Олунньу

Чахов Александр Иванович (80 с.),

(20.02.1934)

А. И. Чахов Таатта улууһун Баайаҕа нэһилиэгэр1934 с. олунньу 20 күнүгэр төрөөбүтэ. 1953-1957 сс. Ытык Күөл промкомбинатыгар столярынан үлэлээбитэ. 1957 с. Дьокуускайга баянистар курстарын бүтэрбитэ. 1958 с. Дьокуускайдааҕы музыкальнай училищеҕа үөрэммитэ. 1963 с. Абыйга, Тааттаҕа Мөҥүрүөн учаастагар кулууп сэбиэдиссэйинэн үлэлээбитэ. 1967 с. Саха АССР культуратын министерствотын иһинээҕи Норуот айымньытын дьиэтигэр – концермейстер. Александр Иванович – “Биһилэхтээх хомус” ааптара, 1957 сылтан ырыа мелодиятын суруйар. А. И. Чахов норуот маастара, самодеятельнай композитор, импровизатор-хомусчут. Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, Таатта улууһун Бочуоттаах олохтооҕо.

Кинигэлэрэ

• Чахов, А. И. Саха национальнай ыһыаҕын тэрийии туһунан : метод. сүбэлэр/ А. И. Чахов. – Дьокуускай : “Полиграфист” ЯНЦ СО АН СССР, 1990. – 45 с.
• Чахов, А. И. Саха былыргы музыкальнай инструменнара / А. И. Чахов. – Дьокуускай : Бичик, 1993. – 80 с.
• Чахов, А. И. Өбүгэлэрбит музыкаларын төрү т дорҕоонноро / А. Чахов. – Дьокуускай: Көмүөл, 2012. – 136 с.

* * *

• Чахов, А. И. Старинные якутские музыкальные инструменты : Технология изготовления / А. И. Чахов. – Якутск : Алаас, 2012. – 80 с.

Кулун тутар

Андросов Егор Дмитриевич (төрөөбүтэ 90 сыла)

(25.03.1924 –13.09.2011)

Е. Д. Андросов 1924 с. кулун тутар 25 к. Баайаҕаҕа төрөөбүтэ. 1944 с. армияҕа ыҥырыллан, Японияны утары сэриигэ кыттыбыта. 1950–1951 сс. Мясомолпромҥа инструктор, 1951-1954 сс. лесхозка лесничэй көмөлөһөөччүтэ. 1954-1960 сс. культура дьиэтин директора, ону таһынан инструктор-массовик, уус-уран салайааччы үлэтин толорбута. 1959 с. Народнай театр бастакы худуоһунньук-декоратора. 1959 с. Ростов- на-Дону куоракка мастер –деревщик үөрэҕэр курска сылдьыбыта. 1960-1967 сс. Промартель мебельнэй сыаҕын сэбиэдиссэйэ. 1967-80 сс. Народнай театр худуоһунньук-декоратора. 1975 с. “Билии” общество чилиэнэ. Е. Д. Андросов Аҕа дойду сэриитинII степенин кавалера, “Германияны кыайыы иһин”, “Японияны кыайыы иһин”о.д.а. үбүлүөйдээх мэтээллэр хаһаайыннара, Саха Республикатын культуратын үтүөлээх үлэһитэ, СР Бочуоттаах ветерана, ССРС суруналыыстарын союһун чилиэнэ, Таатта улууһун уонна Баайаҕа нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.

Кинигэлэрэ

• Саха сирин күнүн маҥнайгы халандаара ; [хомуйан оҥордо Е. Д. Андросов]. – Ытык Күөл, 1991. – 15 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта олоҥхоһуттара, ырыаһыттара : 1 чааһа / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай : Ситим, 1993. – 47 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта олоҥхоһуттара, ырыаһыттара : 2 чааһа / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай : Ситим, 1993. – 47 с.
• Андросов, Е. Д. П. А. Ойуунускай төрдө– ууһа , аймахтара / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай : Ситим, 1993. – 23 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта отоһуттара / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай : Бичик, 1993. – 155 с.
• Андросов, Е. Д. Баай аҕа ууһа Баайаҕа : [Нэһилиэк историятын кэрчиктэриттэн 1 чааһа] / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай, 1995. – 79 с.
• Андросов, Е. Д. “Байанай алгыһыттан” сэдиптээн…/ Е. Д. Андросов. – Ытык –Күөл : “ Таатта” хаһыат редакцията, 2000. – 28 с.
• Андросов, Е. Д. Оруоһуттар : Докумуоннарга, норуот сэһэннэригэр оло5урбут историческай эссе-сэһэн [киирии тылы суруйда В. Н. Луковцев] / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай : Бичик, 2000. – 288 с.
• Андросов, Е. Д. Сэһэннэр-сэппэннэр / Е. Д. Андросов ; Ред. А. Г. Павлов. – Дьокуускай : Бичик, 2001. – 256 с.
• Андросов, Е. Д. Олоххо тардыһыы күүһэ / Е. Д. Андросов. – Дьокуускай :Бичик, 2003. – 304 с.
• Андросов, Е. Д. Сэһэннэр-сэппэннэр / Е. Д. Андросов ; Ред. А. Г. Павлов. – Дьокуускай : Бичик, 2001. – 256 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта олоҥхоһуттара / Е. Д. Андросов. – Ытык Күөл : ”Таатта” хаһыат редакцията, 2006. – 40 с.
  Баайаҕа. Таатта улууһа [хомуйан оҥордулар Е. Д. Андросов уо.д.а.; редкол.: И. М. Андросов уо.д.а. ; эппиэттиир ред. В. Н. Луковцев]. – Дьокуускай : Бичик, 2003. – 552 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта ытык-бэлиэ сирдэрэ / Е. Д. Андросов, Е. Ф. Кузьмина. – Дьокуускай : Бичик, 2007. Ч. 1. 2007. – 128 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта ытык-бэлиэ сирдэрэ / Е. Д. Андросов, Е. Ф. Кузьмина. – Дьокуускай : Бичик, 2008. Ч. 2. 2008. – 160 с.
• Андросов, Е. Д. Таатта ытык-бэлиэ сирдэрэ : 2 тахсыыта / Е. Д. Андросов, Е. Ф. Кузьмина. – Дьокуускай : Бичик, 2012. – 260 с.

Муус устар

Алексеев Василий Андреевич (төрөөбүтэ 65 сыла)

(8.04.1949 – 2009)

Алексеев В. А. 1949 с муус устар 8 к. Үөһээ Бүлүү улууһун Кырыкыйыгар төрөөбүтэ. Дүллүкү аҕыс кылаастаах оскуолатын кэнниттэн1966 с. Якутскайдааҕы үүт– арыы маастардарын бэлэмниир оскуоланы, 1977 с. Вологодскайдааҕы молочнай институтка маастардар курстарын бүтэрбитэ.

Таатта улууһугар1967 с. кэлбитэ. Таатта Василий Алексеев дьиҥнээх поэзиятын уһугуннаран күөртээбит, дьолун булбут сирэ. Ол да иһин Таатта сирин – дойдутун, дьонун – сэргэтин, ааспыт историятын тустарынан үрдүк иэйиилээх үгүс хоһооннору суруйбута. В. А. Алексеев 1997 сылтан Саха Республикатын Суруйааччыларын союһун чилиэнэ, үрдүк категориялаах арыы оҥоһуутун маастара, Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ.

Кинигэлэрэ

• Алексеев, В. А. Үктэммэтэх үрдэллэр / Василий Алексеев. – Дьокуускай : Кинигэ изд.-вота, 1976. – 37 с.
• Алексеев, В. А. Талыы талба Тааттаҕа/ Василий Алексеев. – Дьокуускай : Ситим, 1993. – 40 с.
• Алексеев, В. А. Күн анна туналга сууланна : Хоһооннор/ Василий Алексеев. – Дьокуускай: Ситим, 1993. –48 с.
• Алексеев, В. А. Судаарыскай / Василий Алексеев. – Дьокуускай : Ситим, 1994. – 43 с.
• Алексеев, В. А. Тапталым уота уостума / Василий Алексеев. – Дьокуускай : Ситим, 1995. – 47 с.
• Алексеев, В. А. Умсулҕан : Хоһооннор / Василий Алексеев. – Дьокуускай : Бичик, 2004. – 80 с.
• Алексеев, В. А. Лиирикэ : Хоһооннор/ Василий Алексеев ; хомуйан оҥордо уонна ред. С. Руфов. – Дьокуускай: Бичик, 2004. – 80 с.
• Алексеев, В. А. Алаас тыала буолуохпут : таптал туһунан хоһооннор/ Василий Алексеев: [хомуйан оҥордо ред. С. Т. Руфов]. – Дьокуускай : Бичик, 2209. – 120 с.

Решетников Петр Егорович – Көһөҥө Бүөтүр (төрөөбүтэ 85 сыла)

(08.04.1929 -29.09.2013)

Петр Егорович 1929 с. муус устар 8 күнүгэр Күнээйи нэһилиэгэр Удаҕан алааһа диэн сиргэ төрөөбүтэ. Ытык Күөл орто оскуолатын1951 с. бүтэрэн Дьокуускайга2 сыллаах учуутал үөрэҕэр үөрэммитэ. Физика, математика учуутала буолан ыраах Эдьигээн улууһугар Баахынай оскуолатыгар учууталынан, директорынан үлэлээбитэ. Дойдутугар 1969 с. эргиллэн кэлэн оскуолаҕа, сэбиэккэ, совхоз профсоюһугар үлэлээбитэ. Решетников Петр Егорович Ийэ олоҥхоһут,ЮНЕСКО стипендиата (2005 с.), Саха Республикатын культуратын туйгуна, “Гражданскай килбиэн” бэлиэ хаhаайына, Таатта улууһун Октябрьскай нэһилиэгин, Эдьигээн, Таатта улуустарын Бочуоттаах олохтооҕо.

Олоҥхолоро

• “Сүүрэр сулус сырыыта сырыылаах Сыыйылла Хара аттаах аһыныгас санаалаах Айыы Дьураҕастай бухатыыр.” (1998 с )
• “Тоҕус көс сири атаҕын анныгар аралдьыта үктүүр ала дьоруо аттаах Уордаах кылыннаах Уордайа хаан бухатыыр.” (2004 с)

Ыам ыйа

 

Егор Алексеевич Жирков (80 с.),

12.05.1934

Егор Алексеевич 1934 с. ыам ыйын 12 к. Таатта оройуонун II Байаҕантай нэһилиэгэр “Кыһыл сыһыы” колхозка колхозтаах дьадаҥы кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Ытык Күөл орто оскуолатын1955 с. бүтэрэн баран, комсомол путёвкатынан икки сыл колхозка үлэлээбитэ, Советскай Армия кэккэтигэр сулууспалаабыта. 1959-1964 сс. Саха государственнай университетыгар саха тылын уонна литературатын отделениетын бүтэрбитэ. 1964-1989 сс. республика оройуоннарын оскуолаларыгар учууталлаабыта. Маҥнайгы кэпсээннэрэ “Кыым”, “Бэлэм Буол”, “Лена маяктара”, “Таатта” (“Коммунист”) хаһыаттарга, “Чолбон” (“Хотугу сулус”) сурунаалга кэпсээннэрэ, ыстатыйалара, очеркалара бэчээттэммиттэрэ. Е. А. Жирков Саха Республикатын үөрэҕириитин туйгуна, Россия суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ.

Кинигэлэрэ

• Жирков, Е. А. Аҕаа, эйигин өйдүүбүн/ Егор Жирков. – Дьокуускай : Кинигэ изд.-вота, 1987. – 27 с.
• Жирков, Е. А . Иһирик ойуурум кэпсээннэрэ/ Егор Жирков. – Дьокуускай : Кинигэ изд.-вота, 1992. – 63 с.
• Жирков, Е. А. Санаа ыллыктара : Кэпсээннэр/ Егор Жирков – Дьокуускай : Бичик, 1996. – 47 с.
• Жирков, Е. А. Тиксэриллибэтэх сурук : Кэпсээннэр/ Егор Жирков ; хомуйан оҥордо Тарабукин В. А. – Дьокуускай : Бичик, 2005. – 208 с.
• Жирков, Е. А. Оҕо сааһым омоон суола: сэһэн// Чолбон. -1999. – № 8.

От ыйа

 

Игнатий Игнатьевич Слепцов, мелодист (төрөөбүтэ 90 сыла)

(08.07.1924 – 07.05.1976)

И. И. Слепцов 1924 с. от ыйын 8 к. Таатта улууһугар Уолбаҕа төрөөбүтэ. Кини Ытык Күөл оскуолатын 8 кылааһын бүтэрэн баран үлэлииргэ күһэллибитэ, нарсудка суруксуттаабыта. 2 сыл үлэлээн баран Дьокуускайдааҕы театральнай студия актёрскай отделениятыгар үөрэммитэ. 1946 с. Ньурба колхознай театрыгар артыыһынан ылыллыбыта. 1949 с. дойдутугар үлэлии тахсар. Гидромедслужба идэтигэр үөрэнэн Ытык Күөлгэ 1976 с. олохтон туоруор диэри үлэлээбитэ. 1957 с. Саха сирин ыччатын маҥнайгы фестивалыгар И. Слепцов салайааччылаах Таатта делегацията I миэстэни ылбыта. 1959 с. таатталар иккис фестивальга II буолбуттара. Игнатий Игнатьевич Таатта народнай театрыгар режиссёрдуура, оруолларга оонньуура. 1968 с. киниэхэ Саха АССР культуратын үтүөлээх үлэһитин аата иҥэриллибитэ.

Кинигэлэрэ

• Слепцов, И. И. Аҕаа, кэпсэтиэх…/ И. И. Слепцов, А. И. Слепцов ; хомуйан оҥордо А. И. Слепцов; ред. Б. И. Павлов. – Дьокуускай : Көмүөл, 2009. – 76 с.
• Слепцов, И. И. Умса бырах / Игнатий Слепцов ; [хомуйан оҥордо А. И. Слепцов]. Тиэрэ бырах : [кэпсээннэр] / Анатолий Слепцов. – Дьокуускай : Бичик, 2012.

Алтынньы

 

Андросова – Ионова Мария Николаевна, ырыаһыт, олонхоһут (төрөөбүтэ 150 сыла)

(14.10.1864 – 1941)

М. Н. Андросова Байаҕантай улууһунII Игидэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Маарыйа оҕо эрдэҕиттэн олоҥхоһуттары, сээркээн сэһэнньиттэри сөбүлээн истэрэ. Кэлин айар, ыллыыр – туойар , олоҥхолуур талаана биллэ сайдыбыта. Кини Тааттаҕа сыылкаҕа кэлэн олорор В. М. Ионов чааһынай оскуолатыгар көҥүл ааҕар, суруйар буолбута. Мария Николаевна Э. К. Пекарскайга икки олоҥхону – “Күлкүл бөҕө оҕонньор Силирикээн эмээхсин икки”, “Үүт аас бэйэлээх үрүҥ айыы тойон ыччаттара” уонна “Орто дойдуга тупсарарга түспүт хара тыа иччитэ баай Барыылаах” диэн олоҥхо саҕаланыытын суруйан биэрбитэ. Россия Наукаларын Академиятын Санкт-Петербурдааҕы архыыбыгар Ионовтар сахалар олохторун – дьаһахтарын, итэҕэллэрин, абыычайдарын туһунан хомуйбут матырыйааллара хараллан сыталлар. 1922 с. Петроградка кэлэн, Этнография уонна Антропология институтугар 1930 с. диэри үлэлээбитэ. Наука эйгэтигэр сыралаах үлэтэ сыаналанан 1925 с. Нуучча географическай обществотын кыһыл көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

Литература

• Андросова- Ионова, М. Олоҥхолор, ырыалар, этнографическай бэлиэтээһиннэр, ыстатыйалар = Олонхо, песни, этнографические заметки, статьи /[хомуйан онордо Е. И. Коркина]; Саха Респ. Наукаларын Академията, Гуманитарнай чинчийии института / М. Н. Андросова-Ионова. – Дьокуускай:Кудук, 1998. – 372 с.
• Дьыл кэлиитин ырыата / М. Н. Андросова // Саха фольклора : хомуурунньук / Саха Респ. Наукаларын Акад. ; / Гуманит. Чинчийии ин-та : хомуйан оҥордо Д. К. Сивцев. – Новосибирск, 1996. – С. 43-46.
• Мария Николаевна Андросова-Ионова // Таатта улууһа. Сүүс сыл, сүүс суруйааччы/ [ред. А. Ф. Постников-Сындыыс : хомуйан оҥордулар: А. Ф. Постников уо. д. а.]. – Ытык Күөл, 2012. – С. 39-42.