыҥыҥ хамсыыр сүрүнэ

Mac сухаҕа барбыта дуу?

Тимир булуук — буолак буойуна —

Ол босхону туоратта дуу?

 

Биитэр эн хатыҥыҥ кыраабыл

Кылбайар тииһэ буолта дуу?

Кытыл кыыс баттаҕын тараабыт

Талааннаах тарбах этэ дуу?

 

Биитэр эн хатыныҥ былаҕа

Сут дьылтан тыына хараарар

Дьаданы биир ала ынаҕар

Абырал буолта буолаарай?

 

Эйигин уһаммыт маастарыҥ

Билигин ханна эбитэй?

Хайа дойду хатыҥ мастарын

Киһи дьолугар кэрдэрэй?

 

Биитэр кини эмтэммэт буолан,

Эмиэ хараҥа дьоннордуу,

Сэлликкэ тыҥатын аалларан,

Муустаах ииҥҥэ киирбитэ дуу?

 

Биитэр кини муҥнаах суолугар

Кун сарыаллана сандааран,

Саҥа үйэ күүстээх баалыгар —

Артыалга киирбит буолаарай?

 

Эт эрэ эн миэхэ, кытыйа,

Уоттаах алтаннаах удьурҕай,

Хас киһи хоргуйан, сылайан,

Эн истэргин салаабытай?

 

Хас киһи үлэлиир өллөнөн,

Эн аһыҥ суоһун билбитэй,

Эн искэр сүүрэлиир төлөнүҥ

Хас айан уотугар тэҥэй?

 

Бу туохтан тырыта эн бардыҥ,

Уотуҥ хайа салаата дуу?

Дьиэлээх тойонуҥ туох баарын

Сүүйтэрэ хаартылаата дуу?

 

Хайаабыт да иһин, эйиэхэ

Саламаат баһар тохтообут.

Этиҥ-сииниҥ баастардаах дьиэгэ*

Онон-манан ойуолаабыт.

 

Төһө да төлөннөөҕүҥ иһин,

Таас кытыйаҕа кыайтардыҥ!

Аһатан абырыыр киһигин

Тимир иһиккэ былдьаттыҥ!

 

Чэ, уурай! Хап-хара кытыйа,

Уоттаах алтаннаах удьурҕай,

Өрүү сынньанар, утуйар

Үйэҥ үөскээтэ, быраһаай!

Бааттаах Кырата (Елизавета Попова)

Алаайы

Төгүрүк күн анныгар

Төгүрүк алааска

Төрөөбүт буоламмын,

Төгүрүк хобордоохпор

Төгүрүк алаайы астаахпын.

 

Алаһа дьиэ тэринэргэ

Алаайы сыта

Алааһы ылан кэбиһэр.

Аймах дьоммут мустаннар

Арчылаан бараллар.

 

Айаҥҥа турарбар алаайынан

Аартыкпын астарабын.

Аһааҕырдахха, алдьаннахха

Аал уоппун алаайынан

Айах тутабын.

 

Баай байанай тыабытыгар

Бултуу бардахха

“Баалаама” диэн көрдөһөн

Биэрэбин алаайыбын,

Бөҕөргүү түһэбин.

 

Сиэннэрбин, оҕолорбун

Сыллаталаан манньыйабын.

Санаатаҕым аайытын

“Сып” курдук алаадьыбын

Сырдьыгынатан ылабын.

 

Саха ыалын аайы

Саха аһын бастыҥа

Сайҕыы, ыраастыы турдун.

Саха баарын тухары

Самныбатын үйэлэргэ!

Коротова Е.А. – Кэтии Лэчил

АЛААДЬЫ

Алаас, алаас аайыттан,

Айгыр-силик тыллыыта,

Алаадьыбыт астанан,

Ааттаах сыта дыргыйар.

Арыы ууллан мөлбөйөр,

Алаадьыбыт үллүмэй,

Астык сыта туймаардар,

Айанньыты көнньүөрдэр.

Аймах-билэ дьоннорго

Айаннатан тиийдэххэ,

Алаадьыны буһаран,

Айах тутан көрсөллөр.

Саха урууну тэрийиитэ,

Сайылыкка көһөн тахсыы,

Саҥа оҕо төрөөһүнэ –

Сандалыга алаадьы.

Сахам бастыҥ аһылыга –

Саламааттаах алаадьы –

Сүрэҕи-быары сымнатар,

Санааны даҕаны көтөҕөр.

Астааҥ саха алаадьытын,

Арыыга саһарчы буһарыҥ,

Алаадьыгыт алгыстаннын,

Аймаххыт, уруугут элбээтин!

Наталья Харлампьева

Саламаат

Уулун дуу, арыым, сүөгэйим,

Кэлэр быйаҥы билгэлээн,

Кутулун, үрүҥ бурдугум,

Сырдык санааны түстээн.

 

Амсайдыннар мааны аспын

Айыыларым, аанньалларым,

Суолу тэлэн биэрдиннэр,

Иҥэриниэм алгыстарын.

 

Үтүө санаа амтаныттан

Сүрэх-быар сылаанньыйдын,

Өбүгэм минньигэс аһыттан

Кут-сүр көнньүөрдүн.

……………………………………………..

Табылынна бүгүн саламаатым –

Ол аата туолуо ыралаабытым!

 

Пантелеймон Тулааһынап

Кымыс ырыата

Толору кымыстаах

Чороону көтөҕөн,

Дойдубут туһугар,

Доҕотторуом, иһиэҕиҥ!

 

Саарбалаах ойуурдар,

Таас чохтоох хайалар,

Балыктаах үрэхтэр —

Барылара биһиэнэ!

 

Күөрэгэй ырыата,

Сибэкки сипсиэрэ,

Бааһына долгуна—

Барылара биһиэнэ!

 

Көтөр аал дорҕооно,

Балтабыт дарбаана,

Массыына ньиргиэрэ —

Барылара биһиэнэ!

 

Саас тыгар саһарҕа,

Сайсары сыһыыта,

Бааллырар Өлүөнэ —

Барылара биһиэнэ!

 

Көмүстээх сис тыалар,

Күндэлэс куораттар,

Байылыат колхозтар —

Барылара биһиэнэ!

 

Кыыс оҕо күлүүтэ,

Уол оҕо тойуга,

Бар-дьоммут үөрүүтэ —

Барылара биһиэнэ!

 

Толору кымыстаах

Чороону көтөҕөн,

Дойдубут туһугар,

Доҕотторуом, иһиэҕиҥ!

 

Валентина Пинигина – Арылы

Кымыс

Кымыс-Сир Ийэ уоҕун

Чөллөрүтэ иҥэриммит

Уостубат уохтаах утах.

Дьол чороонун толору

Дьалкыйа кыынньар

Өлбөт мэҥэ уута.

Үрүҥ тунах ыһыахпыт

Үҥэр күндү эт аһын

Үтэһэлээх куҥ этин

Сыалаах сылгы ойоҕоһун

Амсайдылар кэлбит дьон

Сөҕө астына, махтайа.

Валентина Пинигина – Арылы

Валентина Пинигина – Арылы

Мунду, мунду барахсан

Мунньар күүһү, күдэҕи

Маннык аспыт өр сылтан

Мааныланар сахаҕа.

 

Былатыан Ойуунускай

ЧОХЧООХОЙ

Чоноҥхолуур уолаттаар!

Чочуомайдыыр кыргыттаар!

Сииккэ-хаарга сиэллэрбит

Сиэмэх-ымсыы элбээбит.

 

Көмүс быйаҥ үппүтүн,

Көтөн-сүүрэн кэлэннэр,

Торҕон илээт аймаҕа

Тоҕо салаан эрэллэр.

 

Уһук тумус чупчуурун

Уоттаах улуу кымньыынан,

Быдьар-быртах дьайбытын.

Быһа кыйдаан кээһиэххэ.

 

Үллэр долгун күүһүнэн,

Үгүс быйаҥ үрдүнэн

Чонох-инэх ойуохха,

Чохчоохойдуу оонньуохха…

 

Арылы Дуйдаах

Баахыла

Сиэлэн-хааман, ойон-тэбэн

Эргичийбит кэмнэрбэр

Түргэн-тарҕан аһы эрэ

Тэринэрим кичэйсэн.

 

Чаанньык күүскэ, тохто-тохто

Оргуйара дохсуннук,

Тоҥ  эт күөскэ буһа охсон

Туһалыыра олустук.

 

Билинэбин, халыан сааска

Кутуу халыып алҕаска

Баахылатын амсаппакка

Хатаммыта ыскаапка.

 

Тоҕо эрэ, илиим баран,

Туппатаҕым тимирбин,

Хотун ийэм астыырыгар

Кыттыспатах кийииппин.

 

Дьэ билигин анаан-минээн

Баахылалаан саатыыбын,

Мааны ийэ, күндү эбэ

Бастыҥ аһын сатыыбын.

 

Эрэнэбин, оҕолорум

Саныахтара мэлдьитин

Эбэлэрин, омуктарын

Баахылалыыр үгэһин.

 

Валентина Комиссарова – Күлүмүрэ

БЭС ЫЙА

Саргыбытын салайа,

Саламанан сапсыйа,

Сайыҥҥылыы сылыйа,

Саҕаланна бэс ыйа!

 

Сыһыылары сандаардан,

Сибэккинэн саататта,

Аламай күн кыымынан

Алтан оту уматта!

 

Кэриилэри кэритэн,

Кэҕэлэри кэҕиттэ,

Ыанар тунах дэлэйэн,

Ыраас ууга көрүннэ!

 

Күннүү көтөр күөрэгэй

Көрө-нара дэлэгэй,

Үгдэрийдэ хара тыын,

Үгэннээтэ үрүҥ түүн!

 

Кэрэ далбар, бэс ыйа,

Кэтэһэбит алгыскын,

Эмискэччи ыанньыйар

Этиҥнэрдээх ардаххын!

 

Альберт Артемьев

***

Сайыны кытта тыллыахха,

Үөрэн-көтөн ыллыахха,

Бэс ыйыгар ыһыахха

Ыллыы-туойа барыахха.

 

Онтон от кэмэ кэлиэ –

Бары түһүөххэ хотуурга.

Отоннуу барыахпыт эмиэ

Оҥоойулаах ойуурга.

 

Сахам сирин сайына

Сибэккитэ элбэҕиэн,

Алаас сылаас салгына

Сибиэһэйэ кэрэтиэн!

 

Түргэнник баран хаалыма,

Ааһыма, сайын, ааһыма!

Тохтуу түс, эн ыксаама,

Хаала түс, эн барыма!

 

Мария Аргунова

Быстаҕас былыты быыһынан

Бэс ыйа бэлэҕин ыһыахтыыр,

Саймаархай сай тыыннаах түгэнин

Сардаҥа мэниктээн түһэртиир.

 

Көннөрү күннүктээн көччүйэр

Күлүмнэс бу күнүм кэрэтин

Айаммар айхаллыы айабын,

Сэһэммэр сэҥээрэ тиһэбин.

 

Бэс ыйын алгыстаах самыыра

Өҥүрүк куйаастыын солбуйсар,

Бэс ыйа —- айымньым салгыыта,

Бэттэх көр, тулабын ыл, тупсар!

 

Лилия Барбасытова – Харыстаана

КҮНДҮ КҮН

Бэс ыйын күүтүүлээх кэмин

Уруйдуу көрсүөҕүҥ үөрүүнэн,

Күн сылааһын иҥэринэн

Үгүс үтүөнү түстүөҕүҥ!

Нус-хас олоххо махтанан,

Дьон аймах тоҕуоруһан,

Үөрүүнү, көрү-нары

Көҕүлүттэн тутуоҕа,

Үрүҥ күҥҥэ сүгүрүйэн

Норуот ыһыах ыһыаҕа!

Үрүҥ тунах ыһыахха

Уруйдуубут сайыны,

Мааны таҥас кэтэммит,

Нарын-намчы кыргыттар,

Уолан боотур уолаттар,

Мадьынылар, тойуксуттар,

Аар баҕах аттыгар мустаммыт,

Дойдубут, дьоммут туһугар

Илгэ сайын эҕэрдэтин

Эһиэкэйгэ этиэхпит,

Номох гынан кэпсиэхпит!

 

Любовь Борисова – Таптал Чагда

СИБЭККИ СИМЭХТЭЭХ БЭС ЫЙА

Мичээрэ сэгэйэ үөрэҥҥин,

Мин ааммын тэлэйэ аспытыҥ.

Сибэкки тутуурдаах илиигин

Мин диэки сэмэйдик ууммутуҥ.

Бэс ыйа, бэс ыйа, бэс ыйа —

Сибэкки симэхтээх бэс ыйа.

 

Сибэкки тутуурдаах илиигин

Мин диэки сэмэйдик ууммутуҥ.

Эдэр саас үөрүү-дьол доҕордоох,

Кэл, оонньоо-көрүлээ диэбитиҥ.

Бэс ыйа, бэс ыйа, бэс ыйа —

Сибэкки симэхтээх бэс ыйа.

 

Эдэр саас дьол-үөрүү доҕордоох,

Кэл, оонньоо-көрүлээ диэбитиҥ.

Түһүлгэ эргийэр киинигэр

Эн миигин сиэтэннин киирбитиҥ.

Бэс ыйа, бэс ыйа, бэс ыйа —

Сибэкки симэхтээх бэс ыйа.

 

Түһүлгэ эргийэр киинигэр

Эн миигин сиэтэннин киирбитиҥ.

Дьиэрэнкэй үнкүүтүн тэбэҥҥин,

Сайыны уруйдаа диэбитиҥ.

Бэс ыйа, бэс ыйа, бэс ыйа —

Сибэкки симэхтээх бэс ыйа.

 

Иван Бубякин – Чөҥөчөк

БЭС ЫЙА ЧЭЛГИЙЭР

Уораан кыһын сырдык сааһын

Ыам ыйынан минньиттэ,

Көтөр-сүүрэр күөххэ туойан

Таптал мүөтүн сылытта.

Салгыы сайдар сахам дьонун

Бүөбэй кууста бэс ыйа,

Сибэккигэ суулуу тутан

Ыһыах сиэрин тэрийдэ.

Түүннээх күҥҥэ дьолу туойар

Уран тыллаах оһуохай,

Онно киирэн кынат куурдар —

Үҥкүү, көр-нар, дьиэрэҥкэй.

Уоттаах куйаас кырыс сиигин

Сэбирдэххэ тириэртэ,

Эмньик кулун иэнин курдук

Тоҥон турбут у к көннө.

Бэспит ыйа, быйаҥ ыйа

Ардыа, сырдыа, дьаһайыа,

Ыспыт сиэмэ өрө кэйэ

Тута тыллан көҕөрүө,

Сымыыт ситэн тырах тэбэн

Чоппуускалар сүүрдүлэр,

Орто үөрэх түмүк этэн

Оскуолалар бүттүлэр.

Бэспит ыйын айах тутар

Көхтөөх һээдьэ, оһуохай,

Чээлэй күөҕүн алҕаан биэрэр

Ыраах тэйэр эһиэхэй…

 

Петр Никифорович Дмитриев – Туутук

ДЬИЭРЭҤКЭЙ

Тэҥҥэ үктээ,

Дьиэрэҥкэй,

Дэгэйбэхтээ,

Дьиэрэҥкэй.

 

Үҥкүүлүүргэ

Дьиэрэҥкэй,

Битийэргэ

Дьиэрэҥкэй.

 

Мээчик тэҥэ

Сиртэн тэйэ,

Күүскэ күөрэй,

Дьиэрэҥкэй.

 

Күүҥҥэ тиийэ

Күөрэйиэх,

Ыйга тиийэ

Ыстаныах.

 

Өрүү үрдүү,

Өссө үксүү

Дэгэй-сэгэй,

Дьиэрэҥкэй.

 

Сүһүөх, доҕуй

Сыыдамнык.

Тилэх, дугун

Тыастаахтык.

 

Биэрэҥ тэбэн,

Битии үктээн,

Тэйдэр-тэйиий,

Дьиэрэҥкэй.

 

Үөһээ ойор –

Дьиэрэҥкэй

Өрө көтөр –

Дьиэрэҥкэй.

 

Хос ырыата:

Атах, битий,

Иэдэс, итий,

Тоҕо бэрдэй

Дьиэрэҥкэй.

 

 

Иван Горнай

ТАР

Аһыйбыт суорат да буоллун,

Кыйырбыт кымыс да буоллун –

Ыаҕаска кута-куталар

Ытыйан биэрэ тураллар,

Онтулара күүгэн үллэ

Көөнньө турар бэл сөрүүҥҥэ,

Ыаҕаска сүөккээн кэбиһэллэр.

Сайын устата ол курдук

Саар ыаҕаска мунньуллубут

Хабархай аһыы тарынан,

Ис-тас араас ыарыылара –

Эмиэ да ас, эмиэ да эмп

Тары эн да тардыы үөрэн!

 

Вячеслав Хон

ХАПСАҔАЙ

Хапсаҕай, хапсаҕай –

Урааҥхай оонньуута,

Өй-санаа, уох, быччыҥ

Өрөгөй тупсуута!

 

Көх уоттаах түһүлгэ

Көөнньүбүт күүрүүтэ,

Күлэр күөх көҥүлгэ

Көй хаһыы көтүүтэ!

 

Кырыска сыстыбат

Кылааннаах хамсаныы,

Кылам тыын быстыҥа

Кылбаҕар кыыратыы!

 

Сындыыстыы толкуйдаах

Сыыстарбат туттуута,

Чаҕылҕан албастаах

Чаҕылхай кыайыыта!

 

Кыыс оҕо түөһүгэр,

Уо, сүрэх мөҥүүтэ,

Кистэлэҥ үөрүүттэн

Дьоллонор мүнүүтэ!

 

Үйэттэн үйэҕэ

Чочуллуу баайыылаах

Сахабыт күрэҕэ

Сайдыа диэн санааттан

 

Олохпут бүттүүн да

Хапсаҕай буолан дуу,

Бу ырыам дуорайда

Тустуубун уруйдуу!

 

Жирков Макар Николаевич

ХАПСАҔАЙ

Былыргы дьыллартан

Айыллан, чочуллан

Харысхал албаспыт

Хапсаҕай аатырбыт.

 

Хапсаҕай, хапсаҕай –

Салгыны харбатыы,

Хапсаҕай, хапсаҕай –

Быраҕан бурҕатыы.

 

Быыппастар быччыҥнар

Үллэҥнии мөхсөллөр,

Сыыйыллар иҥиирдэр

Лыҥкыныы күүрэллэр.

 

Имигэс илиилэр

Эриллэ түһэллэр,

Эрчимнээх атахтар

Тиэритэ тэбэллэр.

 

Көрөөччү күүтэрэ –

Быраҕан кылбатыы,

Кыттааччы үөрүүтэ –

Бар дьонтон хайҕаныы.

 

Семен Руфов

КҮӨРЧЭХ ЫТЫГА

Истэҕиэн ЭН МИИГИН, ЭМЭЭХСИЭН —

Иэдэйдим дии кырдьан, эмэх сиэн…

 

Ол иһин, кэргэним барахсан,

Баҕардар көһүөҕүҥ арахсан:

 

Көстүбэт буолуоҕа дуол-ыыра

Күөрчэҕиҥ ытыга хамсыыра…

 

Оччоҕо муҥ саатар абыраар —

Ол эргэ ытыккын хааллараар.

 

Мин бэйэм муҥнанан көрүөҕүм

Күннүктээн ытыйа өрүөҕүм:

 

Эн илииҥ сылааһа ытыккар

Иҥмитэ күүс угуо ытыспар.

Арыпыана. Мукучу.

ЫАҔАЙКААНЫМ

Ыраас хатыҥ туоһунан

Ыаҕайкааным киэргэммит.

Хатыллыбыт кылынан,

Хаймыы оһуор симэммит.

 

Үйэлэри уҥуордаан

Ситэн- тупсан кэлбиккин.

Дьэдьэн дьикти сытынан,

Дыргыйаҥҥын тиийбиккин.

 

Эбээ күндү иһитэ

Сиэҥҥэ ытык бэлэҕэ.

Нарын намчы ыаҕайкаан,

Хаһаайката быыкайкаан.

 

Күндү малбыт дэттэрэн

Ааттаммытыҥ истиҥник.

Анал уурар долбуурга,

Хараллаҕын дьоһуннук.

 

Любовь Рожина

БАЛАҔАН

Балаҕан – былыргы арыйыы,

Быстыбат сөҕүмэр айымньы,

Сахабыт хотугу омуга,

Сайдыытын чаҕылхай сулуһа.

 

Куппут бу уйата

Куйаартан ситимнээх,

Өбүгэ тутуута

Өр уһун үйэлээх.

 

Ийэ кут иэйиитэ

Илгэлээх олоххо,

Буор куппут бу сиргэ,

Бүө бааччы үктэлгэ.

 

Салгын кут үөһээҥҥи

Сай далан саҕахха

Уһуйар саханы

Утумнаах уйгуга.

 

Үс эйгэ тиэргэҥҥэ

Үтүмэн бу дьиэҕэ,

Улууска, алааска,

Утумнаах урууга.

 

Итэҕэл иитиитэ.

Айылҕа алыба,

Дьон аймах тускула,

Дьол-соргу туоһута.

 

Бу мана тутаахтаах

Боччумнаах олохпут

Кэнчээри ыччаппыт

Кэскилин мэктиэтэ.

 

Табыгас түөлбэни

Таламмыт туттабыт,

Күн диэки туһулаан

Киирэр аан охсобут.

 

Судургу тутуубут

Сатабыл уустуга,

Өй-санаа мындыра,

Өркөннөөх өһүөтэ.

 

Сып-сылаас балаҕан

Чөл өйбүт туоһута,

Эркинэ, үөлэһэ

Өбүгэ этиитэ.

 

Екатерина Егоровна Павлова

САХА БАЛАҔАНА

Бүгүн манна биһиэхэ

Үөрүү-көтүү, өрөгөй.

Өбүгэбит олорбут

Балаҕанын аһаммыт

Уруйдуоҕуҥ, оҕолоор,

Айхаллыаҕыҥ, атастаар.

Саха дьоно ыал буолбут

Оһохторун чанчыгар

Тахаан ууран, чох тардан,

Хобордооххо сырылаччы

Алаадьылыыр идэлээх,

Үтэһэҕэ собо үөлэн

Хотун дьахтар барахсан

Буһан-хатан, тиритэн

Аһатар дьоннорун.

Дьиэлээх киһи атаҕын

Оллоон ууран олорон

Олоҥхолоон доллоһутар.

Ити курдук балаҕаҥҥа

Олорбута өбүгэбит.

Балаҕантан саҕалаан,

Үөрэх сырдык кутаатын

Сандаарыччы ыспыта.

Балаҕаны убаастааҥ,

Балаҕаны харыстааҥ!

 

Семен Данилов

Итэҕэл

Ыраах тырымныыр уот курдук,

Ыраах кытыастар кыым курдук

Ыҥырар эрэллээх буолан,

Ыҥырар уоту итэҕэйэр буолан

Киһи барахсан кэхтибэт,

Кэнчиэтээбэт, эстибэт,

Иннин диэки дьүккүһэр,

Иҥнибэккэ баран иһэр.

 

Көҥүл олоҕо — иннигэр,

Күнэ-күөнэҕэ — иннигэр,

Оол-ол көҥүлгэ тиийиэхтээх,

Олох уйгутун ситиэхтээх.

Ол иһин кини кэхтибэт,

Кэнчиэтээбэт, эстибэт,

Иннин диэки дьүккүһэр,

Иҥнибэккэ баран иһэр.

 

Эрэлин эрэ ситтэҕинэ,

Онно эрэ тиийдэҕинэ

Бастыҥ тапталын таптыахтаах,

Бастыҥ ырыатын ыллыахтаах.

Ол иһин кини кэхтибэт,

Кэнчиэтээбэт, эстибэт,

Иннин диэки дьүккүһэр,

Иҥнибэккэ баран иһэр.

 

Киһи барахсан эрэлин,

Кини кэрэмэн кэскилин

Итэҕэйэрим бэрт буолан, –

Кэхтибэккэ, хоһууннук,

Күүспэр сылдьар уол курдук,

Инним диэки дьулуһабын

Иҥнибэккэ иһэбин.

 

1. Артамонов, Иннокентий. Көтүү : хоһооннор, поэмалар / Иннокентий Артамонов ; К. Попов оҥоһуута. – Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1978. – 272 с.
2. Васильев, Сергей Степанович (1907-1975). Талыллыбыт айымньылар / Сергей Васильев-Борогонскай ; [редкол. : Е. И. Михайлова уо. д. а.]. – Дьокуускай : Бичик, 2005. – – (Саха литературатын классиктара).

Т.2 : Хоһооннор: / хомуйаан оҥордулар : И. В. Мигалкин, В. Е. Степанова, С. С. Донская. – 2008. – 256 с.

3. Данилов, Семен Петрович. Айымньылар / Семен Данилов ; [редкол.: Ф. В. Габышева, Н. Е. Винокуров-Урсун (эппиэттиир ред.)]. – Дьокуускай : Бичик, 2012. – . – (Саха народнай суруйааччылара).

Т. 1 : Айыы сыдьаайа : талыллыбыт лирика / [хомуйан оҥордулар : А. С. Данилова, М. Е. Тимофеев]. – 2012. – 304 с.

4. Данилов, Семен Петрович. Айымньылар / Семен Данилов ; [редкол.: Ф. В. Габышева уо. д. а.]. – Дьокуускай : Бичик, 2012. – . – (Саха народнай суруйааччылара).

Т. 3 : Номоҕон хоһооннор : хоһооннор, поэма  / [хомуйан оҥордо Н. Е. Винокуров- Урсун]. – 2014. – 272 с.

5. Канаева, А. Н. Чобуо тыл – чабырҕах (оҕолорго) / Анна Канаева – Дьүрүскээнэ ; [хомуйда С. С. Игнатьева, ред. О. П. Андросова ; бырайыак ааптара А. К. Посельская]. – Ытык Күөл : “Таатта» хаһыат редакцията, 2015. – 40 с. – («Уран тыл оһуордаах хонуута» серия).
6. Колодезникова, И. А. «Чугдаарар тойугум” / Ирина Колодезникова; [хомуйда С. С. Игнатьева, ред. О. П. Андросова ; бырайыак ааптара А. К. Посельская]. – Ытык Күөл : “Таатта» хаһыат редакцията, 2015. – 44 с. – («Уран тыл оһуордаах хонуута» серия).
7. Кузьмин, Макар Иванович – Макар Хара. Талыллыбыт айымньылар : кэпсээн, хоһооннор, поэмалар, тылбаастар, ахтыылар, ыстатыйалар / Макар Хара (хомуйан оҥордо : Е. Г. Винокуров, ред. сэбиэт : А. М. Иевлева, Р. Н. Корнилова, З. М. Кузьмина, В. К. Маршинцев). – Дьокуускай : Сайдам, 2016. – 416 с.
8. Кулаковскай, Алексей Елисеевич. Айымньылар / Өксөкүлээх Өлөксөй ; [хомуйан оҥордо, аан тылы уонна комментарийдарын суруйда, бэчээккэ бэлэмнээтэ филол.н.к. Л. Р. Кулаковская ; редкол. : Р. Р. Жиркова уо.д.а. – Дьокуускаай : Бичик, 2015. – . – (Саха литературатын классиктара).
9. Кулачикова, А. П. Ийэ сирим киэркэйдин / Августина Кулачикова ; [хомуйда С. С. Игнатьева, ред. О. П. Андросова ; бырайыак ааптара А. К. Посельская]. – Ытык Күөл : “Таатта» хаһыат редакцията, 2015. – 44 с. – («Уран тыл оһуордаах хонуута» серия).
10. Кулачиков-Эллэй, Серафим Романович. Айымньылар / Эллэй ; [редкол. : Ф. В. Габышева уо. д. а.]. – Дьокуускай : Бичик, 2014. – . – (Саха народнай суруйаааччылара).

Т. 1 : Үөрүүнэн туолбута Сир ийэм : ырыалар, хоһооннор / [хомуйан оҥордо, киирии тылы суруйда С. А. Попов-Сэмэн Тумат]. – 2014. – 240 с.

11. Куорсуннаах. Орто дойду саҥа ырыата : хоһооннор / Куорсуннаах. – Дьокуускай, 2014. – 80 с.

12. Күннүк Уурастыырап. Хоһооннор, поэмалар / Күннүк Уурастыырап. – Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1987. – 448 с.

13. Пинигина, В. П. Үс кут тойуга / Валентина Пинигина – Арылы ; [хомуйда С. С. Игнатьева, ред. О. П. Андросова ; бырайыак ааптара А. К. Посельская]. – Ытык Күөл : “Таатта» хаһыат редакцията, 2015. – 56 с. – («Уран тыл оһуордаах хонуута» серия).

14. Попов, Леонид Андреевич. Уот буол, сүрэҕим : хоһооннор, поэмалар / Л. Попов ; И. Д. Корякин уруһуйа. – Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1979. – 704 с.

15. Спиридонова, М. М. Үс кут тойуга / Мария Спиридонова ; [хомуйда С. С. Игнатьева, ред. О. П. Андросова ; бырайыак ааптара А. К. Посельская]. – Ытык Күөл : “Таатта» хаһыат редакцията, 2015. – 52 с. – («Уран тыл оһуордаах хонуута» серия).

16. Тулааһынап П. Кымыс ырыата : ырыалар, хоһооннор, поэмалар / П. Тулааһынап. – Якутскай : Кинигэ изд-вота, 1969. – 368 с.

17. Тобуруокап, Петр Николаевич. Айымньылар / Бүөтүр Тобуруокап. – Дьокуускай : Бичик, 2013. – с.

Т. 2 : Дойдум дьоллоох туонатыгар : хоһооннор, поэмалар, балладалар / [хомуйан оҥордулар : Л. П. Тобурокова, Д. Ф. Наумов, Н. Н. Тобуроков ; редкол. : Ф. В. Габышева уо. д. а.]/ – 2013. – 352 с. – (Саха народнай суруйааччылара).

18. Унаров, И. И. Олоҕум тосхолун тойуга / Иван Унаров – Унаар Уйбаан; [хомуйда С. С. Игнатьева, ред. О. П. Андросова ; бырайыак ааптара А. К. Посельская]. – Ытык Күөл : “Таатта» хаһыат редакцията, 2015. – 44 с. – («Уран тыл оһуордаах хонуута» серия).

19. Харлампьева, Наталья Ивановна. Ыһыах кэннэ : хоһооннор / Наталья Харлампьева ; [худ. Т. Шапошникова]. – Дьокуускай : Бичик, 2012. – 112 с.

20. Эртюков, Иннокентий Илларионович. Талыллыбыт хоһооннор / Иннокентий Эртюков. – Якутск : Якуткнигоиздат, 1967. – 480 с.