1 Звезда2 Звезды3 Звезды4 Звезды5 Звезд (1 оценок, среднее: 1,00 из 5)
Загрузка...
760 просмотров

Мординов Авксентий Егорович

МОРДИНОВ

АВКСЕНТИЙ ЕГОРОВИЧ

(23.02.1910 – 01.11.1993)

Саха бастакы бөлүһүөгэ, профессор А.Е. Мординов Боотурускай улуус Уус-Амма нэһилиэгэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Тоҕус сааһыгар Чычымах начальнай оскуолатыгар киирбитэ, салгыы Чөркөөх 7 кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитэ.

1927-1930 сс. Дьокуускайга педагогическай техникумҥа үөрэнэ сылдьан, “Эдэр бассабыык” хаһыакка эппиэттиир сэкирэтээринэн үлэлээбитэ.

А.Е. Мординов 1930 с. Москваҕа А.С. Бубнов аатынан (кэлин В.И. Ленин аатынан) пединститукка киирбитэ. Үһүс куурустан философия, литература уонна история институтугар көспүтэ. 1934 с. институту ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. Ол кэмтэн ыла Дьокуускайдааҕы пединститукка, онтон университекка философияны үөрэппитэ. Маны сэргэ 1936-1938 сс. Тыл уонна культура институтугар ученай-сэкирэтээринэн уонна “Кыым” хаһыат сотруднигынан үлэлээбитэ. 1944-1948 сс. – Дьокуускайдааҕы пединститут директорын солбуйааччы, марксизм-ленинизм кафедратын сэбиэдиссэйэ.

1956-1959 сс. Саха госуниверситетыгар ректордаабыта, философия кафедратыгар сэбиэдиссэйдээбитэ. 1959-1993 сс. – философия уонна научнай коммунизм кафедраларын сэбиэдиссэйэ, научнай коммунизм кафедратын сэбиэдиссэйэ, социология кафедратын профессора.

Кини Саха сиринээҕи “Билии” обществоны төрүттээбитэ, уһулуччулаах лектор, пропагандист, талааннаах тылбаасчыт, публицист, редактор, суруналыыс этэ.

Авксентий Егорович П.А. Ойуунускай аатын чөлүгэр түһэриигэ, айар уонна общественнай үлэтин үөрэтиигэ улахан кылаатын киллэрбитэ. 1963 с., 1973 с. Платон Алексеевич туһунан 7 ыстатыйаны бэчээттэппитэ.

1947, 1959 сс. Саха АССР Верховнай Сэбиэтин депутатынан талыллыбыта.

РСФСР, Саха АССР наукаларын үтүөлээх деятелэ, икки Үлэ Кыһыл Знамята, “Бочуот Знага” орденнар кавалердара. П.А. Ойуунускай аатынан Саха Республикатын Государственнай бириэмийэтин лауреата. Таатта улууһун Бочуоттаах гражданина.

А.Е. Мординов аата Таатта улууһун гимназиятыгар, Ытык Күөл, Харбалаах уулуссаларыгар иҥэриллибитэ. 2011 с. Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университет иннигэр кини аатынан сквер аһыллыбыта, пааматынньык турбута.

Биһигин ыйаабыт сирэ, Буор балаҕан
Ийэтэ Феодосия Михайловна, аҕата Егор Дмитриевич
А.Е. Мординов дойдутугар дьиэ кэргэнин кытары. (60-с сыллар бүтүүтэ)
Учуутал техникумун хомсомуоллара, 1930 с. А.Е. Мординов – үһүс эрээккэ хаҥастан үһүс олорор.
А.Е. Мординов 1930 с. Москваҕа А.С. Бубнов аатынан  (кэлин В.И. Ленин аатынан) педагогическай институкка үөрэммитэ.
Быраттыы Мординовтар (1980 с.). Хаҥастан уҥа: Т. Е. Мординов – Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа,  А. Е. Мординов, Н. Е. Мординов – норуодунай суруйааччы.
А. Е. Мординов норуодунай суруйааччылары уонна М.Е. Николаевы кытары (1990 с.). Уҥаттан хаҥас (бастакы эрээт): С. Омоллоон, А. Е. Мординов, С. Тарасов, Н. Мординов уонна М. Е. Николаев.

Үлэлэрэ

ааҕыаххын сөп

ааҕыаххын сөп

 Избранные труды : в 2-х томах / Авксентий Мординов ; [сост. Е. М. Махаров и др. ; отв. ред д. филос. н., проф., акад. АН РС (Я) Е. М. Махаров] ; ГОУ ВПО “Якут. гос. ун-т им. М. К. Аммосова”, Каф. философии. – Якутск : Бичик.

Т. 1. – 2009. – 416 с.

Т. 2. – 2010. – 368 с.
ааҕыаххын сөп В.И. Ленин интернационализм идеологиятын уонна практикатын сайыннарыыта / А.Е. Мординов. – Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1970. – 209 с.
ССРС – үгүс нациялардаах социалистическай государство / А. Мординов. – Якутскай : Саха сиринээҕи кинигэ изд-вота, 1972. – 48 с.
В.И. Ленин о возникновении и развитии марксизма / А. Мординов. – Якутск : Кн. изд-во, 1963.
ааҕыаххын сөп

О социалистическом содержании национальной форме Советской культуре / А.Е. Мординов. – Москва : Государств. изд-во полит. Литературы, 1959. – 286 с.

Якутия в Великой отечественной войне Советского союза / А. Мординов. –   Якутск : Якутское гос. изд-во, 1982. – 44 с.
TIERILLIBIT KЬRЬS : MAHHAJGЬ KINIGE [Ikkis tagsiitittan Ө. C. MUORGUNAP NILBAAHA] / M. SUOLQAP. – JAKUUTSKAJ : S.A.S.S.R. GOSUDAARЬSTЬBANNAJ ISDAATELJSTЬBATA, 1940. – 331 s.

А.Е. Мординов туһунан

Саха бастакы учуонай-бөлүһүөгэ : РСФСР наукаларын үтүөлээх деятелэ, П. А. Ойуунускай аатынан Саха Республикатын Государственнай премиятын лауреата, философскай наука доктора, профессор Авксентий Егорович Мординов туһунан дакылааттар уонна ахтыылар / М. К. Аммосов аатынан Саха гос. ун-та ; [науч. ред. А. Г. Новиков]. – Дьокуускай : Полиграфист, 1996. – 80 с. – (Первые мординовские чтения).

***

Попов, Б. Н. Авксентий Мординов / [Акад. наук Респ. Саха (Якутия), Якут. гос. ун-т им. М. К. Аммосова ; Б. Н. Попов]. – Якутск : Бичик, 2002. – 224 с. – (Выдающиеся люди республики).

***

Ини-бии Мординовтар : Харбалаахтааҕы олохтоох музей матырыйаалларынан / [хомуйан, түмэн оҥордулар: С. А. Попов-Сэмэн Тумат, И. В. Мигалкин]. – Дьокуускай : Бичик, 2006. – 160 с. : ил.

***

  • Авксентий Егорович Мординов // Саха саарыннара / [сост.: Л. Г. Николаев, А. Г. Николаев, Э. Ф. Данилов]. – Дьокуускай, 1998. – С. 166-168.
  • Харбалаах : Таатта улууһа. – Дьокуускай : Бичик, 2005. – 453 с. – (“Саха сирин нэһилиэктэрэ” серия). – Иһинээҕиттэн: Буор дьиэ ыраас хонноххо олорбуттар. – С. 8 ; Буор дьиэ. – С. 15-16 ; Үс бырааттыы саха саарыннара – Мординовтар / К. С. Чиряев. – С. 31-35 ; Улахан учуонай, сүдү талаан, ахсаабат эрчим. – С. 37-39 / Н. Львов.
  • Чычымах : Таатта улууһа, Амма нэһилиэгэ. – Дьокуускай : Бичик, 2002. – 213 с. – Иһинээҕиттэн: Сарайдаах. – С. 25-26 ; 58 ; Мординов Авксентий Егорович. – С. 167-168.

***

  • Мординов Авксентий Егорович : (23.02.1910-01.11.1993) // Энциклопедия Якутии / Якут. науч. центр Сибирского отд-ния Рос. Акад. наук ; Акад. наук Респ. Саха (Якутия) ; ООО “Якутская энциклопедия” ; гл. ред. Ф. Г. Сафронов. – М., 2000. – С. 358.
  • Мординов Авксентий Егорович // Избранные народом : делегаты Всеякутского съезда Советов, члены ЯЦИК, депутаты Верховного Совета ЯАССР/Я-С. ССР/РС(Я)…, 1922-2008 / Гос. Собр. (Ил Түмэн) Респ. Саха (Якутия) ; [авт.-сост.: А. Н. Жирков (рук.) и др.]. – Якутск, 2009. – С. 100 ; 193.
  • Попов, Б. Н. Мординов Авксентий Егорович / Б. Н. Попов // Якуты : легендарные и исторические личности / Акад. наук Респ. Саха (Якутия), Ин-т гуманит. исслед. ; [отв. ред. В. Н. Иванов]. – Якутск, 2005. – С. 208-222.

***

  • Артемьев, Г. Философскай көрүүлэргэ олук уурбута / Георгий Артемьев // Чолбон. – 2010. – №3. – С. 65-68.
  • Борисов, И. Бастакылартан бастакылара / Иван Борисов // Чолбон. – 2010. – №3. – С. 68-75.

***

  • Алексеев, М. Ыйааҕа буоллаҕа… : [А. Е. Мординов туһунан ахтыылар] / Михаил Алексеев-Дапсы // Саха сирэ. – 1993. – Сэтинньи 11 к.
  • Винокуров, Е. Саха философияҕа оскуолатын төрүттээччи / Егор Винокуров // Таатта. – 2009. – Олунньу 20 к.
  • Винокуров, Е. Авксентий Егорович Мординов туһунан аҕыйах тыл / Егор Винокуров // Таатта. – 2009. – Балаҕан ыйын 22 к.
  • Дьячковскай, К. Барҕа баай, сүдү кылаат, нэһилиэстибэ / Ким Дьячковскай – Анаарар // Ил Түмэн. – 2010. – Кулун тутар 12 к.
  • Дьячковскай, К. “Кини кырдьыга күүстээҕэр эрэнэрэ” / суруйда Татьяна Маркова // Саха сирэ. – 2000. – Кулун тутар 1 к.
  • Львов, Н. Улахан учуонай, сүдү талаан, ахсаабат эрчим / Н. Львов // Таатта. – 1999. – Алтынньы 7 к.
  • Михайлов, В. Д. Үтүө аата үс үйэни уҥуордуо… / В. Д. Михайлов // Ил Түмэн. – 2010. – Олунньу 12 к. – С. 8.
  • Мординов, Н. Е. Өссүөнньэ быраатым / Н. Е. Мординов // Кыым. – 1927. – Атырдьах ыйын 18 к. – Лат. графика.
  • Мординов, Т. Айылҕа маанылаах оҕото этэ : [ахтыы] / Т. Мординов // Таатта. – 2000. – Олунньу 24 к.
  • Петров, В. Бөдөҥ ученай, төлөннөөх пропагандист / В. Петров // Кыым. – 1980. – Олунньу 23 к.
  • Попов, Б. Дууһаны чочуйааччы, өйү-санааны дириҥэтээччи / Борис Попов // Саха сирэ. – 1993. – Сэтинньи 11 к.
  • Софронова, Е. “Бар дьонум, үтүөнү эрэ үксэтэ сатааҥ” : улуу учуонай, бөлүһүөк олоҕун тиһэх күннэриттэн / Елена Софронова // Саха сирэ. – 2009. – Ахсынньы 11 к.
  • Татаринов, С. Бастакы ректор / С. Татаринов // Таатта. – 1999. – Алтынньы 26 к.
  • Федоров, М. Биһиги профессорбыт : Профессор А. Е. Мординов 80 сааһын туолла / М. Федоров // Кыым. – 1990. – Олунньу 22 к.

***

  • Борисов, И. Ученый, педагог : (к 75-летию со дня рождения А. Е. Мординова) / И. Борисов // Соц. Якутия. – 1985. – 22 марта.
  • Винокуров Е. В неустанных поисках истины / Е. Г. Винокуров // Поляр. звезда. – 2010. – №3. – С. 48-51.
  • Дмитриев, С. Труженик науки / С. Дмитриев, Е. Попов // Соц. Якутия. – 1980. – 23 февр.
  • Колбасина, М. Первый доктор философии / Марина Колбасина // Якутия. – 2009. – 26 нояб.

***

***

  • Якутия-2010 : календарь знаменат. и памят. дат / Нац. б-ка Респ. Саха (Якутия), Центр нац. и краевед. библиогр., Отд. ретросп. нац. и краевед. библиогр. ; [сост. Л. Г. Федорова ; ред. Т. С. Максимова]. – Якутск : Бичик, 2010. – С. 40-44.
  • Мординов Авксентий Егорович  : (1910-1993) // Таатта улууһун бочуоттаах гражданиннара : биогр. ыйынньык / [хомуйан оҥордулар: Е. И. Софронова, Н. С. Иовлев]. – Ытык Күөл, 2015. – С. 59.     

“Аартыгы арыйааччылар” (Ытык Күөл, 2012 с.) кинигэттэн ылылынна