Загрузка...Быйыл Саха Республикатын Национальнай библиотеката тэриллибитэ 100 сылын бэлиэтээтэ. Бу бэлиэ үбүлүөйүнэн Таатта улууһуттан төрүттээх Национальнай библиотека сайдыытыгар дьоһун кылааттарын киллэрбит биир дойдулаахтарбыт туһунан сырдатабыт.
Республика сүрүн библиотекатын салалтатыгар
1925 сылтан саҕалаан баай историялаах, республика сайдыытыгар улахан өҥөлөөх, бөдөҥ культурнай уонна научнай киин историятыгар барыта уон аҕыс дириэктэр үлэлээбититтэн үһэ биһиги биир дойдулаахтарбыт этэ.
Уолбаттан төрүттээх “Кыым” хаһыакка секретарынан, редакторы солбуйааччынан, редакторынан, Дьокуускай куорат норуотун үөрэҕириитин салаатыгар сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит Иван Дмитриевич Баланов (24.02.1898-15.06.1934) 1932 с. Национальнай библиотека дириэктэринэн ананан 1934 с. диэри үлэлээбитэ. Бу кылгас кэм иһигэр кини элбэх үлэни ыыппыта. Ол курдук библиотека былаана, отчуота биир киэбинэн оҥоһулларыгар, анал мебеллэнэригэр, нормативынан үлэни тэрийиигэ, наука отделын сайдыытыгар, булгуччулаах экземпляр киириитин хонтуруоллааһыҥҥа, кинигэ фондун кытта үлэҕэ болҕомтотун уурбута. Республика салалтатыгар библиотекардар хамнастарын үрдэтиини, кадрдары бэлэмнээһиҥҥэ Дьокуускайдааҕы педтехникум иһинэн библиотекардары бэлэмниир салаата аһылларын туруорсубута. 1934 сыллаахха Москваҕа Саха представительствотыгар үлэҕэ ананаат эмискэ ыалдьан хомолтолоохтук олохтон туораабыта.
Национальнай библиотека историятыгар биир уһуннук үлэлээбит дириэктэринэн Чөркөөхтөн төрүттээх Саха АССР культуратын үтуөлээх үлэһитэ Захар Тимофеевич Тюнгюрядов (05.09.1915-01.01.1975) буолар. Кини Таатта, Ленскэй, Дьокуускай куоракка комсомольскай, партийнай салайар үлэлэргэ, Саха АССР Бэчээтин управлениетыгар политредакторынан, Радио комитетыгар редакторынан, бэрэссэдээтэли солбуйааччынан, Саха музыкальнай-драматическай театрын дириэктэринэн үлэлээбитэ. 1961 с. А. С. Пушкин аатынан республикатааҕы библиотекаҕа бастаан ученай секретарынан, онтон 1963 с. дириэктэринэн анаммыта уонна 1975 с. олохтон барыар диэри үлэлээбитэ. Кини салайар кэмигэр научнай-бэчээттиир үлэ сайдыбыта, “Календарь знаменательных и памятных дат”, “Писатели Якутии”, “Летопись печати”, “Заслуженные деятели науки РСФСР и ЯАССР”, “Лауреаты республиканской премии им. П. А. Ойунского” сериянан биобиблиографической ыйынньыктар, пособиелар, справочниктар тахсыбыттара. Дириэктэр туруорсуутунан Москва, Ленинград куораттарга үрдүк библиотечнай үөрэҕи бүтэрбит специалистар үлэлии кэлбиттэрэ, үлэһиттэргэ анаан уопсай олорор дьиэ көрүллүбүтэ. Библиотекардар научнай үлэлэрин хомуурунньуктарын, бастыҥ үлэлээх тыа сирин библиотекаларын опыттарын тарҕатар брошюралары бэчээттэһин саҕаламмыта, сүрүн специалистар аан дойдуга тиийэ научнай-практическай конференцияларга, форумнарга кыттар буолбуттара. Захар Тимофеевич билигин үлэлии турар библиотека саҥа дьиэтин туттаран үлэҕэ киллэрбит улахан үтүөлээх. Киэҥ-куоҥ саҥа дьиэҕэ тэрилтэ үлэһитин ахсаана эбиллэн, үлэтин ис хоһооно кэҥээн, научнай-методическай киин буола үрдээбитэ. Бэйэтэ научнай үлэнэн дьарыктаммыта, сахалыы кинигэ историятын дириҥник үөрэппитэ, “Когда появились первые книги на якутском языке”, “Пространственно-временные понятия по якутскому фольклору” диэн нууччалыы тылынан улахан ыстатыйалары суруйан хаалларбыта.
Тааттаттан үһүс директорынан Игидэйтэн төрүттээх Виктор Егорович Кузьмин (27.03.1938-20.07.1990) буолар. СГУ бүтэрэн төрөөбүт улууһугар учууталынан, оскуола директорынан, уһуннук ССКП райкомугар партийнай кабинет, пропаганда уонна агитация отделын сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1980 с. А. С. Пушкин аатынан республикатааҕы библиотека дириэктэринэн ананан 1986 с. диэри таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Кини библиотекардар үрдүк квалификациялаах, идейнай-политическай таһымнаах буолууларыгар болҕомтотун уурбута, дойду үрдүнэн уларыта тутуу кэмин ирдэбилинэн тэрилтэҕэ үлэ режимин тутуһуу, ис бэрээдэк бөҕөргөөбүтэ. Саҥа үлэлии кэлбит эдэр үлэһиттэргэ “Посвящение в библиотекари молодых специалистов — выпускников институтов” тэрээһин аан маҥнай ыытыллыбыта. Тыа хаһаайыстыбатын специалистарыгар анаан научнай-техническай информация кабинеттара улуус киин библиотекаларыгар тэриллэн элбэх үлэни ыыппыттара, кинилэргэ былаас органнара болҕомто ууран көмөлөһөллөрө ситиһиллибитэ. Кэлин республикатааҕы “Знание” обществоҕа, СР культураҕа министерствотыгар үлэлээбитэ.
Эмиэ Игидэйтэн төрүттээх Алексей Федотович Бояров биллиилээх государственный деятель, суруналыыс, тылбаасчыт 1936 с. республикатааҕы библиотека ученай секретарынан анаммыта. Кини Иркутскайдааҕы учительскай семинарияны, кэлин Москваҕа Н. К. Крупская аатынан коммунистическай иитии академиятын бүтэрэн учууталынан, Уус Маайаҕа, Өлүөхүмэҕэ, Алдаҥҥа араас салайар үлэлэргэ, Саха сиринээҕи Киин ситэриилээх комитекка, Госплаҥҥа, Дьокуускайдааҕы снабторга, Саха АССР үөрэҕин уонна доруобуйа харыстабылын наркомунан үлэлээбитэ. Алексей Федотович библиотекаҕа үлэлиир кэмигэр, салайар үлэҕэ уопуттаах буолан улахан суолталаах тыын боппуруостары сөптөөхтүк туруорсубута. Ол курдук, оҕолорго аналлаах туспа библиотека астарбыта, Дьокуускай куораттааҕы публичнай библиотека аһыллыбыта, Саха сиригэр аан бастаан А. С. Пушкин өлбүтэ 100 сылынан улахан тэрээһиннэр буолбуттара. 1938 с. норуот өстөөҕө диэн олоҕо суох буруйданан хаайыллыбыта уонна 1942 с. өлбүтэ.
Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһиттэрэ
Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ Матрена Георгиевна (Егоровна) Захарова Ытык Күөлгэ 1929 с. төрөөбүтэ. Чурапчытааҕы педучилищены, Дьокуускайдааҕы педагогическай институту, Иркутскайдааҕы омук тылын институтун бүтэрэн Таатта, Уус Дьааҥы улуустарыгар учууталынан үлэлээбитэ. 1963 сылтан 1991 сылга диэри Республикатааҕы библиотека омук тылынан литература отделын салайбыта, кэлин 1991-1996 сс. бу отделга сүрүннүүр библиотекарынан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Кини омуктуу тылынан краеведческай библиография сайдыытыгар элбэх үлэни ыыппыта, научнай хомуурунньуктарга ыстатыйалары бэчээттэтэрэ, “Летопись печати” тахсыытыгар үлэлэспитэ, Н. Н. Грибановскай “Библиография Якутии” тахса илик чаастарын бэлэмнээһиҥҥэ кыттыыны ылбыта. 2000 с. олохтон туораабыта.
Варвара Семеновна Еремеева (Жиркова) 1954 с. Туора Күөлгэ төрөөбүтэ, Уус Таатта орто оскуолатын, Илин Сибиирдээҕи культура институтун бүтэрбитэ. Үлэтин 1978 с. Республикатааҕы библиотекаҕа учуот секторын библиотекарынан саҕалаабыта. Салгыы периодика отделыгар библиотекарынан, онтон 1989-2000 сс. сэбиэдиссэйинэн ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. 2000 с. библиотечнай фонду харыстыыр киин сэбиэдиссэйинэн анаммыта, 2021 сылтан консервация уонна чөлүгэр түһэрэр региональнай киин кылаабынай библиотекарынан үлэлиир. Кини республика хаһыаттарын сыыппараҕа көһөрүүгэ, кинигэ фондун харыстааһыҥҥа уонна чөлүгэр түһэриигэ үгүс үлэни ыытан, элбэх саҥаны киллэрэн, библиотечнай фонду харыстааһын киинин тэрийсэн республикаҕа библиотечнай үлэ сайдыытыгар улахан кылаатын киллэрэ сылдьар. Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, СР культуратын туйгуна, СР “Гражданскай килбиэн” анал бэлиэнэн, РФ культуратын министерствотын, культура үлэһиттэрин Россиятааҕы профсоюһун Бочуотунай Грамоталарынан, культура үлэһиттэрин Россиятааҕы профсоюһун “Профсоюзка активнай үлэтин иһин” бочуоттаах бэлиэтинэн наҕараадаламмыта.
Өр сылларга таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ
Мария Егоровна Алексеева Ытык Күөлгэ төрөөбүтэ, үлэтин 1973 с. омук тылынан литература отделыгар библиотекарынан саҕалаабыта. Онтон ыла өр сыллар устата наар бу отделга, ол иһигэр 1991 сылтан 2000 сылга диэри сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Отдел омук тылынан литературанан хааччыйыыттан саҕалаан ааҕааччыга тиэрдиигэ диэри үгүс өрүттээх үлэтин Мария Егоровна ситиһиилээхтик салайбыта. Тас дойдулартан кэлбит ыалдьыттары кытта көрсүһүүлэргэ, атын дойдулар доҕордуу обществоларын кытта үлэҕэ, омук дьонун библиотека өҥөтүнэн хааччыйыыга, тылбаас үлэтигэр тус бэйэтэ көхтөөх кыттыыны ылбыта. Кэлин 2000 сылтан отдел фонду кытта үлэтин сүрүннээбитэ. Библиотека общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттыбыта. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна, РФ культураҕа министерствотын уонна Россиятааҕы культура үлэһиттэрин профсоюһун Бочуотунай грамоталарынан наҕараадаламмыта.
Анастасия Васильевна Колосова (Игнатьева) Чычымахха төрөөбүтэ, Ытык Күөл оскуолатыгар 4-8 кылааска үөрэммитэ. Национальнай библиотекаҕа 1972 сылтан 2018 сылга диэри, ол иһигэр 1982 сылтан 2000 сылга диэри техническай литература, онтон отраслевой литература отделын сэбиэдиссэйинэн таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна, СР Правительствотын Махтал суругунан наҕараадаламмыта.
Елена Петровна Бурцева (Быллырытова) Игидэйтэн төрүттээх, Хабаровскайдааҕы культура институтун бүтэрбитэ. 1975 сылтан 1987 сылга диэри Национальнай библиотекаҕа библиограбынан үлэлиир сылларыгар “Трудовые ресурсы Якутской АССР”, “Писатели Восточной Сибири”, “Календарь знаменательных и памятных дат” уо.д.а. библиографическай ыйынньыктары оҥорууга үлэлээбитэ. 1993 с. библиотечнай дьыала билгэлээһинин уонна сайдыытын отделыгар кылаабынай библиотекарынан, 2000 с. сүрүннүр методиһынан анаммыта. Бу кэмнэргэ республика библиотекаларын үлэлэрин сүрүннээбитэ, кинилэр былааннарын, отчуоттарын хомуйууга, түмүүгэ, ырытыыга, программалары уонна бырайыактары кытта үлэҕэ, кадрдар базаларын оҥорууга, куонкурустары, семинардары, курстары ыытыыга үгүс үлэни ыыппыта. Тыа сирин библиотекаларыгар методическай уонна практическай көмөнү оҥоро элбэхтик командировкаҕа сылдьара, библиотекалар бастыҥ опыттарын билиһиннэрэр “Опытом делятся” хомуурунньугу, “Хроника библиотечной жизни” дайжест, хаһыакка ыстатыйалары бэчээттэппитэ. Республика библиотекардарын түмэр “СР библиотечнай ассоциацията” общественнай тэрилтэни тэрийсибитэ уонна эппиэттээх сэкирэтээринэн талыллан үлэлээбитэ. 1996-1998 сс. Национальнай библиотека профсоюһун бэрэссэдээтэлинэн талыллан үгүс үлэни ыыппыта. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна, СР культураҕа уонна духовнай сайдыыга министерствотын Бочуотунай грамотатынан, элбэх махтал суруктарынан наҕараадаламмыта.
Александра Афанасьевна Христофорова (Элякова) Дьүлэйтэн төрүттээх, 1991 сылтан 2022 сылга диэри кинигэ фондатын чөлүгэр түһэрэр сектор сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна, коммунистическай үлэ ударнига, “СӨ норуотун уус-уран айымньытын сайдыытыгар кылаатын иһин” Бочуот бэлиэнэн наҕараадаламмыта, Национальнай библиотека Бочуотун кинигэтигэр киирбитэ.
Альбина Алексеевна Большакова (Варламова) Дьүлэйтэн төрүттээх, 1991 сылтан 2014 сылга диэри барыта 23 сыл устата кинигэ фондатын чөлүгэр түһэрэр секторга үлэлээн үтүмэн кинигэни, сурунаалы, докумуоннары чөлүгэр түһэриигэ сыратын биэрбитэ. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна.
Лена Петровна Ефимова Чөркөөхтөн төрүттээх, Национальнай библиотекаҕа 33 сыл айымньылаах үлэтин 1986 с. кинигэни харайар отдел библиотекарынан саҕалаабыта. Салгыы национальнай-краеведческай отделга сүрүннүүр, онтон кылаабынай библиотекарынан, 2000-2004 сс. кыраайы үөрэтэр отдел сэбиэдиссэйинэн, кэлин культурнай программалар уонна бырайыактар салааларыгар 2019 с. диэри ситиһиилээхтик үлэлээбитэ. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна, СР “Гражданскай килбиэн” анал бэлиэнэн, РФ культуратын Профсоюзтарын Бочуотунай грамотатынан, СР культураҕа уонна духовнай сайдыыга министерствотын Бочуотунай грамотатынан, Саха сирин суруйааччыларын Союһун Махтал суругунан наҕараадаламмыта.
Николай Николаевич Гуляев Дьүлэйтэн төрүттээх, 2002-2018 сс. Национальнай библиотека директорын административнай-хаһаайыстыбаннай чааска солбуйааччынан үлэлээбитэ. Библиотеканы материальнай-техническай хааччыйыы эппиэттээх үлэтин 16 сыл салайбыта. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна.
Мария Саввична Захарова Үөһээ Бүлүүгэ төрөөбүтэ, Уус Таатта орто оскуолатын бүтэрбитэ. Илин Сибиирдээҕи культура институтун бүтэрэн 1980 сылтан Ытык Күөлгэ “Знание” обществоҕа, тыа хаһаайыстыбатын профсоюһугар, улуустааҕы киин библиотекаҕа директоры солбуйааччынан, кылаабынай библиограбынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. 2000 с. Национальнай библиотека оҕо-ыччат киинигэр учуот уонна хонтуруол секторын сэбиэдиссэйинэн үлэлии киирбитэ уонна 21 сыл сынньалаҥҥа барыар диэри бу салааны салайбыта. Үлэ бэтэрээнэ, СР культуратын туйгуна, СР культураҕа уонна духовнай сайдыыга министерствотын Бочуотунай грамоталарынан икки төгүл наҕараадаламмыта.
Людмила Ивановна Хабытина Дьохсоҕонтон төрүттээх, үлэтин 1977 с. Республикатааҕы эдэр ыччат библиотекатыттан саҕалаабыта. 2000 сылтан 2009 сылга диэри Национальнай библиотека оҕо ааҕыытын киинигэр кылаабынай библиограбынан үлэлээбитэ. Кини республикаҕа бастакынан араас темаҕа оҕолорго, учууталларга уонна библиотекардарга аналлаах электроннай кинигэлэри бэчээттээһини саҕалаабыта, “Печатный двор Якутии” регионнар икки ардыларынааҕы быыстапка-ярмаркаҕа кыайыылааҕынан тахсыбыта, СР культураҕа уонна духовнай сайдыыга министерствотын Гранын ылбыта. Билигин сынньалаҥҥа да олордор бу үлэтин салгыыр. Үлэ бэтэрээнэ, ССРС культуратын туйгуна, РФ культуратын министерствотын “Үрдүк ситиһиилэрин иһин” анал бэлиэнэн наҕараадаламмыта.
Билигин үлэлии сылдьаллар
Анастасия Михайловна Анисимова (Мамина) Дьохсоҕонтон төрүттээх, 1999-2003 сс. Национальнай библиотека оҕо-ыччат филиалыгар ааҕар саалаҕа сүрүннүүр библиограбынан үлэлээбитэ. Салгыы социально-экономическай уонна гуманитарнай литература отделын сүрүннүүр библиотекарынан, ааҕыы уонна библиотечнай өҥөнү сайыннарыы секторын сэбиэдиссэйинэн, маркетинг уонна ааҕыыны сайыннарыы отделын кылаабынай библиотекарынан, 2017 сылтан НБ научнай-методическай киинин кылаабынай библиотекарынан үлэлии сылдьар. СР культуратын туйгуна.
Екатерина Ивановна Захарова (Христофорова) Чымынаайыттан төрүттээх, 2017 сылтан кинигэ пааматынньыктарын научнай-чинчийэр киинин сүрүннүр библиограбынан, библиотекарынан, научнай сотруднигынан үлэлээбитэ. 2022 сылтан Национальнай библиотека Ученай советын секретарынан үлэлии сылдьар. СР культураҕа уонна духовнай сайдыыга министерствотын, Национальнай библиотека Бочуотунай грамоталарынан, НБ “Человек года — 2023” бириэмийэтин ылан Дипломунан наҕараадаламмыта.
Саргылана Афанасьевна Апросимова (Собакина) (Чөркөөх) 1988 с. кинигэни харайар отдел библиотекарынан үлэҕэ киирбитэ. 1993 сылтан 2009 сылга диэри общественнай-гуманитарнай литература отделыгар сүрүннүүр библиограбынан үлэлээбитэ. 2009-2017 сс. кинигэнэн хааччыйыы отделын секторыгар сүрүннүүр библиотекарынан, 2017 сылтан докумуон фондатын отделын сүрүннүүр библиотекарынан үлэлии сылдьар. СР культуратын туйгуна, СР культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министерствотын Бочуотунай грамотатынан, СР Правительствотын, Национальнай библиотека Махтал суруктарынан наҕараадаламмыта.
Анисия Михайловна Иевлева (Архипова) Дьохсоҕон орто оскуолатын бүтэрбитэ. Национальнай библиотекаҕа 2022 сылтан үлэлиир. Саха сирин төрүт олохтоох норуоттарын тылларын уонна культураларын сыыппара киэбигэр көһөрөр киин сүрүннүүр библиограба. “Блоги Якутии” интернет-сурунаалга суруйар, “Олоҥхо” сайтка редактордыыр, саха тылын тарҕатар “ҺӨҔҮҤ” бырайыагы сүрүннэһэр. СР үөрэҕириитин, СР бэчээтин туйгуна, Россия суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, суруналыыстыкаҕа Н.И. Протопопова уонна Ф. Егорова аатынан, “Көмүс бөрүө” бириэмийэлэр лауреата.
Арина Аркадьевна Уварова (Ытык Күөл) үлэтин 2001 с. периодическай бэчээт отделын библиотекарынан саҕалаабыта. Салгыы техническай литература секторыгар, каталогтааһын уонна каталогу тэрийии отделларыгар сүрүн библиотекарынан үлэлээбитэ. Билигин кинигэни харайар отдел сүрүн библиограбынан үлэлиир. Национальнай библиотека Бочуотунай грамотатынан наҕараадаламмыта.
Үлэлии сылдьыбыттара
Нарыйа Михайловна Боппосова (Уолба) 2010-2011 сс. периодика отделын библиотекарынан, онтон национальнай краеведческай библиография отделыгар, каталогтааһын уонна каталогу тэрийии киинин сүрүннүүр библиограбынан, 2017-2019 сс. бу отдел сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. Билигин саҥа аһыллыбыт Н. Д. Неустроев аатынан Смарт-библиотекаҕа үлэлии сылдьар.
Лилия Михайловна Эртюкова (Ытык Күөл) 2012 с. үлэҕэ киирбитэ уонна НБ отделларыгар библиограбынан, 2017 сылтан методиһынан, кэлин сүрүннүүр методиһынан 2023 с. диэри үлэлээбитэ. РФ Федеральнай Советын мунньаҕын, СР культураҕа уонна духуобунай сайдыыга министерствотын Махтал суруктарынан наҕараадаламмыта.
Саргылана Васильевна Ефремова (Чөркөөх) Национальнай библиотекаҕа 2003 сылтан 2008 сылга диэри социально-экономическай гуманитарнай литература отделыгар ааҕар саалаҕа библиотекарынан үлэлээбитэ. Салгыы Өрөспүүбүлүкэтээҕи көрбөттөр библиотекаларыгар үлэлээн баран, билигин Ытык Күөл киин библиотекатыгар үлэлии сылдьар.
Ити курдук Саха Республикатын Национальнай библиотекатын 100 сыллаах баай историятыгар Тааттаттан төрүттээх биир дойдулаахтарбыт бэйэлэрин дьоһун кылааттарын киллэрбиттэринэн уонна билигин ситиһиилээхтик үлэлии сылдьалларынан киэн туттабыт.
Ыстатыйаҕа СР Национальнай библиотекатын уонна тус бэйэлэрэ ыыппыт матырыйааллара туһанылыннылар.