Нэһилиэк аатын туһунан үһүйээн

Былыыр-былыр билиҥҥи Уолба киэҥ-нэлэмэн Дьөҥкүүдээйи эбэ хотун аатыран уута икки хара тыатынан тайаан сыппыт. Хоту уонна соҕуруу өттүлэригэр барбах икки-үс эрэ ыал буруота бургучуйара уһу. Уонна иһиллээбит курдук тула өттө уу-чуумпу буолан турбут. Арай көтөр-сүүрэр саҥата күйгүөрэн, тула баар өттүнээҕи бадарааннарга, бырыыларга түһэр сирэ эбит. Бу курдук олордохторуна арай биирдэ тохсунньу торулуур тымныытын үгэнигэр, ороһуостуба саҕана, манна олохтоохтор балаҕаннарын сыыһыгар хабараан тымныыга утуйан буккуруу сыппыттар.

Ол сыттахтарына, доҕоор, түүн үөһүгэр аллараа дойдуга туох эрэ дэлби барар тыаһа күһүгүрээбит, сүүрүк тыаһыгар маарынныыр хоолдьугурас тыас өрө суккуйбутунан барбыт.

Онуоха бу эрэйдээхтэр: «Арааһа сирбит сиҥнэһиннэ быһыылаах. Үрүҥ күн сириттэн матар дьон буоллахпыт. Дьэ, өлүү-алдьархай тирээн кэллэҕэ»- дэспиттэр, куттаныы бөҕөнү куттаммыттар, уолуйуу бөҕөнү уолуйбуттар. Бэл диэтэр халҕаннарын сэгэтэн көрөр кыах суох буолбут, бука бары суорҕаннарын анныгар түспүттэр, эр бэртэрэ хотонноругар хорҕойбуттар. Бириэмэ барахсан бэйэтин сырыытын уларытаахтыа дуо, түлэй бараан хараҥа түүнү халбарытан, халлаан илин кырыыта сырдаан аламаҕай маҥан күн кыыһар сардаҥаларын ыспытынан барбыт. Онуоха хайыахтарай, суорҕан анныгар бүкпүт, хотонно түспүт муҥнаахтар сүрэхтэрэ арыый уоскуйан, бары оронноруттан оронон туран, түннүгүнэн, аанынан быгыаласпыттар. Ол көрбүттэрэ, доҕоор, иитиллэн, аһаан-сиэн олорор күөллэрэ үрдэ туох да дьүүлэ-дьаабыта көстүбэт хаһан да харахтаабатах үрүҥ туманнара үллэ олорорун көрө биэрбиттэр. «Бу туох ааттаах алдьархайа буоллаҕай?»- диэн күөл кытыытыгар сүүрэн киирэн көрбүттэрэ, күөл эбэ хотун соҕуруу атаҕынан Таатта үрэххэ диэри хайа барбыт, онтон түгэҕэ төһө дириҥин, чычааһын ким да кыайан ырыҥалаабатах. Ол курдук киһи куйахата күүрүөх дириҥ көҥүһэ үөскээбит. Ону өҥөйөн көрбүттэрэ, дьэ били хайа барбытынан күөллэрин уута тыаһаан-ууһаан суккулла турар эбит. Дьэ, онуоха туран били сордоохтор эстэр быстар кэллэҕэ дэспиттэр. Бу курдук 3 түүннээх күн күөл уута барбыт. Тиһэҕэр тиийэн мууһа эрэ туран хаалаахтаабыт. Онтон бэттэх күөл хоту эҥэригэр үрдүк томтор тахсан кэлбит. Күөл уута ортотугар эрэ чөҥөрүйэн хаалбыт. Онтон ыла Дьөҥкүүдээйи күөлэ Уолба диэн ааттанар буолбут.

Ыһыах ыспыт-Айыылар айбыт сирдэрэ

Уолба… Ырыаҕа ылламмыт, хоһооҥҥо холбоммут талыы – талба Таатта эбэ хотунтан тардыылаах уолан биэрбэт уулаах, хонуута араас кэрэ сибэккилээх, халдьаайытын кытыыта дьэдьэн уга үллүктээх үтүөкэннээх дойду.

Биһиги Уолбабыт Таатта эбэ хотун тардыытыгар турар айылҕа маанылаан оҥорбут алаастарыттан биирдэстэрэ буолар. Саха маанылаах маһа-хатыҥ маһа-хаймыылаах биир кэрэ көстүүлээх дойду. Биһиги нэһилиэкпит сайыҥҥы саманы уруйдуу көрсөр Ыһыах ыспыт диэн айыылар анаан оҥорбут ытык-бэлиэ сиргэ көрсөбүт. Аан бастакы ыһыаҕы манна Улуу Кыайыы ыһыаҕын уруйдуу ыспыттар. Ол кэм үтүө кэрэһитинэн 1945 сыллаахха турбут ытык сэргэ туоһулуур. Ол кэмтэн ыла номнуо 70-ча сыл тухары бу сиргэ ыһыахтыыбыт, айыыһыттарбытыттан уйгу-быйаҥ олоҕу көрдөһөбүт. Кыайыы кэнниттэн турбут сэргэлэр оччотооҕу Сэбиэт былааһын уруйдуу сиэрпэ-молот, сылгы төбөтө ойуулаах сэргэлэр кэчигирэспиттэр. Бу сэргэлэри Винокурова У. А. көрөн баран дойду сайдыытын барытын көрдөрөр ураты тыыннаах сэргэлэр диэн сыаналаабыта. Уруккуттан үтүө үгэс буолан Кыайыы үбүлүөйдээх ыһыахтарын аайы сэргэлэри туруорабыт, ону таһынан биллиилээх биир дойдулаахтарбытыгар анаан эмиэ араас дьэрэкээн сэргэлэр тураллар.